Στέλλα ΧρίστουΑς δούμε πέντε βασικά σημεία της θεωρίας του Αντόνιο Γκράμσι, του μεγάλου Ιταλού θεωρητικού με σκοπό να τον ανακαλύψεις.
Αυτά είναι:
1. Επανάσταση
O Αντόνιο Γκράμσι χρησιμοποίησε τον όρο “παθητική επανάσταση” κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου για να αναφερθεί στην αλλαγή που μπορεί να έρθει. Χαρακτήρισε αυτή τη διαδικασία ως “επανάσταση, χωρίς επανάσταση”. Ο Γκράμσι εμπλούτισε αυτό τον όρο, συσχετίζοντας τον με το πολιτικό υπόβαθρο του “μετασχηματισμού” και της “τεχνικοποίησης”.
Σύμφωνα με αυτόν, η επανάσταση έρχεται με δύο στάδια. Το πρώτο στάδιο αφορά τον ιδεολογικό πόλεμο, δηλαδή την επιρροή των ανθρώπων από την ιδεολογία πρώτα, κι αυτό γιατί θέλουν να ανατρέψουν τον κυβερνήτη. Αφού οι άνθρωποι επηρεαστούν αρκετά, το δεύτερο στάδιο είναι η άμεση ανατροπή των κυβερνήσεων.
2. Κοινωνία
Ο Αντόνιο Γκράμσι θεωρεί ότι μπορεί η βάση μιας κοινωνίας να διαφέρει από την υπόλοιπη κατασκευή της. Παραδέχεται πως, η κοινωνία βασίζεται σε κοινωνικές σχέσεις κυρίως οικονομικού χαρακτήρα, αλλά δεν αποτελείται μόνο από αυτό.
Έτσι, ανέπτυξε μια τρισδιάστατη διάκριση ανάμεσα στην οικονομία, δηλαδή την αγορά, την κοινωνία των πολιτών και την κυβέρνηση.
Τα στοιχεία είναι η δομή μιας κοινωνίας από μόνα τους, αλλά και όλα μαζί διατηρούν επίσης τον καπιταλισμό.
3. Κράτος
Ενώ ο Μαρξ λέει ότι το κράτος είναι ένα όργανο αστικής τάξης, ο Αντόνιο Γκράμσι λέει πως όχι μόνο το κράτος, αλλά και η κοινωνία των πολιτών παίζει επίσης ρόλο στη διατήρηση του καπιταλισμού. Έτσι δημιουργεί τον όρο “ολοκληρωμένο κράτος”. O Γκράμσι είδε το καπιταλιστικό κράτος ως αποτελούμενο από δύο αλληλοεπικαλυπτόμενες σφαίρες: την “πολιτική κοινωνία” που κυβερνάει με δύναμη και την “κοινωνία των πολιτών” που διέπει τη συναίνεση.
Λέει λοιπόν, ότι δεν αρκεί να αγωνιστούμε μόνο εναντίον του κράτους, αλλά και η κοινωνία των πολιτών πρέπει να κατεδαφιστεί επειδή είναι υπό την ηγεσία της αστικής τάξης. Είναι ουσιαστικά, αυτοί που διαμορφώνουν ιδέες και πεποιθήσεις που προέρχονται κατ’ευθείαν από το αστικό κράτος.
4. Ηγεμονία
“Η ηγεμονία είναι όταν ο εκμεταλλευόμενος βρίσκει την ευτυχία στην εκμετάλλευση.”
Σύμφωνα με τον Αντόνιο Γκράμσι, η έννοια της ηγεμονίας στηρίζεται στην ιδέα της συναίνεσης. Παρεκκλίνοντας από την ορθόδοξη μαρξιστική άποψη, υποστηρίζει ότι η αστική τάξη έχει τη δυνατότητα να διατηρήσει την ηγεμονία της στις μάζες χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα όπως η κοινωνία των πολιτών, τα ΜΜΕ (Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης), το εκπαιδευτικό σύστημα κ.ά.
Μέσα από αυτά τα μέσα, καταφέρνει τελικά η άρχουσα τάξη να μεταδίδει τις όποιες πολιτικές, ηθικές, θρησκευτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές απόψεις και ιδεολογίες της. Με αυτό τον τρόπο και όχι με τον εξαναγκασμό, τα μυαλά των ανθρώπων μανιπιουλάρονται, έτσι ώστε να αισθάνονται τις απόψεις αυτές σαν μια κοινή λογική.
Για παράδειγμα, ο καπιταλισμός έχει γίνει μια κοινή λογική λόγω της δύναμης έλξης που κατέχει. Ένα παράδειγμα είναι η ηγεμονία της πατριαρχίας, ακόμη και οι γυναίκες θεωρούν δικαιολογημένη την υποταγή τους.
5. Διανοούμενοι
Το ερώτημα είναι το εξής:
“Είναι οι διανοούμενοι μια ξεχωριστή κοινωνική ομάδα ή σε κάθε κοινωνική ομάδα υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι είναι διανοούμενοι;”
Οι διανοούμενοι σίγουρα έχουν ένα ρόλο στην κατασκευή ηγεμονίας του καπιταλισμού. Σύμφωνα με τον Γκράμσι κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: σε οργανικούς και παραδοσιακούς.
Λέγοντας οργανικοί, αναφερόταν στην περίπτωση όπου μια κοινωνική ομάδα δημιουργείται στο αρχικό έδαφος μιας βασικής λειτουργίας στον κόσμο της οικονομικής παραγωγής και δημιουργεί μαζί με τον εαυτό της, οργανικά, μία ή περισσότερες οδούς διανοουμένων. Αυτές, της προσδίδουν ομοιογένεια και συνειδητοποίηση της δικής της λειτουργίας, όχι μόνο στον οικονομικό αλλά και στον κοινωνικό και πολιτικό τομέα.
Όσον αφορά τους παραδοσιακούς διανοούμενους, αφορούν κάθε βασική κοινωνική ομάδα που αναδύεται στην ιστορία από την προηγούμενη οικονομική δομή και ως έκφραση της εξέλιξης αυτής της δομής, έχει βρει κατηγορίες ήδη διασωθέντων διανοούμενων. Mοιάζει πράγματι να αντιπροσωπεύει μια ιστορική συνέχεια, χωρίς διακοπή, ακόμα και μέσα από τις πιο περίπλοκες και ριζικές αλλαγές στις πολιτικές και κοινωνικές μορφές.