Περί Εξευρωπαϊσμού

«Αγωνιζόμαστε –δηλαδή πολλοί αγωνίζονται-  να διαστρεβλώσουμε το πνεύμα μας πάνω σε ένα ξένο πρόπλασμα, και δεν κατορθώνουμε να γίνουμε όμοιοι με εκείνους  τους οποίους αξιώνουμε να μιμηθούμε, ούτε να είμαστε ο εαυτός μας.  Εξ ου μια φρικτή πνευματική επιμειξία, ένας, θα λέγαμε, άγονος υβριδισμός»

Ευρισκόμενη σε ένα δοκίμιο τιτλοφορούμενο «Περί εξευρωπαϊσμού», η παρούσα φράση θα μπορούσε – πλήρως ενταγμένη στο ευρωσκεπτικιστικό πνεύμα των ημερών μας–  να αποτελέσει μια εναργή τοποθέτηση πάνω στη καταστολή κάθε εθνικής- πολιτισμικής και μη- ιδιαιτερότητας στο πλαίσιο των κελευσμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Ο συγγραφέας, ωστόσο, ο ισπανός πολυγραφότατος διανοητής Μιγκέλ ντε Ουναμούνο (1864 – 1936), μεγάλο, αυτόφωτο κεφάλαιο της ισπανόφωνης λογοτεχνίας που κάποτε είχε αποκριθεί στο δικό μας Νίκο Καζαντζάκη πως οι νικητές του ισπανικού εμφυλίου θα τον έβρισκαν απέναντι τους  αγωνιζόμενους για την ελευθερία, γράφει το ολιγοσέλιδο αυτό δοκίμιο στις αρχές του 20^ου αιώνα, το 1906.

Επίκαιρο παρά ποτέ, το Περί Εξευρωπαϊσμού, ή αλλιώς Αυθαίρετες απόψεις, θέτει στο προσκήνιο ανάμεσα σε μια σειρά σύνθετων, στοχαστικών παρατηρήσεων,  τον διακαή πόθο για απόκτηση μιας επιδερμικής «μοντέρνας», «ευρωπαϊκής» ταυτότητας, ως απόρροια ενός δουλικού μιμητισμού προς τους κατεξοχήν «ευρωπαϊκούς λαούς».  Παραγνωρίζοντας και ακρωτηριάζοντας τις εθνικές ιστορικές, πολιτικές, πολιτιστικές, γλωσσικές ιδιαιτερότητες,  χωρίς ωστόσο την ουσιαστική αφομοίωση των ιδεωδών που εγκολπώνονται στην  ασαφή όσο και ευμετάβλητη έννοια της «Ευρώπης»,  κανείς ευρίσκεται στο μεταίχμιο, αντιμέτωπος με ένα πρωτοφανές κενό.

« Και εγώ λέω: δεν αξίζει λοιπόν το κόπο να απαρνηθούμε αυτή την ευχάριστη ζωή της Γαλλίας με αντάλλαγμα να ανασαίνουμε το πνεύμα που μπορεί να γεννήσει έναν Θερβάντες, έναν Βελάσκεθ, ένα Γκρέκο, έναν Γκόγια; Δεν είναι όλοι αυτοί ασύμβατοι ίσως με το κρασί Μπορντώ και τα στρείδια της Αρκασόν; Εγώ -αυθαίρετα ασφαλώς- πιστεύω πως είναι ασύμβατοι και κρατάω τον Δον Κιχώτη, τον Βελάσκεθ, το Γκόγια, και αφήνω το κρασί του Μπορντώ και τα στρείδια της Αρκασόν, και το Ρακίνα και το Ντελακρουά.»

Ξεφεύγοντας από έναν πρώτης όψεως  δογματικό σοβινισμό και την  εμμονή στην εθνική μονομέρεια, ο ισπανός διανοητής αναδεικνύει τον ιδιαίτερο ψυχισμό και χαρακτήρα του ισπανικού λαού, βλέπε του εκάστοτε λαού, σμιλεμένου  μέσα από τις ξεχωριστές ιστορικές συνθήκες, τη λογοτεχνική παραγωγή, την αρχέγονη ιδιοσυγκρασία του. Το μοναδικό αυτό βάθος του κάθε λαού εκβιάζεται χάρη μιας βιαίως επιβαλλόμενης κοινής αισθητικής, η οποία δεν αποτελεί ωστόσο όσμωση των ιδιαιτεροτήτων, ούτε προϊόν διαλεκτικής επεξεργασίας,  αντίθετα συνιστά αποτέλεσμα μονομερούς βουλήσεως.  Σε μια σύγχρονη ανάγνωση του αυτού προβληματισμού, όπου η παγκοσμιοποίηση και ο αγορακεντρισμός συνθέτουν αναντίλεκτα την οικονομική και πολιτισμική πραγματικότητα,  παράλληλα με την αισθητική, αποτελεί και ο πολιτισμός σε όλες τις εκφάνσεις του, η ίδια η δικαιική αντίληψη αλλά και η οργάνωση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής προϊόν επιβολής, στερούμενης συνδιαμορφώσεως και αλληλεπίδρασης.

« Οι Ισπανοί είμαστε κατά βάθος ανεπίδεκτοι εξευρωπαϊσμού και εκμοντερνισμού; Και αν όντως είμαστε ανεπίδεκτοι, δεν υπάρχει σωτηρία;  Δεν υπάρχει άλλη ζωή από την μοντέρνα ευρωπαϊκή ζωή;  Δεν υπάρχει άλλη κουλτούρα, όπως και αν λέγεται αυτή;»  διερωτάται καθιστώντας τους προβληματισμούς του γνώριμους στο σύγχρονο Ευρωπαίο.

Η αντιπαράθεση μεταξύ της ορθολογικής επιστήμης και της αληθινής σοφίας, που ο συγγραφέας σε κάθε περίπτωση διακρίνει και προτιμά, η αξία του στοχασμού γύρω από το  θάνατο, η ανάδειξη του αυθαιρέτου, ως αποκλίνοντος της στείρας λογικής οχήματος εμφορούμενου πάθους- δεν επιθυμώ άλλη μέθοδο από αυτή του πάθους–  αποτελούν θεμελιώδεις άξονες του δοκιμίου, άξιες να πυροδοτήσουν έντονο στοχασμό και σωρεία αναλύσεων.  Ωστόσο, λόγω του απολύτως συναφούς της θεματολογίας με τις τρέχουσες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, η συζήτηση περί νόθευσης της εθνικής ταυτότητας και η διηνεκής θήρευση του a priori καλοδεχούμενου και ευκταίου ευρωπαϊσμού καθιστούν το παρόν δοκίμιο άκρως ενδιαφέρον, όπως τοποθετείται στον διευρυμένο διάλογο των ημερών μας για τη φύση, τις παθογένειες και τις προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

• Το Περί Εξευρωπαϊσμού κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ροές σε μετάφραση Δέσποινας Σαραφίδου, εισαγωγή Αλέξανδρου Βέλιου και επίμετρο Βίκτορα Ιβάνοβιτς το 2013 στο πλαίσιο της σειράς microMEGA.