Ζωή ΚαραγιάννηΟ χωρος της τέχνης και οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών που δεν περιορίζονται στο ρόλο του αντικειμένου έμπνευσης της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Η γυναικεία μορφή αποτελούσε, αποτελεί και θα εξακολουθεί να αποτελεί το κέντρο ενδιαφέροντος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. “Μόνες” και “Μαντόνες” κάθε μορφής, κοσμούν από τις αίθουσες των μεγαλύτερων μουσείων και πολιτιστικών ιδρυμάτων παγκοσμίως, μέχρι εκείνες ανεξάρτητων εκθεσιακών χώρων και γκαλερί.
Από την επινόηση κιόλας του όρου “μούσα”, ο οποίος περιγράφει την πηγή έμπνευσης για έναν δημιουργό, διαφαίνεται η καθοριστική επιρροή της γυναικείας ύπαρξης. Τι συμβαίνει όμως, όταν οι φιγούρες ξεπηδούν από πίνακες και γύψινα καλούπια, διεκδικώντας πιο ενεργό ρόλο από εκείνο τον παθητικό, που μοιραία τους δόθηκε;
Η χειραφέτηση των γυναικών είναι αποτέλεσμα μακραίωνων αγώνων. Τα πρώτα δείγματα της φεμινιστικής φιλοσοφίας εμφανίζονται μόλις την περίοδο του Διαφωτισμού, ωστόσο το φεμινιστικό κίνημα παρουσιάζεται περισσότερο οργανωμένο κατά τον 19ο αιώνα, περίοδο κατά την οποία φανερά επιδιώκει την υπέρβαση του δυιστικού κανονιστικού οικοδομήματος – “αρσενικό-θηλυκό” – και κατεπέκταση της πρώτης καταπίεσης στην ανθρώπινη κοινωνία, εκείνης των γυναικών.
Κατά πόσο όμως μιλάμε σήμερα για κατοχύρωση δικαιωμάτων και κατά πόσο για αναγκαία προάσπιση αυτών; Υποταγή, περιορισμός και αποκλεισμός των γυναικών – μήπως τελικά δεν αποτελεί παρελθόν; Ο ανταγωνισμός των φύλων άλλωστε δεν έπαψε ποτέ να υφίσταται. Πότε όμως ο ανταγωνισμός χαρακτηρίζεται άνισος;
Στην βιομηχανία των εικαστικών τεχνών, η ανισότητα των φύλων είναι ακόμα πιο εμφανής. Σύμφωνα με στοιχεία ερευνών, το 51% των καλλιτεχνών είναι γυναίκες, αλλά μόνο το 5% της τέχνης, η οποία εκτίθεται στα μουσεία έχει δημιουργηθεί από γυναίκες καλλιτέχνες.
Η καλλιτεχνική κολεκτίβα Guerilla Girls, μια ανώνυμη ομάδα γυναικών, διαπιστώνοντας την ανισότητα, τον ρατσιμό και τον σεξισμό, ο οποίος υφίσταται στον κόσμο της τέχνης, ξεκίνησε την ακτιβιστική της δράση το 1985. Απαρχή της δράσης, αποτέλεσε μια έρευνα, η οποία διεξήχθη από τα μέλη της ομάδας, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης με μορφή διαμαρτυρίας.
Σύμφωνα με την έρευνα, από τους 169 καλλιτέχνες, οι οποίοι εξέθεταν εκείνη την χρονική περίοδο στο ΜΟΜΑ, μόλις 13 ήταν γυναίκες. Παράλληλα, το τμήμα Σύγχρονης Τέχνης του Μητροπολιτικού Μουσείου αποτελούνταν στο 97% από έργα αντρών καλλιτεχνών, όμως το 83% των γυμνών έργων ήταν γυναικεία.
Τα μέλη των Guerrilla Girls καλύπτουν τα πρόσωπα τους με μάσκες, διατηρώντας την ανωνυμία τους από το 1985
Παρόλη την πρόοδο, η οποία έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια, τα στοιχεία παραμένουν αρκετά χαμηλά. Ενδεικτική, μάλιστα, είναι η έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε από την ομάδα το 2011, τα στοιχεία της οποίας δείχνουν ότι μόλις το 4% των καλλιτεχνών στο τμήμα Σύγχρονης Τέχνης του Μητροπολιτικού Μουσείου ήταν γυναίκες, ενώ ΜΟΜΑ και Guggenheim παρουσιάζουν εμφανώς μεγαλύτερα ποσοστά με 26 και 23% αντίστοιχα.
Ακόμα πιο χαμηλά παραμένουν τα ποσοστά των έγχρωμων γυναικών καλλιτεχνών, οι οποίες έχουν εκθέσει έργα τους σε μόνιμες ή περιοδικές εκθέσεις των ΜΟΜΑ και Guggenheim, με εκείνα να καλύπτουν μόνο το 2 και 5% αντίστοιχα.
Το ίδιο το σύστημα προωθεί την διάκριση. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ενισχύουν την περιθωριοποίηση και εντείνουν την προκατάληψη εις βάρος των γυναικών, με το 70% των κριτικών να αφορούν έργα ανδρών καλλιτεχνών, ενώ η παγκόσμια αγορά τέχνης κοστολογεί χαμηλότερα τα έργα γυναικών καλλιτεχνών από εκείνα αντρών, κάνοντας εντονότερη την διάκριση μεταξύ των δυο φύλων. Ωστόσο, η κατάφορη αυτή ρατσιστική και σεξιστική τάση έχει οδηγήσει στη γέννηση καλλιτεχνικών κινημάτων και στην ενίσχυση της αλληλεγγύης μεταξύ των αποκλεισμένων καλλιτεχνών.