FrapressLiberté, égalité, fraternité
Επιμέλεια: Αριάδνη Πολυχρονίου
Γράφουν οι: Θάνος-Δανιήλ Αλεξανδρίδης, Εβελίνα Τσέλιου, Μαρία Τσιμάρα, Δανάη Μιχαηλίδου
Ι. Οι εξελίξεις που οδήγησαν στην Γαλλική Επανάσταση
H εποχή του Διαφωτισμού
Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα συντελέστηκαν στην Ευρώπη σημαντικές μεταβολές. Πρώτα απ’ όλα σημειώθηκε θεαματική αύξηση του πληθυσμού. Παράλληλα, έλαβαν χώρα ρηξικέλευθες εξελίξεις στην αγροτική οικονομία (δημιουργία μεγάλων αγροκτημάτων, εφαρμογή νέων μεθόδων καλλιέργειας, επέκταση της χρήσης μηχανημάτων), προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε, από τους ιστορικούς, αγροτική επανάσταση.
Ακόμη, αναπτύχθηκε το εμπόριο ανάμεσα στην Ευρώπη, την Αφρική και την Αμερική (τριγωνικό εμπόριο), αλλά και στο εσωτερικό της ευρωπαϊκής ηπείρου, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση κεφαλαίων στα χέρια Ευρωπαίων επιχειρηματιών. Η αύξηση της ζήτησης έφερε μεταβολές στη διαδικασία παραγωγής μεταποιημένων προϊόντων, με κυριότερη τη χρήση νέων μηχανών που είχαν μεγάλες δυνατότητες.
Έτσι, από τη μια πλευρά υπήρχαν επιχειρηματίες που διέθεταν κεφάλαια. Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν χιλιάδες πρώην αγρότες οι οποίοι, λόγω των μεταβολών που συντελούνταν στην αγροτική οικονομία, είχαν στερηθεί της δυνατότητας εργασίας και κατέφευγαν στα μεγάλα αστικά κέντρα αναζητώντας κάποιο εισόδημα.
Οι δύο αυτοί παράγοντες οδήγησαν, χάρη και στην καταλυτική παρουσία ισχυρών μηχανών, στη δημιουργία μεγάλων εργοστασίων, δηλ. στη γέννηση της βιομηχανίας, την εκβιομηχάνιση. Οι μεταβολές αυτές που άρχισαν να συντελούνται στη Μ. Βρετανία γύρω στα 1750-1780, αποτέλεσαν την πρώτη φάση του φαινομένου που ονομάστηκε βιομηχανική επανάσταση.
Το κίνημα του Διαφωτισμού
Η απόρριψη κάθε αυθεντίας, η κριτική κάθε υφιστάμενης γνώσης, η αποδοχή της λογικής ως του μόνου ασφαλούς τρόπου ερμηνείας του κόσμου και η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει διαρκώς ήταν θέσεις που συμμερίζονταν πολλοί Ευρωπαίοι διανοούμενοι. Έτσι, διαμορφώθηκε βαθμιαία ένα κίνημα που ονομάστηκε Διαφωτισμός.
Πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία του τέλους του 17ου αιώνα, κορυφώθηκε στη Γαλλία του 18ου αιώνα και εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και έξω απ’ αυτήν. Οι εκπρόσωποί του ονομάστηκαν φιλόσοφοι ή διαφωτιστές. Κορυφαία, φωτεινά πνεύματα ανάμεσά τους υπήρξαν οι Ρουσό, Βολτέρος, Ντιντερό, Μοντεσκιέ και Ντ’ Αλαμπέρ.
Διαφωτισμός και πολιτική
Ο Διαφωτισμός υπήρξε κίνημα βαθύτατα πολιτικό, καθώς μέσα απ’ αυτόν η κοινωνικά ανερχόμενη τότε αστική τάξη διαμόρφωσε τα πολιτικά επιχειρήματα που της ήταν αναγκαία για να διεκδικήσει τη συμμετοχή της στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων.
Τα φυσικά δικαιώματα αποτέλεσαν θεμελιώδη πολιτική έννοια του Διαφωτισμού και μια από τις θέσεις – εμβλήματα της αστικής τάξης. Για τους διαφωτιστές όλοι οι άνθρωποι έχουν, μόνο και μόνο επειδή είναι άνθρωποι, ορισμένα δικαιώματα (ζωής, ιδιοκτησίας, ισότητας απέναντι στον νόμο, ελευθερίας σκέψης και έκφρασης), τα οποία δεν μπορεί να καταργήσει καμιά εξουσία. Η ιδιαίτερη αναφορά στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας απηχούσε, προφανώς τις επιδιώξεις της ανερχόμενης αστικής τάξης.
Η θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου διατυπώθηκε από τον Τζον Λοκ. Σύμφωνα με αυτή, τα άτομα δέχτηκαν να παραχωρήσουν ορισμένες από τις ελευθερίες τους, προκειμένου να συμβιώσουν, κι το κράτος εγγυήθηκε αυτή τη συμφωνία, το κοινωνικό συμβόλαιο. Αν το κράτος παραβεί τους όρους αυτού του κοινωνικού συμβολαίου και γίνει τυραννικό, τότε οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα της αντίστασης. Ο Ρουσό, πιο ριζοσπαστικός, υποστήριξε ότι η πολιτική εξουσία πρέπει να βρίσκεται στα χέρια του λαού κι όχι κάποιου ηγεμόνα.
