Χρυσοχόου-Βαφειάδης ΒαγγέληςΣτοιχεία που κάνουν μια ιστορία δυσνόητη και μια λίστα με έντεκα από τα πιο δύσκολα βιβλία που κυκλοφορούν.
Τι είναι αυτό που αξίζει, εν τέλει, σε ένα βιβλίο;
Η ικανότητα του να μας κάνει να νιώθουμε όμορφα και να μας ταξιδεύει; Να μας προσφέρει στιγμές αγαλλίασης και ηρεμίας στο μυαλό;
Ή μάλλον η δυνατότητα του να μας απομακρύνει από όλα εκείνα που εμείς θεωρούμε δεδομένα; Να μας δείχνει πως η ζωή που κάνουμε είναι πληκτική και ότι χρειάζεται άμεσα κάτι να αλλάξουμε;
Πολλοί διαβάζουμε βιβλία για ψυχαγωγία. Σε μια προσπάθεια να ξεφύγουμε λίγο από τη φρενίτιδα της καθημερινότητας, παραδινόμαστε σε μια εικονοπλαστική αφήγηση. Σταδιακά η υπόθεση ενός έργου αρχίζει να υφαίνεται στο αίθριο της φαντασίας μας και η επαφή με την πραγματικότητα χάνεται. Τότε είναι που εμείς γινόμαστε ένα με το χαρτί και αισθανόμαστε μια διαφοροποίηση, τολμώ να πω βελτίωση, στο πως βλέπουμε τα πράγματα γύρω μας.
Κάθε μια από αυτές τις ιστορίες χρειάζεται διαφορετικό χρόνο για να αφομοιωθεί. Για να εκτιμηθεί σε πλήρη βαθμό ο πλούτος στα λόγια του συγγραφέα.
Κάποιες ιστορίες εξελίσσονται εντός ολίγων σελίδων, άλλες εντός πολλών. Κάποιες ιστορίες είναι πυκνές, στο λόγο και στο περιεχόμενο. Μπορεί το λεξιλόγιο τους να μοιάζει ζόρικο και η πλοκή τους να δείχνει ακατανόητη. Καταλήγουμε να τις παρατάμε εύκολα και να τις ξεχνάμε.
Συχνά, όμως, αυτές είναι και οι ιστορίες που αξίζουν περισσότερο. Όσο χρόνο κι αν επενδύσεις σε αυτές, τόσο περισσότερο βάθος και νόημα ανακαλύπτεις.
Παρακάτω δίνεται μια (σύντομη) λίστα με βιβλία, ιστορίες και πραγματείες που θα σε δυσκολέψουν, ταυτόχρονα, όμως, θα σε ανταμείψουν για το κόπο που αφιέρωσες:
1. Η αγρύπνια των Φίννεγκαν, Τζέιμς Τζόυς (Finnegans Wake, by James Joyce)
Πρόκειται για ένα μεγάλο βιβλίο, πυκνό στο ύφος, με ιδιοσυγκρασιακή γλώσσα, που προσφέρει ωστόσο μεγάλη ικανοποίηση, αν είσαι πρόθυμος να μάθεις πως να το διαβάσεις. Καθότι ο συγγραφέας βίωσε μεγάλη απογοήτευση στην προσωπική του ζωή, σύμφωνα με κάποιους μελετητές, επέλεξε να τοποθετήσει διάφορες “παγίδες” για τους αναγνώστες του.
Χαρακτηρίζεται βιβλίο δύσκολο επειδή δεν υπάρχει ξεκάθαρη υπόθεση. Η ροή στο λόγο αποδίδεται ωσάν εσωτερικός μονόλογος, το λεγόμενο ρεύμα συνείδησης, μια προσπάθεια του Τζόυς να συλλάβει την αίσθηση των ονείρων. Προκειμένου να ενδώσει κάποιος στα συναισθήματα που περιγράφονται οφείλει να παραδοθεί ψυχή τε και σώματι σε έναν κόσμο γεμάτο υπαινιγμούς, συγκεχυμένων συμβάσεων και γλωσσολογικών πειραμάτων.
Υπόθεση: Το βιβλίο εστιάζει στην οικογένεια των Earwicker, με πατέρα τον HCE, μητέρα την ALP, και τα τρία τους παιδιά ονόματι Shem, Shaun και Issy. Ύστερα από μερικές απροσδιόριστες φήμες για τον HCE, οδηγούμαστε σε μια μη-γραμμική αφήγηση για τις προσπάθειες της γυναίκας του να τον απαλλάξει από αυτές. Ταυτόχρονα παρακολουθούμε τον αγώνα των υιών του για να τον αντικαταστήσουν, την άνοδο του Shaun στο προσκήνιο, και έναν τελικό μονόλογο της μητέρας λίγο πριν ξημερώσει.
