Ναταλία ΧατζηγιάννηΤην γλώσσα της τέχνης την μιλάνε όλοι, είναι κοινή, είναι αυθόρμητη αλλά αφαιρετική –καταλαβαίνει κανείς αυτά που έχει μάθει να καταλαβαίνει. Αν μελετήσουμε, λοιπόν, την τέχνη βάσει όσων ήδη ξέρουμε και πιστεύουμε, θα μας επιβεβαιώσει απλώς όσα θέλουμε να γνωρίζουμε · θα πρέπει να αδειάσουμε και να την αφήσουμε να μας διηγηθεί νέες ιστορίες.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τα γκράφιτι που στην Ελλάδα φαντάζουν για τους περισσότερους προϊόν υποκουλτούρας, ένα στοιχείο ανεπιθύμητο και παράνομο. Σε ένα μικρό αφιέρωμά του το Associated Press τονίζει πως το σχετικά νέο χόμπι των Ελλήνων θα εντυπωσίαζε ακόμη και τους αρχαίους Έλληνες που «λάξευαν επάνω σε μάρμαρα μηνύματα συχνά ασεβή ή αλαζονικά». Το ειδησεογραφικό πρακτορείο των ΗΠΑ μας… πληροφορεί ότι «οι βάνδαλοι είναι συχνά απόφοιτοι των σχολών καλών τεχνών της Ελλάδας» που απλώς εκφράζουν δυνατά τις απόψεις τους. Ένα εθνικό χόμπι που γεννήθηκε αιώνες πριν, αλλά γνωρίζει πλήρη ακμή στις μέρες μας λόγω των κοινωνικών αναταραχών και της βαθειάς οικονομικής κρίσης. Το άρθρο λήγει με τις βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία, τα παιδιά απάτριδες των μεταναστών, και την άνοδο ενός πολιτικού κόμματος του οποίου οι ηγέτες είναι εμπνευσμένοι από τη ναζιστική Γερμανία να αποτελούν τους βασικούς λόγους που το γκράφιτι μετατράπηκε σε τέχνη · κι εμείς ήδη ύστερα από λίγες γραμμές μπορούμε να το δούμε… με άλλο μάτι.
Τα γκράφιτι υπάγονται στην τέχνη του δρόμου και ολοένα και κατακλύζουν τους τοίχους της πόλης, ενώ η street art παγκοσμίως δεν αποτελεί πλέον προϊόν βανδαλισμού της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας · αφορά έργα στα οποία υπήρχε ανάθεση ή έστω άδεια για να δημιουργηθούν. Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, κανείς δεν συμπαθεί και δεν στηρίζει τα κακογραμμένα συνθήματα, τα απλοϊκά tags, τις «μουτζούρες» ή τις βρισιές που πολλές φορές παρατηρούνται σε τοίχους πολυκατοικιών και καταστημάτων –ακόμη κι αν από αυτή τη μορφή ξεκίνησαν όλα και αναμφισβήτητα έχουν καταστρέψει πολυάριθμα κτίρια και περιουσίες. Πάντως παράδειγμα προς μίμηση αποτελεί η μέση οδός που ακολουθούν αρκετά σχολεία στο εξωτερικό, τα οποία ορίζουν έναν συγκεκριμένο τοίχο -συνήθως στην πίσω πλευρά του κτιρίου- όπου οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να εκφραστούν μέσω συνθημάτων και εικόνων διατηρώντας έτσι τα κτίριά τους καθαρά χωρίς να περιορίζουν την ανάγκη των νέων για έκφραση και δημιουργία.
Ο λόγος γίνεται για τα γκράφιτι που έχουν κάτι να πουν, αναπαριστούν κάτι που αξίζει να σταθείς και να το κοιτάξεις, γκράφιτι που ορισμένες φορές πιάνουν ολόκληρους τοίχους. Υπάρχουν αναρίθμητα τέτοια σχέδια στα αθηναϊκά στενά, υπάρχουν γκράφιτι που ντύνουν με χρώμα μικρά και εγκαταλελειμμένα κτίρια και μας καλούν να αναρωτηθούμε γιατί βρέθηκαν εκεί και τι ώθησε τους δημιουργούς τους σε αυτή τη μορφή της street art.
Μου φαίνεται σχεδόν μαγικό –μαγεία: ένας όρος που ντύνει ό, τι μας τρομάζει και δεν κατανοούμε– που ακόμα κι αυτή η έκφανση της τέχνης συνδέεται με την ανάγκη του ανθρώπου να νικήσει τη φθορά και το θάνατο. Κάθε καλλιτέχνης, νομίζω ότι απεγνωσμένα φωνάζει πως θέλει για πάντα να μείνει σ’ αυτόν τον πλανήτη, πως δεν μπορεί να αποδεχτεί ότι όταν η ύπαρξή του χαθεί, δεν θα υπάρχει τίποτα πια να τον θυμίζει. Αδυναμία και ανασφάλεια λένε κάποιοι, δίψα για διατήρηση της υστεροφημίας. Και που είναι το παράλογο; Προσωπικά, θαυμάζω τους ανθρώπους που με σθένος παραδέχονται το φόβο της προκαθορισμένης ήττας έναντι του θανάτου. Και βάζουν νότες και γράμματα στη σειρά, δημιουργούν σχέδια και εικόνες μήπως και ζήσουν λίγο παραπάνω από τους υπόλοιπους. Η ψυχή χάνεται και το έργο είναι ακόμη εκεί για να θυμίζει «Υπήρξα», «έζησα κι εγώ κάπου εδώ τριγύρω».
