Αλεξάνδρα ΜιχοπούλουΦόβος της οικειότητας… Γιατί μας απομακρύνει από μια υγιή σχέση και πώς θα τον αντιμετωπίσουμε
Τι είναι αυτό που μας κρατά μακρυά από έναν μεγάλο έρωτα; Γιατί ενώ αναζητούμε την απόλυτη αγάπη όταν την νιώσουμε να πλησιάζει κάνουμε αναστροφή και τρέχουμε μακρυά; Υπάρχει όντως κάποια λογική βάση σ’αυτό το αίσθημα εγκλωβισμού στα πλαίσια μιας δέσμευσης ή αποτελεί μία ακόμη ανθρώπινη φοβία;
Πολλοί άνθρωποι τρέμουν στην ιδέα του αληθινού έρωτα, και μόνο η σκέψη ενός τόσο σπουδαίου πράγματος ενεργοποιεί πολλές άμυνες του ανθρώπου.
Ο φόβος της αγάπης επιστημονικά έχει χαρακτηριστεί ως «φόβος της οικειότητας» (fear of intimacy), και είναι υπεύθυνος για την ενεργοποίηση μιας σειράς αυτόματων αμυντικών μηχανισμών που χαρίζουν, μόνο προσωρινά, την ψευδαίσθηση της ασφάλειας.
Μεταξύ 1960 και 1970, ο John Bowlby, Άγγλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, ανέπτυξε τη Θεωρία της Προσκόλλησης ή Δεσμού η οποία εξηγεί τη δυναμική των ανθρώπινων σχέσεων καθώς και τις όποιες ανασφάλειες μπορεί να υπάρχουν σε αυτές.
Με άλλα λόγια, η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η σχέση που είχαμε ως βρέφη με τους γονείς μας ή με τους ανθρώπους που μας φρόντιζαν, παίζει καθοριστικό ρόλο στο πώς θα σχετιζόμαστε σε όλες τις σχέσεις μας στο μέλλον και κατά συνέπεια τι βαθμό οικειότητας θα καλλιεργήσουμε μέσα σ΄αυτές.
Μέσα από τη Θεωρία της Προσκόλλησης εμφανίζονται τέσσερις τύποι ανθρώπων, τέσσερις, ουσιαστικά, τρόποι με τους οποίους σχετιζόμαστε με τους άλλους.
- Αγχώδης/Τύπος Εμμονής: εκείνος ο οποίος θέλει να έχει πολύ στενές σχέσεις αλλά αισθάνεται ότι κανείς δεν είναι ποτέ τόσο κοντά του όσο θα ήθελε να είναι. Χωρίς οικείες σχέσεις, αισθάνεται μοναξιά και δυσφορία, αναζητά την απόλυτη δέσμευση και έχει έντονο φόβο εγκατάλειψης.
- Απορριπτικός/Αποφευκτικός Τύπος: εκείνος ο οποίος τείνει να χρειάζεται να είναι αυτάρκης και αποφεύγει να βασίζεται σε άλλους ή να αφήνει να βασίζονται πάνω του.
- Φοβικός/Αποφευκτικός: εκείνος ο οποίος έχει ανάμεικτα συναισθήματα για τις κοντινές σχέσεις. Από τη μία θέλει συναισθηματικά στενές σχέσεις, από την άλλη, δεν μπορεί να εμπιστευτεί εύκολα ή να βασιστεί στους άλλους. Ο τρόπος συσχετισμού με τους άλλους είναι κάπως απρόβλεπτος και συχνά έχει αρνητικές εντυπώσεις όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά και για τους συντρόφους του.
- Ασφαλής Τύπος: εκείνος ο οποίος μπορεί εύκολα να πλησιάσει τους άλλους σε μια σχέση και να χαρεί την οικειότητα. Δεν έχει δυσκολία στο να βασίζεται στους άλλους και επιτρέπει να βασίζονται πάνω του. Ταυτόχρονα, δεν ανησυχεί για το αν θα γίνει αποδεκτός ή για το αν θα μείνει μόνος.
Τα αίτια εμφάνισης του φόβου οικειότητας ποικίλλουν ανάλογα με το άτομο και τις καταστάσεις που έχει βιώσει.
Με βάση τη θεωρία της προσκόλλησης, παρατηρούμε ότι αυτός ο φόβος προέρχεται ουσιαστικά από δύο άλλους φόβους οι οποίοι ίσως έχουν δημιουργηθεί από τις πρώτες κιόλας σχέσεις με τους γονείς μας και πιθανώς ενισχυθεί από μετέπειτα εμπειρίες: τον φόβο της απόρριψης/εγκατάλειψης και τον φόβο ότι θα γίνουμε αντικείμενο ελέγχου και εισβολής από τον άλλο με αποτέλεσμα να χάσουμε τον εαυτό μας.