Fun fact: Η πρώτη γραμμή του βιβλίου αποτελεί συνέχεια της ημιτελής πρότασης που βρίσκεται στο κλείσιμο του βιβλίου, καθιστώντας το έργο έναν κύκλο που δεν τελειώνει ποτέ.
2. Φαινομενολογία του νου, Χέγκελ (Phenomenology of spirit, by G.F. Hegel)
Το κείμενο της “Φαινομενολογίας” είναι από τα δυσκολότερα της φιλοσοφικής γραμματείας. Αποτελεί έργο της μεταγενέστερης φιλοσοφίας του Χέγκελ και σηματοδότησε μια σημαντική εξέλιξη στον γερμανικό ιδεαλισμό μετά τον Καντ. Εστιάζει, μεταξύ άλλων, σε θέματα μεταφυσικής, ηθικής, επιστημολογίας, ιστορίας, αντίληψης και συνείδησης.
Το βιβλίο αυτό καταγράφει τις ανατροπές που υπομένει η συνείδηση μέχρι να κατακτήσει μια μη-αντιφατική θέση. Σε αυτό είναι που ο Χέγκελ αναπτύσσει τις έννοιες της διαλεκτικής, του απόλυτου ιδεαλισμού και της ηθικής ζωής. Αποτέλεσε κύρια πηγή έμπνευσης και προβληματισμού για τη δυτική φιλοσοφία και έχει επαινεθεί, ταυτόχρονα κατηγορηθεί, για την ανάπτυξη του υπαρξισμού, του κομμουνισμού, του φασισμού, της θεολογίας και του ιστορικού μηδενισμού.
3. Μέχρι το Φάρο, Βιρτζίνια Γουλφ (To The Lighthouse, by Virginia Woolf)
Η λογοτεχνία της Γουλφ είναι διανοητικά και ψυχικά δύσκολη. Ακολουθώντας το δρόμο που χάραξαν μοντερνιστές μυθιστοριογράφοι, η πλοκή του βιβλίου αποτελεί δευτερεύουσας σημασίας. Το κείμενο περιλαμβάνει ελάχιστο διάλογο και μηδαμινή δράση καθότι το κεντρικό θέμα του έργου είναι η φιλοσοφική ενδοσκόπηση.
Η υπόθεση εκτυλίσσεται μέσα από τις διαφορετικές σκοπιές συνείδησης του κάθε χαρακτήρα. Αυτό άμεσα συνεπάγεται πως το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι γραμμένο υπό τη μορφή σκέψεων και παρατηρήσεων. Κατά κύριο λόγο θυμίζει συναισθήματα της παιδικής ηλικίας και ασχολείται με τις σχέσεις που συνάπτουν μεταξύ τους οι ενήλικες.
Τα θέματα που περιγράφονται έχουν να κάνουν με την απώλεια, την υποκειμενικότητα, τη φύση της τέχνης και το πρόβλημα της αντίληψης.
4. Είναι και Χρόνος, Μάρτιν Χάιντεγκερ (Being & Time by Martin Heidegger)
Το συγκεκριμένο βιβλίο επιχειρεί να εξηγήσει την έννοια της Ύπαρξης. Μέσω της ανάλυσης επιδιώκεται μια οντολογική οργάνωση της πραγματικότητας με σκοπό να γίνει κατανοητή η σχέση μεταξύ του είναι και του χρόνου. Είναι ένα βιβλίο για τις πολλές κοινοτοπίες της μέσης ανθρώπινης ζωής και, ως εκ τούτου, για τα πολλά κρυμμένα νοήματα της ζωής γενικότερα.
Ο Χάιντεγκερ καταπιάνεται με μια ριζική επανεξέταση της φύσης της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι συνήθεις λέξεις όπως «ψυχή», «συνείδηση», ακόμη και «ανθρώπινο ον» είναι πολύ ενσωματωμένες στην παράδοση που επιτίθεται, και αναβλύζουν, κατά τον συγγραφέα, κάθε λογής λανθασμένης ερμηνείας. Για το λόγο αυτό χρειάζεται και ένα ριζικά νέο λεξιλόγιο για να περιγράψει τα διάφορα στάδια της μελέτης αυτής. Στο νέο αυτό λεξιλόγιο έγκειται και η δυσκολία που το αποπνέει.
