Θανάσης ΞάνθοςΜέσα από τον ανθόκηπο της λαϊκής σοφίας διαλέγουμε την παροιμία ”τα παθήματα, μαθήματα” ή “ο παθών , μαθών”, που λέγεται στις περιπτώσεις που ένα σφάλμα διδάσκει τον φταίχτη. Ποιο είναι όμως το αληθινό νόημα της ρήσης αυτής του λαού, ποια η σημασία της, ποια η σοφία που κρύβεται στη λακωνική φράση;
Η ανθρώπινη πορεία στη ζωή είναι δύσκολη, γεμάτη εμπόδια, σφάλματα και λάθη. Από τον ίδιο τον άνθρωπο εξαρτάται η κατάληξή της, ανάλογα με την τακτική που θα ακολουθήσει, με τον δρόμο που θα διαλέξει. Εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία για τον άνθρωπο είναι να μπορεί να κάνει διαρκώς αυτοκριτική, να αναγνωρίζει τα λάθη και τις αδυναμίες του, να εντοπίζει τις κακές πλευρές του χαρακτήρα του και να προσπαθεί να βάλει τάξη στο άμορφο κι ακατέργαστο υλικό που κρύβεται στην ψυχή του.
Πρώτο βήμα, λοιπόν, προς την ανθρώπινη τελείωση είναι η γνωριμία με τον εαυτό μας, η βαθιά γνώση της ψυχοπνευματικής μας κατάστασης, με βάση τη ρεαλιστική και αντικειμεντική κριτική, που θα κάνουμε καθημερινά στον εαυτό μας. Ο μεγαλύτερος σοφός της αρχαιότητας Σωκράτης χρειάστηκε να σκεφτεί πολύ, να μάθει και να γνωρίσει πολλά με σκοπό να διαπιστώσει την άγνοιά του και να πει με κατάνυξη, την μεγάλη αλήθεια:” Εν οίδα ότι ουδέν οίδα”. Η διαπίστωση αυτή τον οδήγησε βαθμιαία σε μια άλλη αλήθεια που την διατυπώνει με την έκφραση ”Γνώθι σαυτόν”, που παρά την λακωνικότητα του είναι το ευαγγέλιο της σωστής σχέσης με τον εαυτό μας. Μόνο αν γνωρίζουμε καλά τις αδυναμίες μας, μπορούμε να ελέγξουμε τις πράξεις μας, μόνο αν ξέρουμε τα ελαττώματά μας, μπορούμε να διορθώσουμε τα λάθη μας.
Τα λάθη και τα σφάλματα είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης νομοτέλειας. Κανείς άλλωστε δεν είναι αλάνθαστος. Εκείνο που μπορεί κάποιος να αποφύγει είναι όχι την διάπραξη του σφάλματος αλλά την επανάληψή του. Μπορεί άραγε, ένα σφάλμα να διδάξει; Πώς μπορεί ένα λάθος μας, να μας κάνει σοφότερους; Τίποτα δεν μπορεί να διδάξει περισσότερα τον άνθρωπο από την πρακτική της καθημερινής ζωής. Τα λάθη μας είναι η βάση κάθε εμπειρίας μας, η βάση κάθε μελέτης μας σχετικά με τον άνθρωπο, αρκεί εμείς, να μπορέσουμε να δούμε και να αναγνωρίσουμε κάποιο λάθος μας. Αρκεί να μπορέσουμε, αξιολογώντας τις συνθήκες και τις αιτίες που το προκάλεσαν και εκτιμώντας αντικειμενικά τις αντιδράσεις που προκάλεσε, να το κάνουμε γνώμονα με τον οποίο θα τιθασεύσουμε το αρνητικό στοιχείο του εαυτού μας, τον ηθικό αυτουργό του είναι μας, που έγινε η αιτία να πέσουμε σε αυτό το σφάλμα.
Είναι αλήθεια, ότι πολύ δύσκολα κανείς τα βάζει με τον εαυτό του κατηγορώντας τον ανοιχτά. Τίποτα όμως απ’αυτά που γίνονται εύκολα στην ζωή δεν μπορεί να μας διδάξει. Η δυσκολία της αυτοκριτικής και της παραδοχής μιας κακής πλευράς του εαυτού μας επιβαρύνεται στο σημείο αυτό από την δύσκολη κι επίμονη προσπάθεια μας να διορθώσουμε το κακό, να αποβάλουμε μια άσχημη συνήθεια, τάση ή αντίληψη. Ένας άνθρωπος που με πολύ αγώνα, επιμονή, υπομονή και ψυχικό μόχθο κατορθώνει να γίνεται καλύτερος, θα μειώνει διαρκώς τον αριθμό των λαθών του, θα κερδίζει την ψυχική γαλήνη, που προέρχεται από την θαυμαστή ισορροπία ανάμεσα στο επιτακτικό” πρέπει” και το εξαγνιστικό”θέλω”.
Ας μην φοβόμαστε τον εαυτό μας. Ας είμαστε απέναντί του σκληροί, ρεαλιστές κι αλήθινοί. Κάθε λάθος που κανουμε δεν πρέπει να περνά απαρατήρητο, αλλά αντίθετα να έρχεται στο εργαστήριο της ψυχής μας κι αφού εξεταστεί από κάθε πλευρά και μας δώσει τα πολύτιμα διδάγματά του, θα περάσει στο καθαρτήριο, που δεν είναι άλλο από την προσπάθεια, την προσωπική μάχη με τον εαυτό μας για να κερδίσουμε τον άνθρωπο και τον ανθρωπισμό μας.
”Το δις εξαμαρτειν ουκ ανδρός σοφού” έλεγαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Κι έτσι είναι πραγματικά. Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να θεωρηθεί γνωστικός , συγκροτημένος και σκεπτόμενος, αν δυο φορές πέσει στο ίδιο σφάλμα; Ας γίνει για τον καθένα μας το παρελθόν και το παρόν πηγή γνώσης, ας γίνει φάρος φωτεινός για μια καλύτερη ζωή στο μέλλον. Ίσως έτσι αποκτήσουμε την χαμένη ανθρωπιά.
Πάντως, αν τα λάθη τελικά διδάσκουν, προσωπικά, έχω καταπληκτική μόρφωση…