Γωγώ ΝταλλήΔιαβάζουμε τους διαλόγους του Τζιμ Τζάρμους με το σινεμά, την τέχνη και τη ζωή μέσα από συνεντεύξεις του.
Γεννημένος στις 22 Ιανουάριο του 1953 στο Οχάιο, ο Τζιμ Τζάρμους ανακάλυψε σύντομα την καλλιτεχνική κλίση του σπουδάζοντας λογοτεχνία και κινηματογράφο. Το 1984, η ταινία του «Πέρα από τον Παράδεισο» κέρδισε τη Χρυσή Κάμερα του Πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη στις Κάννες, ανοίγοντας την πόρτα στη διεθνή αναγνώριση. “Καφές και Τσιγάρα”, “Ο Νεκρός”, “Μόνο οι εραστές μένουν ζωντανοί”, είναι μερικά μόνο κινηματογραφικά δείγματα της καλλιτεχνικής γραφής του που τον καθιέρωσαν ως βασικό εκφραστή του ανεξάρτητου αμερικανικού σινεμά.
«Είμαι παρατηρητής των λεπτομερειών από παιδί. Μου άρεσε, θυμάμαι, να κοιτάζω τη γραμμή που σχηματίζουν τα μυρμήγκια όπως κινούνται στη γη για πολλή ώρα.»
Μπορεί να μην του αρέσει να αναλύει τις ταινίες του, δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τη ζωή. Ακολουθούν 10 αλήθειες του ποιητή του ανεξάρτητου κινηματογράφου.
- Η τέχνη είναι προσωπική υπόθεση
«Πάντοτε υποστήριζα ότι πρέπει να εμπιστευόμαστε πρώτα τον εαυτό μας και αν κάνουμε τέχνη να ικανοποιούμε αυτόν. Να συνεργαζόμαστε μαζί του και να κάνουμε το καλύτερο δυνατό. Η επαφή με τον έξω κόσμο μόνο απορρύθμιση προκαλεί. Αυτή που χρειάζεται να εξασκούμε είναι τη διαίσθησή μας. Από τις πρώτες μου ταινίες έλεγα, ότι κάνουμε κινηματογράφο για τον εαυτό μας και μόνο. Αυτό μάλιστα είχε προκαλέσει και μια διαμάχη μου με τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, έναν σκηνοθέτη που θαυμάζω για τη συμβολή του στην ιστορία και την ομορφιά του σινεμά, όταν πριν πολλά χρόνια είχαμε βρεθεί μαζί σε μια εκπομπή στην Ολλανδία. Μου είχε πει τότε θυμωμένος, μετά από μια τέτοια δήλωσή μου, ότι είναι κατακριτέο και ελιτίστικο να μην σκέφτομαι τον κόσμο αλλά μόνο τον εαυτό μου. Και του απάντησα, ότι είναι σεβαστά όσα μου λέει αλλά εγώ δεν θέλω να περάσω ένα μήνυμα στον κόσμο, αλλά να τον κάνω να αισθανθεί όσα αισθάνομαι εγώ για την ταινία αυτή. Δεν νιώθω ότι οι ταινίες μου πρέπει να έχουν ένα μεγάφωνο που να φωνάζουν τι είναι. Οι ταινίες μου είναι οριακές και δεν αγωνιούν να «χτυπήσουν» μεγάλο κοινό, διαφορετικά θα έχουν αποτύχει παταγωδώς.»
- Πρωτοποριακό δεν σημαίνει απαραίτητα πρωτότυπο
«Τίποτα δεν είναι αυθεντικό. Κλέψτε από οπουδήποτε μπορείτε να αντλήσετε έμπνευση ή που τροφοδοτεί τη φαντασία σας».
«Μάλλον “έκλεψα” πράγματα, μέρη και ιδέες από παντού, αλλά χωρίς αυτό να είναι συνειδητό. Ωστόσο, δε θεωρώ ότι ο όρος “κλέβω” είναι ο πιο σωστός. Αυτό που εννοώ είναι ότι δεν υπάρχουν πρωτότυπες ιδέες, αλλά η ομορφιά τους είναι ότι είναι σαν τα κύματα του ωκεανού: το καθένα συνδέεται με το επόμενο και το προηγούμενο. Είναι πολύ σημαντικό να δεχόμαστε τα πράγματα που μας εκφράζουν, μας επηρεάζουν και να τα ενσωματώνουμε σε αυτό που κάνουμε, όπως κάνουν όλοι οι καλλιτέχνες. Όσοι δεν παραδέχονται κάτι τέτοιο, είτε λένε ψέματα είτε φοβούνται ότι δε θα θεωρηθούν πρωτοποριακοί».
- Το ανεξάρτητο σινεμά βρίσκεται συχνά στο πολιτιστικό περιθώριο
«Πάντα έβρισκα τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα εκτός του mainstream, συχνά στο περιθώριο. Σε όλη την ιστορία της Τέχνης διαμορφώνεται το πολιτιστικό κατεστημένο και το πολιτιστικό περιθώριο. Όχι πάντα, αλλά συχνά, τα πιο πρωτοποριακά πράγματα βρίσκονται στο περιθώριο. Όσον αφορά τον εαυτό μου, βρίσκομαι σίγουρα κάπου στα περιθώρια, δε με βλέπω στο φάσμα του mainstream. Σίγουρα όμως υπάρχουν άνθρωποι που εκτιμώ πολύ και είναι πιο θαρραλέοι, οι οποίοι παραβιάζουν πολλούς περισσότερους κανόνες του σινεμά από ό,τι εγώ και βρίσκονται περισσότερο στο περιθώριο».
