Δανάη ΜπασαντήΣτην καρδιά του Αρχιπελάγους ήταν γραφτώ να φανεί το πρώτο φως του πολιτισμού. Ενός πολιτισμού που άκμασε ανάμεσα σε βραχώδη μικρά και μεγάλα νησιά κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ. Το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων λοιπόν έδωσε το όνομα του στο Κυκλαδικό πολιτισμό.
Τι γνωρίζουμε όμως για τις Κυκλάδες;
Γιατί η περιοδική έκθεση «Κυκλαδίτισσες» στο Κυκλαδικό Μουσείο τοποθετεί τη γυναίκα το κέντρο του πολιτισμού τους;
Σύμφωνα με τη μυθολογία οι Κυκλάδες σχηματίστηκαν εξαιτίας μιας γυναίκας, της Λητώς. Η κόρη του Τιτάνα Κοίου και της Τιτανίδας Φοίβης λένε ότι είχε μείνει έγκυος από τον Δία. Μόλις η σύζυγός του, η Ήρα, έμαθε για την Λητώ εξοργίστηκε τόσο που δεν την άφηνε να πατήσει σε κανένα τόπο και την έδιωχνε από όλες τις στεριές. Ώσπου ένας μικρός βράχος, χωρίς δική του θέση, που τριγυρνούσε «άδηλος» στα ανοιχτά του πελάγους, λυπήθηκε την ετοιμόγεννη Λητώ και την άφησε να ξαποστάσει πάνω του. Τότε εκείνη πιάστηκε από έναν φοίνικα που βρισκόταν στο κέντρο του βράχου και γέννησε τα δίδυμα παιδιά της, την Άρτεμη και τον Απόλλωνα. Με την γέννηση του θεού του φωτός, η πλάση άστραψε και όλα τα νησιά κύκλωσαν το μικρό «άδηλο» βράχο που πλέον βρήκε τη θέση του και ονομάστηκε Δήλος. Ενώ τα νησιά που τον περικύκλωσαν, τα είπαμε Κυκλάδες.
Στις Κυκλάδες λοιπόν από την πρώιμη εποχή του χαλκού έως τους ιστορικούς χρόνους η γυναικεία μορφή μοιάζει να κυριαρχεί στην τέχνη. Από τα λιτά ειδώλια, περνάμε στην αρμονία του κλασικού κάλλους, για να ακολουθήσει η εκφραστικότητα των ελληνιστικών χρόνων έως τις αυστηρές εικόνες των αυτοκράτειρών και των αγίων της βυζαντινής περιόδου. Η γυναίκα μνημονεύεται ως ζωογόνος, θεά, ιέρεια, ομορφιά, θεραπεύτρια, αυτοκράτειρα ή αγία σε αγάλματα, τοιχογραφίες, εικόνες και νομίσματα.
Οι Κόρες της Κέας, πήλινα αγάλματα, πιθανότατα απεικονίσεις της θεότητας ή των λατρευτριών, 15ος αι. π.Χ.
Στον πρώτο όροφο της έκθεσης του Κυκλαδικού Μουσείου αναπτύσσεται ο ρόλος της γυναίκας στη λατρεία. Οι πήλινες ιέρειες από την Αγία Ειρήνη της Κέας φορώντας μακριές φούστες και γιρλάντες μας φέρνουν στο νου σκηνές της μινωικής και μυκηναϊκής εικονογραφίας, όπου οι γυναίκες χορεύουν τελώντας διάφορα μυστικά δρόμενα για την αναγέννηση και την καρποφορία της γης. Μια από αυτές τις τελετές ήταν και τα Θεσμοφόρια προς τιμήν της θεάς Δήμητρας.
Στην τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Θήρας (Ξεστή 3) οι γυναίκες απεικονίζονται να μαζεύουν άνθη που χρησιμοποιούνταν ως φάρμακα σε πληγές. Μια από τις μορφές μάλιστα κρατά το κεφάλι της εκφράζοντας πόνο καθώς το πόδι της έχει πληγωθεί. Οι γυναίκες θεραπεύτριες από την προϊστορική Θήρα μας θυμίζουν την Αγία Αναστασία την Φαρμακολύτρια των χριστιανικών χρόνων που παρασκεύαζε φάρμακα από άνθη και επούλωνε πληγές.
Μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Άρτεμης, 2ος αι. π.Χ., Άνδρος, Παλαιόπολη
Από την έκθεση δεν θα μπορούσαν να λείπουν η Άρτεμις, η θεά που γεννήθηκε στη Δήλο. Η Ήρα, η βασίλισσα των θεών. Η Αφροδίτη, η θεά της ομορφιάς και του έρωτα. Η Δήμητρα, θεά της καρποφορίας και γενναιοδωρίας. Προς τιμήν της Δήμητρας γιορτάζονταν τα Θεσμοφόρια, στα οποία συμμετείχαν αποκλειστικά έγγαμες γυναίκες. Η Κυβέλη που αν η καταγωγή της ήταν από τη Μικρά Ασία, λατρευότανε ως προστάτιδα της μητρότητας, της γονιμότητας, των σπιτιών, των πόλεων και των κοινωνικών θεσμών. Και τέλος η Αριάδνη, η κόρη του Μίνωα που το έσκασε με το Θησέα από την Κρήτη όμως όταν πέρασε από την Νάξο το καράβι τους και την είδε ο θεός Διόνυσος την ερωτεύτηκε και την παντρεύτηκε κάνοντας την κι αυτήν αθάνατη.
Στο δεύτερο όροφο της έκθεσης θα συναντήσετε όλα εκείνα τα στοιχεία που δένουν τους ανθρώπους του παρελθόντος αλλά και του παρόντος με τη θνητή τους φύση. Η γέννηση δηλώνεται στις εγκυμονούσες μορφές των ειδωλίων. Η πίστη των γυναικών μαρτυρείται στο πλήθος των αναθημάτων που άφηναν για την ευτοκία τους και τέλος ο πόνος του θανάτου κι του αποχαιρετισμού μιας γυναίκας προς την αδερφή της ή μιας άλλης προς το σύζυγο της αποτυπώνεται στα επιτύμβια ταφικά μνημεία τους.
Στις Κυκλάδες ο ουρανός και η θάλασσα έγιναν η μήτρα του κόσμου που γέννησε έναν λαμπρό πολιτισμό. Οι μαρμάρινες γυναικείες μορφές, τα ειδώλια, αγκαλιάζουν το σώμα τους που κυοφορεί την νέα ζωή. Οι γυναίκες από την αρχή του χρόνου εξασφαλίζουν την επιβίωση της οικογένειας μέσω των απογόνων τους. Η μητέρα δημιουργεί, προστατεύει, ανατρέφει το παιδί της και καταφέρνει να το κρατήσει ζωντανό και μαζί με αυτό κρατάει ζωντανή κι όλη την ανθρώπινη ύπαρξη στο πλανήτη.
Πληροφορίες:
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ «ΚΥΚΛΑΔΙΤΙΣΣΕΣ – Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων»
ΑΠΟ 12 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2024 ΕΩΣ 4 ΜΑΪΟΥ 2025
Μέγαρο Σταθάτου, οδός Βασ. Σοφίας & Ηροδότου 1
* Δυστυχώς ο δεύτερος όροφος της περιοδικής έκθεσης δεν είναι τόσο προσβάσιμος σε άτομα με κινητική αναπηρία επειδή ο ανελκυστήρας του μουσείου είναι πολύ μικρός για να χωρέσει ένα αμαξίδιο.