Οι εξελίξεις που οδήγησαν στην Γαλλική Επανάσταση
Το καλοκαίρι του 1789 μια κοινωνική επανάσταση ξέσπασε στην Γαλλία, απότοκο ενός ευρύτερου επαναστατικού κινήματος που συγκλόνιζε την Ευρώπη και τις Ευρωπαϊκές κτήσεις στον Νέο Κόσμο. Αρχικά, το κίνημα εκδηλώθηκε στις Βρετανικές κτήσεις στη Βόρεια Αμερική το 1776 και προκάλεσε σοβαρές αμφισβητήσεις της νομιμότητας και ανοιχτές επαναστάσεις σε Αγγλία και Ιρλανδία το 1782-1783. Στη Γαλλία εντούτοις, η επανάσταση συνδέθηκε με ριζοσπαστικές, ιδεολογικές και πολιτικές τάσεις. Τα αίτια υπήρξαν πολλά, κοινωνικά και οικονομικά:
- επίμονες πληθωριστικές τάσεις σε οικονομία και συγκεκριμένα στα είδη πρώτης ανάγκης , βαθειές αλλαγές στην αγροτική οικονομία και εμφάνιση των πρώτων βιομηχανιών μεγάλης κλίμακας, προκάλεσαν δυσαρμονία μεταξύ της κοινωνίας και του θεσμικού της πλαισίου. Πιο αναλυτικά , η διαρκώς αυξανόμενη ισχύς της αστικής τάξης αντιτίθετο στην ισχνή πολιτική της παρουσία. Απεναντίας, υπήρχε διογκωμένη συμμετοχή της αριστοκρατίας στη διαχείριση του κράτους σε αντιδιαστολή με τα οικονομικά ερείσματα που ολοένα υπονομεύονταν.
- Παράλληλα εδώ προστίθενται και η πολυπληθής τάξη των χωρικών με την πενία των μελών της αλλά και η ισχύς των ανώτερων κληρικών ( επισκόπων ), η τεράστια περιουσία της εκκλησίας και η φτώχεια των ιερέων.
- Ως επιστέγασμα των ανωτέρω, οι προνομιούχες τάξεις αντιδρούσαν σθεναρά στις προσπάθειες της κεντρικής εξουσίας για αύξηση των κρατικών εσόδων. Απέφευγαν την φορολογική εξομοίωση με τις άλλες τάξεις που επωμίζονταν το σύνολο των φορολογικών επιβαρύνσεων. Η αστική τάξη και η τάξη των χωρικών βρίσκονταν απέναντι απ’την αριστοκρατία.
- Τέλος άλλο αίτιο που οδήγησε στην έκρηξη της Γαλλικής επανάστασης ήταν και οι επιδράσεις της Αμερικάνικης Επανάστασης για Ανεξαρτησία (1775 – 1783) . Οι Γάλλοι υιοθέτησαν τα συνθήματα των Αμερικανών επαναστατών, ενώ η βοήθεια που τους προσέφεραν έβλαψε ολοσχερώς την Γαλλική οικονομία. Επίσης το αυξανόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας επιχειρήθηκε ν’αντιμετωπιστεί με δανεισμό, όμως η Γαλλία αδυνατούσε ν’αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της έναντι των δανειστών.
Την ίδια εποχή, η αγροτική οικονομία παρουσιάζει μέγιστη κρίση. Η έλλειψη δημητριακών εξαιτίας των δύο συναπτών σιτοδειών του 1787, 1788 συνεπιφέρει την αύξηση της τιμής του σίτου και την επιβάρυνση του βιοτικού επιπέδου των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Η μείωση της ζητήσεως των βιομηχανικών προϊόντων απ’τις μάζες οδηγεί στο κλείσιμο των εργοστασίων και των βιοτεχνιών και κατ’ επέκταση στην ανεργία.
Έτσι, η Γαλλική επανάσταση ξεκίνησε ουσιαστικά δύο χρόνια πριν την επίσημη έναρξη των συγκρούσεων στο Παρίσι το καλοκαίρι του 1789. Για να αποφευχθούν η χρεοκοπία και οι κοινωνικές αναταραχές έγιναν απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Η αύξηση των κρατικών εσόδων θα γινόταν με την άμεση επιβολή φόρων από τους φορολογούμενους.
Η σύγκληση των Γενικών Τάξεων
Έτσι, τον Μάϊο του 1789 συγκλήθηκε η συνέλευση των Γενικών Τάξεων με ίση εκπροσώπηση, μια συνέλευση βουλευτών που ο βασιλιάς συγκαλούσε κατά την κρίση του. Ευγενείς και κλήρος όντες θιγμένοι και δυσαρεστημένοι έναντι των ευνοουμένων του βασιλιά κηρύσσουν επανάσταση κατά της απόλυτης μοναρχίας. Οι προνομιούχες τάξεις επιθυμούν τα φεουδαλικά τους προνόμια και συνάμα επιζητούν περιορισμό της απολυταρχίας. Όλα αυτά όμως ενισχύουν τη θέση των αστών που θέλουν την προκήρυξη συντάγματος για κατοχύρωση των πολιτικών τους δικαιωμάτων ανάλογων της οικονομικής ισχύς τους.
Το τέλος του Παλαιού Καθεστώτος
Πρωτεργάτης της επανάστασης ήταν η ανερχόμενη αστική τάξη αποτελούμενη από εμπόρους, τραπεζίτες, υπαλλήλους ,βιομήχανους και επιχειρηματίες. Εμφορούμενη από τα κηρύγματα των Διαφωτιστών με σύνθημα το τρίπτυχο « Ελευθερία – Ισότητα – Αδελφοσύνη », η αστική τάξη θέλησε να τρέψει τη μοναρχία σε συνταγματική, όχι να την καταργήσει πλήρως.