Όταν οι φόβοι αυτοί ενισχυθούν, μπορεί να αποκτήσουν τεράστιες διαστάσεις, με αποτέλεσμα το άτομο, να αποφεύγει τη σύναψη στενών σχέσεων.
Ένα επιπρόσθετο αλλά βασικό αίτιο αποτελούν οι προηγούμενες εμπειρίες του ατόμου, αυτό που λέμε κοινώς “τα νέα βιώματα σκαλίζουν παλιές πληγές”. Όπως είναι φυσικό οι άνθρωποι που περνούν από τη ζωή ενός ατόμου ως “σημαντικοί άλλοι” αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα στη μνήμη του δημιουργώντας έτσι ένα μέτρο σύγκρισης για τις επόμενες σχέσεις του.
Άλλωστε είναι γνωστό ότι η μνήμη επαναφέρει στην επιφάνεια τα αισθήματα θυμού, απόρριψης και απώλειας.
Επιπλέον, η ύπαρξη υποσυνείδητων φόβων και ανασφαλειών που βρίσκονται καλά θαμμένοι μέσα μας, αποτελεί ακόμα ένα αίτιο εμφάνισης του φόβου οικειότητας καθώς μέχρι να βρεθεί κάποιος να “ταράξει τα νερά” των βεβαιοτήτων μας είναι πιθανό να μην έχουμε αντιληφθεί καν την ύπαρξή τους.
Το μυαλό μας κατακλυσμένο από εσωτερικές επικριτικές φωνές, που εδρεύουν σε εφηβικά τραυματικά βιώματα και καλά θαμμένες πληγές από τους ίδιους μας τους γονείς, όταν κάποιος μας προσεγγίσει με αγάπη και θαυμασμό, εκτιμώντας μας περισσότερο από αυτές τις εσωτερικές μας φωνές, εμείς που με τις φωνές μας έχουμε μάθει να συγκατοικούμε, οπισθοχωρούμε τρομαγμένοι.
Ας μην ξεχνάμε βέβαια και το γεγονός ότι ο έρωτας πυροδοτεί και υπαρξιακούς φόβους…
Όπως λένε, και οχι άδικα, όσα περισσότερα έχεις, τόσο περισσότερα μπορείς να χάσεις. Και μάλιστα, η ιδέα της απώλειας ενός σημαντικού «Άλλου» μας τρομάζει τόσο πολύ που, σχεδόν αμυντικά, πασχίζουμε να υποβιβάσουμε την αξία του μέσα μας επιδιώκοντας τον λιγότερο δυνατό πόνο.
Θεωρώντας τον άλλο λιγότερο σημαντικό για μας απ’ οτι είναι στην πραγματικότητα αυθυποβάλλουμε τον εαυτό μας έτσι ώστε να χτίζουμε εσωτερικές άμυνες απέναντι στα συναισθήματα και τους δεσμούς που αναπτύσσονται με το άλλο πρόσωπο.
Ποια είναι όμως η λύση για αυτό τον φόβο οικειότητας που νιώθουν πολλοί άνθρωποι?
Ίσως αυτό που αναφέρει χαριτολογώντας ο Λ. Μπουσκάλια στο βιβλίο του «Να ζεις, να αγαπάς και να μαθαίνεις»: «Κοιμόμαστε σε χωριστά δωμάτια, τρώμε χωριστά, πηγαίνουμε διακοπές χωριστά, κάνουμε ότι μπορούμε για να συνεχίσουμε να ζούμε μαζί!»? Σίγουρα κάτι τέτοιο ακούγεται και είναι, φυσικά, πολύ αντιφατικό!
Η αντιμετώπιση αυτού του φόβου δεν περιλαμβάνει κάποια ειδική τεχνική ούτε διαφέρει ιδιαίτερα από τους τρόπους αντιμετώπισης κάθε ανθρώπινου φόβου. Αρχικά, πρέπει να αναγνωρίσουμε ποιοι παράγοντες μας αποτρέπουν από τα να αισθανόμαστε άνετα με την οικειότητα και επίσης να καθορίσουμε τι είναι αυτό που πραγματικά θέλουμε εμείς οι ίδιοι από μια σχέση.
Επίσης, πρέπει να κατανοήσουμε ότι αυτό που συντηρεί τους φόβους μας είναι πιθανόν η άγνοια ως προς τον τρόπο χειρισμού τους.
Τέλος, η αίσθηση ότι ο άλλος επιδιώκει να μας ελέγξει ή να μας “πνίξει”, η οποία μας οδηγεί συχνά στο να κρατάμε αποστάσεις στις σχέσεις μας μπορεί να αποφευχθεί με μία απλή συζήτηση με τον σύντροφό μας θέτοντας τα όριά μας ξεκάθαρα.
Είναι στο χέρι μας να μην επιτρέψουμε να γίνει αυτό που φοβόμαστε και ταυτόχρονα να έχουμε υγιείς, ισορροπημένες σχέσεις.