5. Η βουή και η μανία, Γουίλιαμ Φώκνερ (The sound and the fury, by William Fury)
Ο νομπελίστας Φώκνερ αποτελεί εμβληματικό συγγραφέα της αμερικανικής λογοτεχνίας του 20ου αιώνα. Η βουή και η μανία συνδυάζει τρεις διαφορετικούς αφηγητές. Ένας εξ αυτών είναι διανοητικά καθυστερημένος με αποτέλεσμα η ιστορία να ξεδιπλώνεται σε μη γραμμική μορφή και να συγχέεται, συχνά εν μέσω πρότασης, το παρελθόν με το παρόν.
Υπόθεση: Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Επικεντρώνεται στους Compson, πρώην αριστοκράτες του Νότου που αγωνίζονται να σώσουν την οικογένεια τους από διάλυση και να κρατήσουν ακηλίδωτη τη φήμη τους. Κατά τη διάρκεια των 30 χρόνων που ασχολείται το βιβλίο, η οικογένεια αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, χάνει τη θρησκευτική της πίστη και το σεβασμό που κάποτε απολάμβανε από τη γειτονική πόλη Jefferson.
6. Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, Προυστ (In search of lost time, by Marcel Proust)
Χωρισμένο σε εφτά διαφορετικά μέρη, αποτελεί το πιο σημαντικό του έργο, γνωστό όχι μόνο για την έκταση του αλλά και για το θέμα της ακούσιας αυτοβιογραφικής μνήμης. Το θέμα αυτό έχει να κάνει με ένα δευτερεύον δομικό στοιχείο μνήμης που εμφανίζεται όταν κομμάτια της καθημερινής ζωής προκαλούν αναμνήσεις του παρελθόντος χωρίς συνειδητή προσπάθεια.
Ο Προυστ εργάστηκε πάνω στο έργο αυτό για περίπου 25 χρόνια. Η πολυπλοκότητα της πεζογραφίας του χαρίζει στον αναγνώστη μια βαθιά γνώση στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
7. Οδυσσέας, Τζέιμς Τζόυς (Ulysses, by James Joyce)
Το δημοφιλέστερο έργο του Τζόυς και το πλέον αντιπροσωπευτικό του ύφους του. Σε αυτό χρησιμοποιεί σχεδόν όλες τις τεχνικές της μυθιστορηματικής πρακτικής, με πλήθος αναφορών στη δυτική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τη μυθολογία, και τη γλώσσα της μεσαιωνικής Ιρλανδίας και της αρχαίας Ελλάδας.
Από μορφική δομή και υφολογία συνιστά ένα παραλήρημα πολυσύνθετων λέξεων και εννοιών. Είναι ένα όνειρο όπου τα πάντα επιτρέπονται και τα πάντα ανατρέπονται. Όλα συμβαίνουν στη διασταύρωση της πραγματικότητας και του ύπνου.
Το βιβλίο αποτελείται από 18 κεφάλαια, μέσα στα οποία ο συγγραφέας περιγράφει μια ημέρα από τη ζωή του κεντρικού ήρωα σε ένα ιδιόρρυθμο οδοιπορικό στο Δουβλίνο. Κάθε κεφάλαιο εμφανίζει διαφοροποίηση στο ύφος της αφήγησης ενώ συνδέεται επίσης με ένα συγκεκριμένο επεισόδιο της Ομηρικής Οδύσσειας.
8. Ο Άτλας επαναστάτησε, Άυν Ραντ (Atlas Shrugged, by Ayn Rand)
Θεωρείται το magnum opus της Ραντ. Η ίδια περιέγραψε το θέμα του μυθιστορήματος ως «ο ρόλος του μυαλού στην ανθρώπινη ύπαρξη – και, ως φυσική συνέπεια, την παρουσίαση μιας νέας ηθικής φιλοσοφίας: της ηθικής της ορθολογικής ιδιοτέλειας». Προάγει τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του Αντικειμενισμού, της φιλοσοφίας της Ραντ, και εκφράζει την αντίληψή της για τα ανθρώπινα επιτεύγματα.
Υπόθεση: Σε μια δυστοπική Αμερική όπου οι πιο δημιουργικοί βιομήχανοι, επιστήμονες και καλλιτέχνες κάνουν απεργία εναντία σε μια καταπιεστική κυβέρνηση, μια καρικατούρα κομμουνισμού, και αποσύρονται σε ένα ορεινό κρησφύγετο. Εκεί χτίζουν μια ανεξάρτητη ελεύθερη οικονομία.
