Νατάσα ΖωήΣαρτρ και Κινηματογράφος: ένα αφιέρωμα στις ιδέες του μεγάλου φιλοσόφου που μετουσιώθηκαν σε ταινίες στη μεγάλη οθόνη.
Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ (γαλλικά: Jean-Paul Sartre) γεννήθηκε στο Παρίσι το 1905 και πέθανε το 1980. Ήταν Γάλλος φιλόσοφος, λογοτέχνης, και πολιτικός ακτιβιστής. Επίσης, ο κυριότερος εκπρόσωπος του φιλοσοφικού υπαρξισμού και της φαινομενολογίας, καθώς και υποστηρικτής της πολιτικής θεωρίας του Μαρξισμού. Θεωρούσε ότι οι διανοούμενοι πρέπει να παίζουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία.
Ο ίδιος υπήρξε ένας εσωτερικά στρατευμένος καλλιτέχνης μη επηρεασμένος όμως από κάποιο κράτος ή καθεστώς στηρίζοντας έτσι τις αριστερές πολιτικές επιλογές του με τη ζωή του αλλά και το έργο του.
Ο Υπαρξισμός (existentialisme) είναι το κίνημα της σκέψης που προέβαλε την ύπαρξη (existence) σε αντιπαραβολή και αντίθεση με την ουσία (essence). Η τελευταία αντιμετωπίστηκε ως απατηλό δημιούργημα του φιλοσοφικού στοχασμού που παρέβλεπε μέχρι τότε το άμεσο και οδυνηρό δεδομένο της ύπαρξης.
Ο Σαρτρ στη θεωρία του υποστήριξε τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής του ατόμου. Ο άνθρωπος « είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος», υπόλογος των πράξεών του, έχοντας την αποκλειστική ευθύνη για αυτές. Άλλωστε, θεωρούσε ότι ανεξαρτήτως των συνθηκών καθένας κρίνεται μόνο από τις πράξεις του, που επιπλέον είναι και μη αναστρέψιμες.
Η πρωτοτυπία του, σύμφωνα με τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ (σύντροφός του, Γαλλίδα φιλόσοφος, ακτιβίστρια και φεμινίστρια) ήταν το εξαιρετικό βάρος που έδινε στην πραγματικότητα, παρόλο που παραδεχόταν ταυτόχρονα την τρομερή ανεξαρτησία της συνείδησης.
Jean-Paul Sartre – Η ιστορικη αρνηση του Νομπελ Λογοτεχνιας και η ζωη του κορυφαιου φιλοσοφου.
Στις ταινίες που ακολουθούν θίγονται υπαρξιακά ζητήματα, όπως η κατάθλιψη, το ζήτημα της πραγματικότητας, δηλαδή τι είναι αληθινό και τι όχι, κατά πόσο κάποιος είναι ελεύθερος και πώς αντιμετωπίζει την ελευθερία αυτή και εν τέλει το νόημα της ζωής.
1.Ex Machina (2015)
Ο Alex Garland κάνει το σκηνοθετικό του ντεμπούτο με το «Από Μηχανής», του οποίου η πλοκή επικεντρώνεται στον προγραμματιστή Κέιλεμπ Σμιθ ο οποίος κερδίζει μίας εβδομάδας επίσκεψη στο πολυτελές απομονωμένο σπίτι του Νέιθαν. Ο Νέιθαν έχει δημιουργήσει την Έιβα, ένα ανθρωποειδές ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη.
Ο Κέιλεμπ καλείται να κάνει το τεστ του Τιούρινγκ (Turing test), να διαπιστώσει δηλαδή αν η Έιβα σκέφτεται σαν ρομπότ ή σαν άνθρωπος. Ο μόνος τρόπος για να το διαπιστώσει είναι να επικοινωνήσει μαζί της και καθώς αναπτύσσεται μία σχέση μεταξύ τους, η Έιβα τον προειδοποιεί ότι ο Νέιθαν δεν είναι αυτός που δείχνει και εκείνος τη βοηθά να ελευθερωθεί.
Η ταινία καλείται να προβληματίσει σχετικά με τα όρια της ελευθερίας, πόσο δύσκολο είναι να την αποκτήσουμε, τι είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε γι’ αυτή και πως την χρησιμοποιούμε. Ο Σάρτρ αναφέρει ότι ο άνθρωπος είναι ένα ελεύθερος ον, υπεύθυνο για τις πράξεις του.
2. Shame (2011)
Ο σκηνοθέτης Steve McQueen (Στιβ ΜακΚουίν) και ο Michael Fassbender (Μάικλ Φασμπέντερ) στον πρωταγωνιστικό ρόλο έκαναν ένα μαγικό ταίριασμα και το αποτέλεσμα ήταν μία συγκλονιστική ερμηνεία. Ο Fassbender υποδύεται τον Μπράντον, έναν άνδρα στα τριάντα του ο οποίος είναι εθισμένος στο σεξ, πάσχει από κατάθλιψη και υποφέρει από υπαρξιακή κρίση.
