Μαιρηλίνα Φρέρη
Ένα διαδεδομένο κοινωνικό φαινόμενο. Ένα στεγνό έγκλημα. Μια αποτρόπαια πράξη. Ένα χρόνιο ψυχολογικό τραύμα. Είναι κάποιες από τις εκφράσεις που ξεπροβάλλουν σαν πρώτες σκέψεις στο μυαλό όταν κάποιος κάνει λόγο για παιδική κακοποίηση. Εστιάζοντας ωστόσο στην πρώτη φράση που παρουσιάζει την κακοποίηση ενός παιδιού σαν ένα κοινωνικό φαινόμενο, γίνεται αντιληπτό πως οι διαστάσεις που έχει λάβει η παράνομη αυτή πράξη, η οποία διώκεται και ποινικά, έχει επιδράσεις στις κοινωνικές δομές και ρίζες, καθιστώντας ένα ανάλογο έγκλημα δυσχερές ως προς την καταπολέμηση του. Με τον όρο «φαινόμενο» προσδιορίζεται μια αλλαγή στον κόσμο η οποία παρατηρείται συστηματικά καθώς ασκεί επιρροή τόσο στους άμεσους αποδέκτες του όσο και στους απλούς παρατηρητές του. Κατά αντιστοιχία το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης είναι ένα ζήτημα που μας απασχολεί όλους καθώς οι επεκτάσεις που έχει λάβει, προωθούν την αντίληψη πως το συγκεκριμένο έγκλημα έχει τις ρίζες του στην κρίση των ανθρώπινων αξιών.
Η 19η Νοεμβρίου έχει ανακηρυχθεί Παγκόσμια ημέρα κατά της κακοποίησης του παιδιού ωστόσο η εν λόγω ημερομηνία δεν επιλέχτηκε με τυχαία κριτήρια καθώς αποτελεί μια απόφαση που πάρθηκε ομόφωνα από οργανισμούς πολλών χωρών, Ευρωπαϊκών και μη, ώστε να συνδυαστεί και να συνοδεύσει την 20η Νοεμβρίου, μέρα εξέχουσας σημασία για τα παιδιά, εξίσου. Η 20η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως παγκόσμια ημέρα για τα δικαιώματα του παιδιού, τα οποία περιγράφονται με σαφήνεια στην ομώνυμη συνθήκη του Ο.Η.Ε. την οποία έχει υπογράψει και η Ελλάδα. Οι συγκεκριμένες μέρες αποτελούν σημείο αναφοράς του φαινομένου της σωματικής βίας των παιδιών αφού καθιερώθηκαν με σκοπό επισήμανση του γεγονότος ότι όλο και περισσότερα παιδιά σήμερα είναι θύματα μιας απίστευτης βίας από τους ενήλικες. Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες που διεξάχθηκαν, διαπιστώθηκε πως περίπου 500 εκατομμύρια μέχρι και 1,5 δισεκατομμύριο παιδιά πέφτουν θύματα βίας κάθε χρόνο. Εκτιμάται ακόμη ότι κάθε χρόνο τουλάχιστον 275 εκατομμύρια παιδιά σ” όλο τον κόσμο, βιώνουν τη βία μέσα στα ίδια τους τα σπίτια.
Είναι δύσκολο να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός των κακοποιημένων παιδιών τόσο σε εγχώριο όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς αποτελούν «εγκλήματα σιωπής» όπου ελλοχεύει ο φόβος της παραδοχής και της μαρτυρίας σε τρίτα πρόσωπα. Η σωματική και ψυχική κακοποίηση των ατόμων νεαρής ηλικίας λαμβάνει διαφορετικές μορφές, εξαρτώμενες από την ηλικία, την ψυχοσύνθεση των θυμάτων αλλά και την μετέπειτα βοήθεια που θα λάβουν. Τα παιδιά, ιδιαίτερα πολύ μικρής ηλικίας, δεν μπορούν να προβάλλουν καμία αντίσταση στην σωματική κακοποίηση ενώ παράλληλα διαμορφώνουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα για την ανθρώπινη ζωή καθώς «κακοποιούνται» και τα στοιχεία του χαρακτήρα τους, ο οποίος είναι ευάλωτος και βρίσκεται ακόμη στα πρώτα στάδια διαμόρφωσής του. Τόσο η σωματική όσο και η ψυχική υποστήριξη δύναται να υπάρξει από της κοινωνίας, μόνο υπό την προϋπόθεση πως το θύμα κακοποίησης ή μάρτυρες του φαινομένου θα σπάσουν την σιωπή τους.
