Δαγλής ΘεόδωροςΠριν λίγες μέρες πήγαινα προς την παραλία και καθώς προχωρούσα, βλέπω ένα πεταμένο πράγμα, που κάτι μου θύμιζε. Πήγα πιο κοντά να δω και όπως το φοβόμουν, οι υποψίες μου επιβεβαιώθηκαν. Ήταν ένα κακοποιημένο, σκισμένο σχολικό βιβλίο. Θυμήθηκα εκείνη τη στιγμή τα μαθητικά μου χρόνια. Πόσα παιδιά σκίζανε τα βιβλία, άλλα τα πετούσαν, άλλα λέγανε το κλασικό ‘’μετά τις εξετάσεις’’ θα το κάψω το παλιο-βιβλίο. Γνωρίζαμε όμως τότε τι θυσίες είχαν γίνει για την ελευθερία του γραπτού και προφορικού λόγου;
Κατά το μεσαίωνα, ήταν γνωστή η θανάτωση των επιστημόνων και συγγραφέων αλλά και απλών ανθρώπων που είχαν δράση αντίθετη προς αυτή του κατεστημένου. Ήδη από τον 13ο αιώνα οι θάνατοι ξεκίνησαν να λαμβάνουν χώρα μέσω της Ιεράς εξέτασης. Ο λόγος; Ο έλεγχος της μάζας, ο έλεγχος της κοινής γνώμης, ο περιορισμός της κριτικής σκέψης. Ακόμα και υποψία να υπήρχε ότι κάποιος είχε αντίθετες απόψεις με της ‘’κοινής’’ γνώμης, έπρεπε να θανατωθεί προς παραδειγματισμό. Για να ήταν σίγουροι και αυτοί ότι τα παιδιά τους θα μεγάλωναν στη καλύτερη δυνατή, όσο γίνεται πιο αγνή και ηθική κοινωνία. Σε ποιανού το μυαλό δεν φαντάζει μία λογική αντίδραση? Ένας θάνατος για τιμωρία και παραδειγματισμό λόγω πεποιθήσεων, δεν αποτελούσε αδίκημα, αλλά η έκφραση μίας ‘’διαφορετικής’’ γνώμης, ήταν σοβαρό παράπτωμα. Ακόμα και η αρχαία Ελλάδα πάλι έχει να μας διδάξει κάτι. Ο Σωκράτης θανατώθηκε, (στην πραγματικότητα τον ανάγκασαν να πιει το κώνειο), για τους λόγους που έβγαζε, επειδή υποτίθεται επηρέαζε αρνητικά τους νέους.
Ας μην πηγαίνουμε όμως τόσο μακριά. Κατά την διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου, ο Χίτλερ (για την ακρίβεια ο υπουργός του Χίτλερ, “λαϊκής διαφώτισης και προπαγάνδας”, ο Γκέμπελς), διέταξε να γίνουν παρανάλωμα πυρός όλα τα βιβλία που θεωρούνταν ότι αποτελούσαν εκφυλισμένη τέχνη ή επιστήμη από τους Εβραίους. Ας θυμηθούμε ποιοι ήταν αυτοί οι Εβραίοι των οποίων τα έργα ήθελαν να κάψουν (Μαρξ, Φρόυντ, Αϊνστάιν, και πολλοί άλλοι). Δηλαδή έπρεπε να είναι η ελευθερία του γραπτού λόγου στα χέρια τους. Μα αν η ελευθερία του γραπτού μου λόγου είναι στα χέρια κάποιου άλλου, πως μπορούμε να μιλάμε για ελευθερία. Μόνο αυτός έχει ελευθερία. Ο Βολταίρος ευτυχώς δεν ζούσε εκείνη την εποχή αλλιώς θα τρελαινόταν με αυτό τον παραλογισμό της ελευθερίας που κάθε άλλο παρά ελευθερία δεν ήταν.
Γιατί τα αναφέρω όμως όλα αυτά και με αφορμή μάλιστα ένα πεταμένο, σκισμένο βιβλίο; Επειδή αποτελεί δείγμα υποβίβασης του πολιτισμού μας, μία ένδειξη αδιαφορίας για την μόρφωση, για την παιδεία. Το βιβλίο είναι από μόνο του σύμβολο της ελευθερίας και θα πρέπει να μας θυμίζει τους αγώνες που έκανε η ανθρωπότητα όλους αυτούς τους (περίπου) 36 αιώνες για διατήρηση της γνώσης, για ελευθερία του γραπτού και προφορικού λόγου. Είναι κρίμα σήμερα να μην αναγνωρίζουμε αυτό το υπέροχο προνόμιο που έχουμε για το οποίο άνθρωποι δώσανε το αίμα, την ψυχή και την ζωή τους. Είναι κρίμα να το θεωρούμε δεδομένο καθώς κάποτε για κάποιους δεν ήταν. Από την άλλη και η ψευδαίσθηση μόρφωσης είναι αρνητική, καθώς πολλοί, αγοράζοντας ένα βιβλίο που έχει γίνει ανάρπαστο, θεωρούν ότι είναι μορφωμένοι. Ούτε καν αφού το διαβάσουν, από την αγορά και μόνο. Κατ’ επίφαση λόγιοι με λίγα λόγια. Σε αυτές τις περιπτώσεις πάλι φταίει η έλλειψη παιδείας. Αυτή η παιδεία εν τέλει βρίσκεται παντού, και η έλλειψή της είναι τόσο μα τόσο εμφανής , ειδικά στις μέρες μας. Όταν είναι πιο εύκολα προσβάσιμη, αν δεν την έχεις , είναι και έντονη – πιο εμφανής η απουσία της. Τα παλιά χρόνια που ήταν δυσεύρετη, η απουσία της δεν τόνιζε τόσο έντονα.
Αυτό που βλέπω εγώ, είναι μία έντονη αδιαφορία για τον πολιτισμό, την μόρφωση και την παιδεία μας. Και αν εξαιρέσουμε τον χαρακτήρα μας ο οποίος σαφώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την παιδεία που έχουμε, τι είμαστε; Τι μένει από μας; Το ανθρωποειδές θηλαστικό; Αυτή είναι η ιδιότητα που μας κάνει περήφανους για τον εαυτό μας; Επομένως, τα βιβλία πρέπει να τα σεβόμαστε ακόμα και αν λένε πράγματα που δεν μας αρέσουν, που είναι αντίθετα με την φιλοσοφία και την σκέψη μας, ακόμα και αν μας κουράζει η ύπαρξή τους. Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε να τα σεβόμαστε καθώς μας δίνουν πολύ περισσότερα από όσα τους δίνουμε εμείς.