- Η ομορφιά μιας ταινίας δεν φαίνεται στα χρήματα
«Το σημαντικό είναι να αναχθεί το σινεμά στην ουσιώδη του ποιητικότητα. Ήδη σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ρουμανία και το Ιράν, ανθίζουν υπέροχοι κήποι του κινηματογράφου που σε κάνουν να αναρωτιέσαι πώς είναι δυνατό να κάνουν ταινίες εν μέσω μιας τόσο σκληρής κρίσης. Ωστόσο, αυτό είναι γεγονός και ασπάζομαι το ότι οι άνθρωποι βρίσκουν το δικό τους τρόπο έκφρασης. Έχω πίστη σε αυτό. Η όμορφη φόρμα δεν επιτυγχάνεται πάντα με ένα πακτωλό χρημάτων».
- Ο κινηματογράφος είναι συνδεδεμένος με τη μουσική
«Πρώτα έρχονται κάποιοι χαρακτήρες και κάποια μέρη όπου φαντάζομαι ένα κόσμο που δημιουργείται εκεί. Η εικόνα και ο ήχος είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα για μένα, γιατί δημιουργούν την ατμόσφαιρα. Άλλωστε, ο κινηματογράφος είναι η τέχνη που συνδέεται πιο στενά με τη μουσική, γιατί διαθέτει κίνηση στο χρόνο και εσωτερικό ρυθμό. Νομίζω ότι προσπαθώ να μάθω για την κινηματογράφηση από τη μουσική, ενώ άλλες φορές σκέφτομαι τη μουσική με κινηματογραφικούς όρους. Είμαι ευτυχής για αυτό το “μπέρδεμα”»
- Το καλύτερο “ναρκωτικό” είναι η φαντασία
«Η ζωή και ο θάνατος για μένα είναι κάτι κυκλικό. Αν αναλογιστούμε το σύμπαν, η ζωή στον πλανήτη είναι ένα μικρό μόνο κομμάτι και εμείς έχουμε τη συνειδητότητα να είμαστε ζωντανοί. Αυτή η συνείδηση του υπάρχειν. Η ανθρώπινη φαντασία είναι από τα ωραιότερα πράγματα που έχουμε. Η φυσική παρουσία, της γης, του ουρανού, του σύμπαντος. Δεν έχω κάποιο ναρκωτικό που προτιμώ, τα δοκίμασα όλα στο παρελθόν».
- Η αγάπη για τη μεγάλη οθόνη είναι διαχρονική
«Δεν είμαι αναλυτής της κουλτούρας για να πω τι είναι ξεπερασμένο και τι όχι, αλλά μου αρέσει να μπαίνω σε μια σκοτεινή αίθουσα με ξένους και να μπαίνω σε έναν άλλο, άγνωστο κόσμο, που να τον μοιράζομαι στη μεγάλη οθόνη μαζί με άλλους. Ίσως να είμαι δεινόσαυρος, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι που το να πηγαίνεις στο σινεμά το θεωρούν σημαντικό. Υπάρχουν ευτυχώς πολλοί άνθρωποι που το αγαπούν αυτό και υπάρχουν και ταινιοθήκες όπου μπορείς να βλέπεις κλασικές ταινίες. Ανήκω πιστεύω στην παλιά σχολή εκείνων που επιθυμούν να βλέπουν τις ταινίες στη μεγάλη οθόνη, αν και, όταν χρειάζεται, τις βλέπω και οπουδήποτε αλλού».
- Η εσωτερική μάχη ανάμεσα στην τεχνολογία και την παράδοση είναι αμφίρροπη
« Προσπαθώ κάθε φορά να προσαρμοστώ σε κάτι καινούργιο χωρίς να το απορρίπτω. Δεν είμαι τεχνοφοβικός, αλλά μου αρέσουν πολλές από τις τελετουργίες, τα ήθη και τα έθιμα ας πούμε του παρελθόντος και συνέχεια αναρωτιέμαι αν αυτό είναι άραγε δείγμα κομφορμισμού. Πολλά τα βλέπω ως αναγκαία κακά, η κρυπτοβουδιστική πλευρά μου μου λέει να μη χάσω όλη την ενέργειά μου πολεμώντας τα.»
- Η τέχνη δεν είναι αθάνατη
«Όταν ρώτησαν στο Φεστιβάλ των Καννών τον φίλο μου, τον Φιλανδό σκηνοθέτη Άκι Καουρισμάκι για το πως αντιλαμβάνεται τη θέση του στην ιστορία του σινεμά εκείνος απάντησε: «μην ανησυχείτε, η ιστορία θα τα καλύψει όλα με ένα πέπλο». Έτσι θέλω να το βλέπω κι εγώ»
- Πρέπει πάντα να αγωνίζεσαι γι’αυτό που θέλεις
«Δίνω έμφαση στα δώρα που έρχονται στη ζωή μου, παρά στις δυσκολίες κι αυτό προτρέπω όλους να κάνουν. Πρέπει, πάντα, όμως, να έχεις τη δύναμη να προσπαθείς γι’ αυτό που θέλεις και να μην απελπίζεσαι.»
* Αντλήθηκαν αποσπάσματα από τη συνεντεύξεις τύπου του Τζιμ Τζάρμους στο 54ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και στο 69ο Φεστιβάλ των Καννών.