Μαριάννα ΠαπαδάκουΜετά την επιτυχία που είχε στην πρώτη παρουσίαση του έργου πριν από δύο χρόνια στην Αθήνα, το ανατρεπτικό και προκλητικό έργο του Anthony Burgess ”Κουρδιστό Πορτοκάλι”, ήρθε και στην Θεσσαλονίκη, στο θέατρο Αριστοτέλειον! Εμείς βρεθήκαμε εκεί, για να παρακολουθήσουμε μία πραγματικά καθηλωτική παράσταση, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Κακλέα, η οποία συναρπάζει, προβληματίζει και πάνω απ’ όλα ξεπερνά τα κλασικά θεατρικά πρότυπα.
Το ”Κουρδιστό Πορτοκάλι”, είναι ένα έργο βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Anthony Burgess, περισσότερο γνωστό σε εμάς από την κινηματογραφική του εκδοχή, ”Clockwork Orange’‘, σκηνοθετημένο από τον Stanley Kubrick (1971). Aφηγείται την ιστορία του νεαρού Άλεξ, αρχηγού μιας συμμορίας συνομηλίκων του, χαμένη σε ένα κόσμο ναρκωτικών, άγριων ενστίκτων και πλήξης, που διασκεδάζουν σκορπίζοντας ωμή βία: κλοπές, βιασμοί και βανδαλισμοί είναι η καθημερινότητά τους. Οι μεγάλες αγάπες του Άλεξ είναι τα ναρκωτικά, οι βιασμοί και η Ενάτη συμφωνία του Μπετόβεν. Ωστόσο, μετά από προδοσία των ‘φίλων’ του, ο κεντρικός ήρωας του έργου, αφού συλλαμβάνεται και τιμωρείται με ποινή πολλών ετών, αποφασίζει να συμμετάσχει σαν ”πειραματόζωο” σε ένα μυστικό κρατικό πείραμα. Ένα πρωτοποριακό σύστημα σωφρονισμού, που μελετά η κυβέρνηση, που θα τον βοηθήσει από την μία να επανενταχθεί στην κοινωνία πολύ γρήγορα κερδίζοντας την ελευθερία του, υφιστάμενος ωστόσο, ένα είδος πλύσης εγκεφάλου, που θα του στερήσει την ικανότητα να διαπράττει βίαιες πράξεις καθώς θα αισθάνεται αποστροφή για οτιδήποτε σχετίζεται με την βία. Υποκινούμενος, έτσι από το ένστικτο της επιβίωσης, καταλήγει παγιδευμένος σε μια εφιαλτική κατάσταση καταστολής της βούλησής του, που τον μεταβάλει σε ένα ξεζουμισμένο ”κουρδιστό πορτοκάλι”, ένα μηχάνημα, ένα ευτελές αντικείμενο, στην πλευρά της εξουσίας.
Η διάσημη νουβέλα του Anthony Burgess εκδόθηκε το 1962 και 40 χρόνια αργότερα περιελήφθηκε στη λίστα του περιοδικού Time, με τα ”100 κορυφαία μυθιστορήματα του 20ου αιώνα”. Στο μεταξύ, είχε αποκλειστεί από πολλές δημόσιες και σχολικές βιβλιοθήκες ”λόγω θέματος” και ”λόγω λεξιλογίου”. Το 1971, το ”Κουρδιστό Πορτοκάλι” μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Stanley Kubrick. Η προβολή του φιλμ απαγορεύτηκε σε αρκετές χώρες (στο Ηνωμένο Βασίλειο έως το 1999!). Δεκαέξι χρόνια αργότερα, ο ίδιος ο Burgess διασκεύασε το έργο για το θέατρο, κυρίως λόγω των καλλιτεχνικών διαφορών που είχε με τον Kubrick σχετικά με την κινηματογραφική μεταφορά του.
Το έργο, όπως είναι φανερό, βρίθει νοημάτων, συμβολισμών και μηνυμάτων, θέτοντας, κατά βάση, το πρόβλημα της αντιμετώπισης της νεανικής βίας αλλά και το θέμα της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου, για να επιλέξει το καλό ή το κακό. Το έργο, δίχως να προσδιορίζει τόπο και χρόνο, διατηρεί τη διαχρονικότητά του, αφού η βία υπάρχει στο κύτταρο του ανθρώπου και ”ο κόσμος είναι θανάσιμα άρρωστος”. Με ωμή επιστημονική βία στη βία, ο διεφθαρμένος κρατικός μηχανισμός θα αναλάβει να μεταλλάξει αντί να σωφρονίσει τον επικίνδυνο έφηβο. Με απάνθρωπη αγριότητα και ανύπαρκτη συνείδηση, θα διαστρεβλώσουν τη βούλησή του, ώστε να καταστεί απλώς μια μηχανή που θα εξυπηρετεί τα σχέδιά τους. Οι ρόλοι αντιστρέφονται, ο θύτης γίνεται θύμα και μετατρέπεται σε πειθήνιο ον, σε ένα πιόνι του συστήματος, σε ένα αντικείμενο..
