Δαγλής ΘεόδωροςΜπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα που γεννήθηκε η δημοκρατία;
Είναι ευρέως γνωστό ότι λίκνο της δημοκρατίας ήταν η αρχαία Αθήνα. Χωρίς να θέλω να κομπάζω για τον τόπο μου, είναι γνωστό ότι όλες οι επιστήμες (μαθηματικά, αστρονομία, μηχανική, ιατρική, φιλοσοφία, κτλ), άκμασαν στην αρχαία Ελλάδα. Επομένως, δεν δείχνει παράλογο να γεννήθηκε η δημοκρατία στην αρχαία Ελλάδα. Είναι όμως, όντως η αρχαία Αθήνα ο τόπος που γεννήθηκε η δημοκρατία;
Τον 6ο αιώνα π.Χ., με το τέλος της τυραννίας του Πεισίστρατου, ο Κλεισθένης, αθηναίος πολιτικός, έθεσε τις βάσεις για την δημοκρατική μεταρρύθμιση στην Αθήνα, επομένως δικαίως θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει την αθηναϊκή δημοκρατία ως μία πρώιμης μορφής δημοκρατία. Παρόλα αυτά, στην αρχαία Αθήνα, οι Αθηναίοι πολίτες είχαν μόνο δικαίωμα ψήφου, πάνω από μια ηλικία (30) , και μάλιστα εκείνο τον αιώνα θεσπίστηκε ο εξoστρακισμός όπου αν συμπληρώνονταν 6000 ψήφοι, εξόριζαν κάποιο πολιτικό πρόσωπο από την πόλη έως και 10 χρόνια, για αποφυγή κατάλυσης της δημοκρατίας (από φόβο μην δημαγωγήσει κάποιος τον λαό και επιβάλλει τυραννία). Η Αθήνα, είχε πλέον διασφαλίσει την δημοκρατία της (άλλο αν σε αυτή ήταν ενάντιες σημαντικές προσωπικότητες της τότε εποχής, όπως ο Αριστοτέλης – ο γνωστός φιλόσοφος, ο Κριτίας – σοφιστής και ένας από τους τριάκοντα τυράννους ).
Μερικές φορές όμως οι Αθηναίοι οδηγήθηκαν σε τρομερά λάθη χάρη της αλόγιστης χρήσης αυτής της ‘’δημοκρατίας’’, δηλαδή της ελευθερίας τους, κάτι που οδήγησε τον Σωκράτη (μια εξέχουσα προσωπικότητα του πολιτισμού και του πνεύματος), στον θάνατο (αφού αναγκάστηκε να πιει το κώνειο). Όλα αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά. Κάτι που ίσως όμως δεν είναι γνωστό, είναι ότι υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, που προάγει μία αντίληψη που θέλει την αρχαία Σπάρτη να είναι το λίκνο της δημοκρατίας, μιας δημοκρατίας σε βρεφικό στάδιο προφανώς, αλλά που όμως τα στοιχεία που πιστοποιούν ‘’δημοκρατία’’ είναι περισσότερα και πιο έντονα από ότι στην αρχαία Αθήνα.
Στην αρχαία Σπάρτη κάποιος μπορεί να ήταν Σπαρτιάτης πολίτης, μέτοικος, ή είλωτας. Οι μέτοικοι ήταν πολίτες που είχαν κάποια δικαιώματα (και πολιτικά) αλλά δεν μπορούσαν να πολεμήσουν. Δεν ήταν δηλαδή Σπαρτιάτες πολίτες. Οι είλωτες ήταν οι δούλοι των Σπαρτιατών και έκαναν όλες τις δουλειές (όργωναν, θέριζαν, έπλεναν, χρησίμευαν στην εκπαίδευση των Σπαρτιατών, κτλ). Οι Σπαρτιάτες πολίτες ήταν όλοι όσοι είχαν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του Σπαρτιάτη πολίτη. Οι Σπαρτιάτες θεωρούσαν γνήσιο Σπαρτιάτη μόνο όποιον είχε γεννηθεί από Σπαρτιάτισσα μάνα, και αυτό καθώς έδιναν ιδιαίτερη αξία στην γυναίκα , και μάλιστα ήταν μία από τις ελάχιστες μητριαρχικές περιοχές της τότε εποχής (για την ακρίβεια, μόνο η Σπάρτη και η Μινωική Κρήτη ήταν μητριαρχικές κοινωνίες) . Καλά όλα αυτά, αλλά τι κάνει την αρχαία Σπάρτη υποψήφια για λίκνο τη δημοκρατίας;
Ο βασιλιάς στην Σπάρτη, δεν είχε περισσότερα προνόμια από τους άντρες του. Δεν είχε περισσότερες απολαβές, και για την ακρίβεια, στα φιδίτια (συσσίτια των Σπαρτιατών), είχε ίση μερίδα με όλους τους Σπαρτιάτες. Επίσης, στην μάχη, όπως κάθε Σπαρτιάτης, έτσι και ο βασιλιάς, ήταν υποχρεωμένος να μείνει μέχρι τέλους, είτε χάνανε είτε κέρδιζαν την μάχη. Με λίγα λόγια οι Σπαρτιάτες ήταν σαν μία ενιαία γροθιά, και αυτό όχι μόνο στον πόλεμο, αλλά και στον τρόπο ζωής τους, αφού σε τίποτα δεν ξεχώριζε ο ένας από τον άλλο. Κάθε Σπαρτιάτης (που είχε κάνει γιο) ήταν υποχρεωμένος να είναι έτοιμος για πόλεμο, να ακολουθεί τον νόμο της Σπάρτης (να μην γυρίσει πίσω ζωντανός αν δεν έχουν κερδίσει την μάχη), και ακόμα και στην διανομή των λαφύρων, ο βασιλιάς έπαιρνε ίσο μερίδιο με όλους του τους άντρες. Με λίγα λόγια, ήταν όλοι ίσοι μεταξύ τους.