Ο Μπράντον ξυπνά κάθε πρωί στο διαμέρισμά του στη Ν. Υόρκη με διαφορετική γυναίκα, την οποία πληρώνει για να κάνει σεξ. Μία μέρα πηγαίνοντας στη δουλειά του με το μετρό βλέπει μία γυναίκα μέσα στο μετρό, η οποία φορά δαχτυλίδι αρραβώνων, εκείνη παρόλο που τον προσέχει αισθάνεται άβολα και βγαίνοντας από το μετρό εξαφανίζεται στο πλήθος.
Ο Μπράντον έχει μία αδερφή, τις κλήσεις της οποίας αγνοεί ώσπου μία μέρα αυτή αποφασίζει να τον επισκεφτεί και εμφανίζεται στο διαμέρισμά του προσπαθώντας να τον κάνει να αλλάξει τις συνήθειές του. Η επίσκεψη της αδερφής του φέρνει στο φως μυστικές επιθυμίες και αδυναμίες. Στο τέλος της ταινίας βλέπει στο μετρό την ίδια γυναίκα από την αρχή, μόνο που αυτή τη φορά τον φλερτάρει, ενώ εκείνος διστάζει.
Η ταινία είναι εξαιρετικά σκηνοθετημένη και στηρίζεται στο σχήμα του κύκλου, τόσο στην ίδια σκηνή στην αρχή και στο τέλος της ταινίας, όσο και στον κύκλο συμπεριφοράς του χαρακτήρα, τις φάσεις δηλαδή που περνάει συνειδητοποιώντας τον εθισμό του και από πού προκύπτει.
3. A Serious Man (2009)
Οι αδερφοί Κοέν γράφουν, σκηνοθετούν και κάνουν την παραγωγή των ταινιών τους από κοινού -αν και μέχρι πρόσφατα ο Τζόελ είχε περισσότερο την ευθύνη της σκηνοθεσίας και ο Ίθαν της παραγωγής. Η ταινία τους «Ένας σοβαρός άνθρωπος» εγείρει πολλά φιλοσοφικά ζητήματα και φέρνει στην επιφάνεια το αιώνιο ερώτημα: το νόημα της ζωής.
Ο Λάρι Γκόπνικ (Michael Stuhlbarg) είναι ένας φυσικός και προέρχεται από Εβραϊκή οικογένεια και φαίνεται ότι έχει πολλά θέματα με την γυναίκα του, η οποία θέλει διαζύγιο. Φαίνεται ότι η ζωή του Λάρι καταρρέει.
Αποτελεί μία κλασική βιβλική αναφορά, όμοια με αυτή της ζωής του Ιώβ από τη Βίβλο. Ο γιος του ενδιαφερόταν μόνο να καπνίζει μαριχουάνα και μετά το διαζύγιο, αφού η γυναίκα του αδειάζει τους τραπεζικούς λογαριασμούς, αναγκάζεται να μείνει σε ξενοδοχείο με τον αδερφό του. Η ζωή του Λάρι είναι πλέον μία διαρκής πάλη και πρέπει να περάσει ένα υποθετικό τέστ από το Θεό, ενώ παράλληλα παραμένει σταθερός στα πιστεύω του.
4. Being John Malkovich (1999)
Στην εποχή όπου η αμφισβήτηση της πραγματικότητας ήταν φυσιολογική και όταν όλα έμοιαζαν κάπως ασταθή και αβέβαια καθώς πλησίαζε το τέλος του αιώνα, ο Spike Jonze έκανε μία ταινία για τον Τζον Μάλκοβιτς, τον διάσημο ηθοποιό, “Στο Μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς“.
Ο Κρεγκ Σβάρτζ (John Cusack) είναι ένας μέτριος ηθοποιός κουκλοθέατρου, ο οποίος είναι άνεργος και πρέπει να συντηρεί και τη γυναίκα του, Λότε (Cameron Diaz). Βρίσκει δουλειά σε μία περίεργη εταιρεία και εκεί ανακαλύπτει μία μικρή πόρτα η οποία οδηγεί στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς.
Μπορεί βασικά να δει μέσα από τα μάτια του ηθοποιού και να γίνει αυτός. Ο Κρεγκ το ανακοινώνει στην συνάδελφό του, με την οποία είναι και ερωτευμένος, Μαξίμ (Catherine Keener) και εκείνη τον πείθει να το εκμεταλλευτούν για να κερδίσουν χρήματα και έτσι ο καθένας μπορεί να πληρώσει για να γίνει ο Τζον Μάλκοβιτς.