Στην Ελλάδα, ψηφίστηκε πρόσφατα ο Νόμος 3500/2006 «Για την Αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας», ωστόσο παρά της κυβερνητικές ή μη πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του ζητήματος, δεν δύναται να εξασφαλίσουν ένα ικανοποιητικό ποσοστό εξάλειψης του φαινομένου καθώς οι διαστάσεις του είναι αδύνατο να συλληφθούν. Συνεπώς η εγκληματικότητα κατά των απροστάτευτων και αδύναμων μελών της κοινωνίας, αποτελεί έναν από τους βασικότερους παράγοντες παιδικής θνησιμότητας. Τα μεγαλύτερα ποσοστά βίας κατά των ανηλίκων σημειώνονται στο ενδοοικογενειακό περιβάλλον με την συχνότερη συνηθισμένη και αποδεκτή τακτική για πειθαρχία των παιδιών. Στοιχεία από 37 χώρες δείχνουν ότι το 86% των παιδιών 2-14 ετών έχει εμπειρία σωματικής τιμωρίας και ψυχολογικής επιθετικής συμπεριφοράς. Όπως αποφαίνεται από τα στοιχεία ερευνών, δύο στα τρία παιδιά υπόκεινται σε σωματική τιμωρία. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα, βάση των στοιχείων του Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, 4000 παιδιά κακοποιούνται σοβαρά κάθε χρόνο. Πάνω από 100 πεθαίνουν και πάνω από 100 μένουν σοβαρά ανάπηρα.
Στο σημείο αυτό δεν είναι αμελητέο να αναφερθεί πως το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης χαρακτηρίζεται μόνο από τις προβλεπόμενες σωματικές και ψυχολογικές συνέπειες στο θύμα, εμβαθύνει παράλληλα σε πιο κρίσιμες κοινωνικές αλήθειες που αποτελούν και τα βασικά αίτια της εμφάνισης του ζητήματος. Η κρίση των ανθρώπινων αξιών και κατ΄ επέκταση των θεσμών όπως η οικογένεια, έχουν επιδράσει με αρνητικό πρόσωπο στην διαμόρφωση των συμπεριφορών του ατόμου. Την ίδια στιγμή που η οικογένεια όφειλε να αποτελέσει, σύμφωνα με της κοινωνικές επιταγές, το φυσικό περιβάλλον για την προστασία των παιδιών και του χαρακτήρα τους, μετατρέπεται σε συνένοχο του πόνου και του φόβου στις παιδικές ψυχές. Σε αντίθεση ωστόσο, με την σοβαρότητα του φαινομένου και τις βαριές επιπτώσεις του στην ανθρώπινη ζωή και την κανονικότητα της κοινωνίας, παρατηρείται ότι είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις που καταγγέλλονται και ακολουθούν τον δρόμο της δικαιοσύνης. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι οι περιπτώσεις κακοποίησης ή παραμέλησης ανηλίκων που αναφέρθηκαν στις Αρχές δεν φτάνουν καν το 1%.
Εν τούτοις η ίδια η δικαιοσύνη δεν δύναται να εξαλείψει παντελώς το παγερό έγκλημα κατά της ανθρώπινης φύσης του παιδιού καθώς τα αίτια της εξάπλωσης του συσχετίζονται με την μορφή που έχει διαμορφώσει η σύγχρονη κοινωνία, κλονίζοντας τα ανθρώπινα ιδεώδη. Ωστόσο, οι πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί από πλευράς κράτους αλλά και μη κυβερνητικών οργανώσεων, δίνουν την ευκαιρία να διαδοθεί η σοβαρότητα του προβλήματος, να μελετηθεί, και να αναζητηθούν μέθοδοι περιορισμού και της ριζικής του αντιμετώπισης. Χαρακτηριστικά σημειώνεται πως περισσότεροι από 128 οργανισμούς σε περισσότερες από 50 χώρες, ανάμεσά τους και «Το Χαμόγελο του Παιδιού», έχουν ανταποκριθεί στο κάλεσμα για να συμμετάσχουν σε μια διεθνή «συμμαχία» που σκοπό έχει την διαμόρφωση ενός κλίματος πρόληψης σε παγκόσμιο επίπεδο. Όπως δηλώνει από πλευράς του ο αρμόδιος οργανισμός της χώρας, «Κάθε μέρα πρέπει να προστατεύονται τα παιδιά και να αναγνωρίζονται τα δικαιώματά τους. Υπάρχει η επιτακτική ανάγκη διαμόρφωσης νέας πολιτικής και νέου τρόπου προσέγγισης του φαινομένου της παιδικής κακοποίησης, τόσο από το κράτος, όσο και από τους ίδιους τους πολίτες. Η προσπάθεια αυτή στοχεύει να κινητοποιήσει τις αρχές, τους γονείς τα παιδιά και τους νέους κάθε περιοχής».