Στην Αθήνα, δεν είχαν όλοι ίσα δικαιώματα, και πολλές φορές στον εξoστρακισμό αδικούνταν αγνοί πολίτες, ενώ από την άλλη, στην Σπάρτη, όλοι οι Σπαρτιάτες πολίτες ήταν ίσοι, και δεν γινόταν να αδικηθεί κάποιος. Εκεί κρινόντουσαν όλοι από τις πράξεις τους, δηλαδή αν επέδειξαν ανδρεία στην μάχη, αντάξια ενός Σπαρτιάτη. Επιπλέον, στην Αθήνα, ο βασιλιάς, δεν ήταν ισάξιος με τους πολίτες, και αυτό είναι που ξεχωρίζει έντονα και δίνει ένα ‘’προβάδισμα’’ στην Σπάρτη. Επίσης, στην Αθήνα οι γυναίκες δεν είχαν καμία θέση σε κανένα δημόσιο συμβάν, ενώ στην Σπάρτη όχι μόνο ήταν λογικό, αλλά ενθαρρύνονταν οι γυναίκες να συμμετέχουν και να παρακολουθούν πολιτικά δρώμενα.
Αν όμως ήταν έτσι, γιατί τότε θεωρούμε την Αθήνα και όχι την Σπάρτη λίκνο της δημοκρατίας; Η αρχαία Σπάρτη, είχε μία πολύ καλά δομημένη δημοκρατική οργάνωση που όμως περιοριζόταν μόνο μεταξύ των Σπαρτιατών και από την άλλη, οι είλωτες ζούσαν σε κατάσταση χειρότερη και από τυρρανία. Επομένως, ήταν περιορισμένη σε μία μερίδα ατόμων , και παρότι και η Αθήνα είχε δούλους, εκεί η ελευθερία ενός δούλου μπορούσε να εξαγοραστεί ή να χαριστεί από τον ιδιοκτήτη του. Επομένως, συνολικά, δείχνει πιο δημοκρατική η Αθήνα. Και τέλος, η δημοκρατία που θέσπισε ο Κλεισθένης, ήταν βασισμένη στην ελευθερία των πολιτών , δηλαδή ο ίδιος ο ορισμός του όρου ‘’δημοκρατία’’.
Εγώ όμως θέτω και ένα ερώτημα , κλείνοντας. Στην αρχαία Αθήνα, πολλές φορές καταλύθηκε το πολίτευμα, και επήλθε τυραννία. Πολλές φορές άλλαξε το πολίτευμά της, και επίσης πολλές φορές εξοστρακίστηκαν άτομα δίχως λόγο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Αριστείδη του Δίκαιου (όπως τον προσφωνούσαν λόγω της δικαιοσύνης, της εντιμότητας , της φιλοπατρίας και της σωφροσύνης του), τον οποίο εξοστράκισαν οι Αθηναίοι άδικα (έχοντας μείνει και στην ιστορία σαν μία από τις μεγαλύτερες αδικίες που έλαβαν χώρα λόγω του εξοστρακισμού). Στην Σπάρτη όμως, ποτέ δεν καταλύθηκε πολίτευμα, ούτε διώχτηκε κάποιος Σπαρτιάτης (εκτός αν παράκουσε τους νόμους της πατρίδας του). Ποια θα έπρεπε να θεωρηθεί η γενέτηρα πατρίδα της ‘’δημοκρατίας’’;