Η συγγραφέας ήθελε να δείξει, με αυτή την φανταστική απεργία, ότι, χωρίς τις προσπάθειες των ορθολογιστών και των παραγωγικών, η οικονομία και η κοινωνία θα κατέρρεαν. Το μυθιστόρημα έχει χαρακτηριστικά ρομαντισμού, μυστηρίου και επιστημονικής φαντασίας.
Περιλαμβάνει την πιο εκτενή υπεράσπιση του Αντικειμενισμού στα λογοτεχνικά κείμενα της Ραντ, υπό τη μορφή ενός μονολόγου του κεντρικού χαρακτήρα.
9. Το μαγικό βουνό, Τόμας Μαν (The Magic Mountain, by Thomas Mann)
Το βιβλίο αυτό συνδυάζει έναν σχολαστικό ρεαλισμό με βαθύτερα συμβολικά υπονοούμενα. Η μουσική είχε μια ισχυρή διαπλασματική επίδραση στο συγγραφικό ύφος του Μαν. Δεδομένης αυτής της πολυπλοκότητας, κάθε αναγνώστης οφείλει να σταθμίσει την καλλιτεχνική σημασία των γεγονότων που διαδραματίζονται στο αφήγημα.
Ο Μαν γνώριζε για την αοριστία στα γραπτά του, πάρα ταύτα δεν πρόσφερε αρκετά στοιχεία ώστε τα κείμενα του να προσεγγιστούν εύκολα. Ο ίδιος, αργότερα, το σύγκρινε με ένα συμφωνικό έργο ενορχηστρωμένο με μια σειρά από θέματα. Η αχανής σύνθεση στο λόγο του είναι πολυμαθής, διακριτική, φιλόδοξη, μα πάνω απ’όλα διφορούμενη. Με την πρώτη έκδοση κιόλας αποτέλεσε αντικείμενο σχολιασμού και μιας ποικιλίας αξιολογήσεων.
Συνοπτικά, είναι ένα βιβλίο που απαιτεί παραπάνω από μια ανάγνωση καθότι ο τρόπος που έχει συντεθεί, θέτει ως στόχο μια βαθύτερη απόλαυση από τη δεύτερη φορά που το διαβάζεις.
10. Το εκκρεμές του Φουκώ, Έκο (Foucault’s Pendelum, by Umberto Eco)
Ο τίτλος του βιβλίου αναφέρεται στο πραγματικό Εκκρεμές του Φουκώ, το οποίο σχεδίασε ο Γάλλος φυσικός Λεόν Φουκώ για να καταδείξει την περιστροφή της Γης και έχει συμβολική σημασία στην πλοκή του μυθιστορήματος.
Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα ασχολείται με τους Ναΐτες, πολύπλοκες συνωμοσίες, μυστικούς κώδικες και εστιάζει στο μυστηριώδες. Είναι περισσότερο μια σάτιρα επί της ματαιοπονίας των θεωριών συνωμοσίας και αυτών που τις πιστεύουν αντί για μια απόπειρα πολλαπλασιασμού τέτοιων πεποιθήσεων.
Μπορεί να θεωρηθεί ως κριτική, λοιδορία ή αποδόμηση των μεγάλων πρωταρχικών συνωμοσιών που απαντώνται στη μεταμοντέρνα λογοτεχνία.
11. Infinite Jest, by David Foster Wallace
Το μακρύ και πολύπλοκο βιβλίο του Γουάλας λαμβάνει χώρα σε μια δυστοπική Αμερική του βορά. Εστιάζει σε μια δημοτική ακαδημία τένις και ένα γειτονικό κέντρο απεξάρτησης. Αριθμεί γύρω στις 1100 σελίδες, με επιπλέον σημειώσεις και υποσημειώσεις στο τέλος του βιβλίου. Σε συνδυασμό με τον αναλυτικά λεπτομερή φανταστικό κόσμο που περιγράφει, αποτελεί σίγουρα ένα δύσκολο ανάγνωσμα.
Το μυθιστόρημα πιάνεται με θέματα όπως ο εθισμός και η ανάκτηση, η αυτοκτονία, οι οικογενειακές σχέσεις, η ψυχαγωγία και η διαφήμιση, οι σχέσεις ΗΠΑ – Καναδά και η θεωρία κινηματογράφου.