Είναι προφανές ότι ο Κρέγκ και όλοι οι υπόλοιποι βιώνουν μία υπαρξιακή κρίση η οποία προκύπτει από το γεγονός ότι όλοι θέλουν να είναι κάποιος άλλος, να βλέπουν τα πράγματα μέσα από τα μάτια κάποιου άλλου, καθώς οι ίδιοι μισούν τη δική τους ζωή. Στην ταινία περισσότερο παρουσιάζεται σαν την ηδονοβλεψία, κατασκοπεύουν δηλαδή τη ζωή κάποιου άλλου και κυρίως τις σεξουαλικές του πράξεις.
Η ταινία επικεντρώνεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει πραγματική διαφορά ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς, μπορεί να ‘ναι και οι δύο εξίσου αποξενωμένοι, τα χρήματα δεν είναι αυτά που διασφαλίζουν την ευτυχία. Μοιράζονται την ίδια πραγματικότητα, απλώς από διαφορετική οπτική γωνία.
5. Leviathan (2014)
Ο Αντρέι Σβιάνγκιντσεφ είναι ένας Ρώσος σκηνοθέτης και ηθοποιός. Το «Λεβιάθαν», αποτελεί την τέταρτη μεγάλου μήκους δημιουργία του Ρώσου σκηνοθέτη. Πρόκειται για μία υπέροχη, όσο και τραγική ιστορία διαπλοκής και διαφθοράς σε μία συντηρητική Ρωσία.
Ο σκηνοθέτης μεταφέρει ένα εκπληκτικό και ξεκάθαρο παράδειγμα μίας θεοκρατικής χώρας όπως είναι η Ρωσία και είναι μία από τις πιο σημαντικές ταινίες που έχουν γίνει μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.
Αυτό που κάνει την ταινία τόσο τολμηρή είναι ότι παρουσιάζει και αντανακλά τις διάχυτες πολιτικές απόψεις και πράξεις που πραγματοποιήθηκαν υπό την διακυβέρνηση του Βλαντιμίρ Πούτιν. Αλλά έχει και αλληγορικό μήνυμα προς τον θεατή καθώς στην ταινία παρατηρούνται βιβλικές αναφορές όπως επίσης και αναφορές από το «Λεβιάθαν» του Τόμας Χόμπς.
Ο Κόλια (Αλεξέι, Σερεμπριάκοφ) ζει σ’ ένα μικρό χωριό κοντά στη θάλασσα Μπάρεντς στη Βόρειο Ρωσία. Έχει ένα ιδιόκτητο συνεργείο αυτοκινήτων δίπλα στο σπίτι του, όπου ζει με τη νεαρή γυναίκα του, Λίλια, και τον γιο του απ’ τον προηγούμενό του γάμο, Ρόμα. Ο Βαντίμ Σελεβγιάτ, ο δήμαρχος της πόλης, θέλει να του πάρει την επιχείρηση, το σπίτι και τη γη που κατέχει.
Αρχικά ο Βαντίμ προσπαθεί να εξαγοράσει την περιουσία του Κόλια, αλλά εκείνος αρνείται, καθώς δεν αντέχει να χάσει ό,τι έχει και δεν έχει – όχι μόνο τη γη, αλλά και την ομορφιά που τον περιβάλλει από τη μέρα που γεννήθηκε. Ο Κόλια μην έχοντας πολλές επιλογές, ζητά από τον καλό του φίλο και δικηγόρο Ντμίτρι να τον βοηθήσει, μη γνωρίζοντας όμως ότι μοιραία η έλευση του Ντμίτρι θα αλλάξει τη ζωή, τόσο τη δική του, όσο και της οικογένειάς του.
Μέχρι το τέλος ο Κόλια φαίνεται να είναι ο πρωταγωνιστής, αλλά απ’ ότι φαίνεται δεν υπάρχουν πραγματικά πρωταγωνιστές ή θετικοί χαρακτήρες. Η εικόνα της πολιτικής διαφθοράς στην χώρα είναι ξεκάθαρη στην ταινία όχι μόνο στηριζόμενη στην ιδέα ότι ο δήμαρχος θέλει μία γη η οποία δεν του ανήκει, αλλά επίσης από το άγαλμα του Λένιν μπροστά στο δικαστήριο καθώς και την εικόνα του Πούτιν κρεμασμένη στον τοίχο του γραφείου του δημάρχου.
Το γεγονός βέβαια ότι ο δήμαρχος παίρνει αυτό που θέλει στο τέλος μας προβληματίζει για το ότι η αλήθεια δεν είναι αυτή που νικάει πάντα.
Δείτε τη συνέχεια στην επόμενη σελίδα!