Το γεγονός ότι τα συγκεκριμένα έργα βρίσκονται σε κοινή θέα, αυξάνει τις αιτίες που όλο και περισσότεροι writers επιλέγουν αυτόν τον τρόπο παρουσίασης της ιδεολογίας και του ταλέντου τους · έτσι, περισσότερος κόσμος θαυμάζει τα έργα τους και φυσικά εντελώς δωρεάν μπορούν να περάσουν τα κοινωνικοπολιτικά μηνύματα που επιθυμούν. Ο πιο ειρωνικός ,καυστικός αλλά απλός τρόπος να ψεκάσει κανείς στις σκέψεις του κατά μήκος της πόλης του:
Πολλοί ταυτίζουν το γκράφιτι με την αναρχική σχολή σκέψης και πράγματι για έναν σημαντικό αριθμό καλλιτεχνών αποτελεί μια τέχνη που πηγάζει από την ανάγκη για αντίδραση στο κατεστημένο και εκδίκηση προς το δημόσιο χώρο που δεν έχει τίποτα πια να προσφέρει. Συσπειρώνονται γύρω από αυτήν την ιδέα ολοένα και περισσότεροι απογοητευμένοι καλλιτέχνες νιώθοντας ότι ξεφεύγουν από την αδράνεια και αποτελούν δραστήρια μέλη της κοινωνίας.
«Αν δεν μπορείς να πολεμήσεις κάτι», λένε, «μάθε να ζεις μαζί του». Παρατηρούμε ότι στο εξωτερικό, άξια η τέχνη του δρόμου συγκαταλέγεται στις τέχνες εν γένει αφού κι αυτή απαιτεί έμπνευση και ταλέντο. Αντιθέτως, στην ελληνική σκηνή, όπου η street art μόνο τα τελευταία χρόνια απέκτησε λίγο μεγαλύτερες διαστάσεις, ακόμη σε ορισμένες περιπτώσεις το γκράφιτι ποινικοποιείται κι έτσι το κίνημα της τέχνης του δρόμου βρίσκεται συγκεντρωμένο σε συγκεκριμένα σημεία και όχι διάσπαρτα στις πόλεις. Υπάρχουν βέβαια αρκετά σχολεία και καταστήματα που έχουν αποφασίσει να «ντύσουν» τους γκρίζους τοίχους και τα ρολά τους με όμορφες εικόνες προς αποφυγή άλλων, μη καλαίσθητων γκράφιτι :
Η… Πινακοθήκη των δρόμων χαίρει μεγάλης εκτίμησης και εκτός Ευρώπης, όπως στη μεγαλούπολη του Καναδά, το Μόντρεαλ που διοργανώθηκε πρόσφατα φεστιβάλ street art με έργα είκοσι καλλιτεχνών :
Ακόμη πιο αποδεκτό φαίνεται να είναι ένα mural που το έχει εγκρίνει και χρηματοδοτήσει μια επώνυμη εταιρία. Ο οίκος Versace για τα εγκαίνια του νέου καταστήματος στη Χαβάη ανέθεσε στον καλλιτέχνη Tristan Eaton να δημιουργήσει μια τοιχογραφία με το σήμα της γνωστής Μέδουσας:
Χαρακτηριστικό παράδειγμα και οι επώνυμοι αλλά κυρίως ανώνυμοι street artists βραζιλιάνοι, που σε συνδυασμό με τις διαδηλώσεις, έκαναν γνωστή ανά τον κόσμο τη δυσαρέσκειά τους για τη διοργάνωση του Μουντιάλ -που κόστισε δισεκατομμύρια εν καιρώ κρίσης- με ξεκάθαρο και εύληπτο τρόπο καυτηριάζοντας την υποκρισία της πιο εντυπωσιακής γιορτής του ποδοσφαίρου:
Εξώφυλλα των free-press, των εφημερίδων, ακόμη και των lifestyle περιοδικών δίνουν προβάδισμα στους underground καλλιτέχνες να… εισβάλλουν στα σαλόνια της κλασσικής τέχνης :
Το ερώτημα που ίσως εύλογα θα προκύψει είναι πως η Ελλάδα έχει τόσα προβλήματα που δεν διαθέτει το χρόνο ούτε και τη διάθεση να ασχοληθεί με την τέχνη, πόσο μάλλον με την τέχνη του δρόμου. Ωστόσο, ας μου επιτρέπεται να μην μπορώ να σκεφτώ άλλο τρόπο εκτός από την άνθηση της λογοτεχνίας, της ποίησης, της μουσικής και της τέχνης εν συνόλω σαν μια μορφή δροσιάς μέσα στην λάβα που καθημερινά βυθιζόμαστε.
της Ναταλίας Χατζηγιάννη