Μέσα από την ιστορία του Άλεξ, λοιπόν, μιας ψυχοσύνθεσης βαθειά διαβρωμένης από τη βαρβαρότητα και την ωμότητα, η βία αναπαράγεται για να αποδομηθεί αμέσως μετά, με τρόπο που σατιρίζει τη χυδαιότητά της, ενώ απογυμνώνεται αριστοτεχνικά το σαθρό και εξαθλιωμένο κοινωνικό σύστημα, καταδεικνύοντας την κρίση στην οποία αυτό έχει περιέλθει. Αιωρούμενα μένουν, έτσι, πολλαπλά ερωτήματα, σχετικά με το αν η βία μπορεί να διαγραφεί από το ανθρώπινο κύτταρο, αν είναι επιλογή ή ακραία ελευθερία, αν αξίζει να περιορίσουμε την ελευθερία έκφρασης για χάρη του σωφρονισμού δημιουργώντας υπνωτισμένους ανθρώπους, κοινωνικά έρμαια που θα υπακούουν στωϊκά και αδιαμαρτύρητα σε κανόνες. Ερωτήματα που καθιστούν το ”Κουρδιστό πορτοκάλι” ένα έργο με υπαρξιακές, φιλοσοφικές και πολιτικές διαστάσεις.
Ένα πολύ δυνατό έργο σε εξαιρετική θεατρική μεταφορά. Mια καλοδουλεμένη παράσταση, με άρτια σκηνοθεσία και εξαιρετικές ερμηνείες! Η εξαιρετική σκηνοθεσία του Γιάννη Κακλέα αναδεικνύει ρεαλιστικά τους προβληματισμούς του συγγραφέα. Παίρνοντας τις αποστάσεις του από την φουτουριστική αισθητική της ομώνυμης ταινίας, επιλέγει μια πιο σκοτεινή εικονογραφία, που θυμίζει καρτουνίστικα καρέ, με ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα, στο οποίο συμβάλλει η σκηνογραφία του Μανόλη Παντελιδάκη, ο οποίος έχει δημιουργήσει ένα σκηνικό, που-με την βοήθεια και του ανάλογου φωτισμού-σε μεταφέρει, στο εσωτερικό μιας φυλακής, σε κακόφημες γειτονιές και σε πειραματικά εργαστήρια.
Τη διαφορά κάνει ένας γιγάντιος ανεμιστήρας που δεσπόζει στο background της σκηνής, καθώς και οι videoπροβολές (του Άκη Πολύζου) παράλληλης δράσης στους τοίχους, δίπλα από το κοινό, που μεγαλώνουν τη σκηνή και τη δράση της, εικονοποιώντας το λόγο. Ο θεατής βιώνει την παράσταση, καθώς παρακολουθεί τις ωμότητες του Άλεξ, μέσα από τόσο δυνατές σκηνές, που καθηλώνουν τον θεατή! Παράλληλα, αίσθηση δημιουργεί η μουσική (Γιώργος Μιχαλόπουλος), οι χορογραφίες (Αγγελική Τρομπούκη), οι φωτισμοί (Χρήστος Τζιόγκας), τα κοστούμια της Μαρία Καραπούλιου και τα ειδικά εφέ, ενώ η σωματική δράση αποθεώνεται μέσα από μια μεγάλη κινησιολογική γκάμα, όπου κινήσεις, σωματοποιημένες ψυχολογικές αντιδράσεις και εκρήξεις βίας δεν αναπαρίστανται με τον αναμενόμενο κλασικό τρόπο, ενώ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η χρήση της αργής κίνησης (slow motion). Ο Γιάννης Κακλέας έχει στήσει, λοιπόν, μια καλοκουρδισμένη χορογραφία σωματικότητας, με ρυθμό, αμείωτη ένταση, και ερμηνείες που διαθέτουν εκρηκτική σωματικότητα.
Ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης, τέλος, είναι ο απόλυτος πρωταγωνιστής! Εκτελώντας επίσης χρέη αφηγητή, δίνει ένα ρεσιτάλ ερμηνείας, μέσα από έναν γκροτέσκο παροξυσμό, πληθώρα από γκριμάτσες, χειρονομίες, σωματικούς εξτρεμισμούς και μέσα από μια ιδιαίτερη κινησιολογία, μια ανυπέρβλητη ενέργεια και εκρηκτική επιθετικότητα, άλλοτε κινούμενος σαν ρομπότ και άλλοτε σαν νευρόσπαστο. Κάτι σαν μονόλογος, που ενισχύεται διαλογικά από τους άλλους ηθοποιούς-συμμορίτες, Κωνσταντίνο Γιαννακόπουλο, Στράτο Τρογκάνη, Μένη Κωνσταντινιδου, Γιώργο Στάμο, Φάνη Παυλόπουλο, Αγγελική Τρομπούκη, Βαγγέλη Χατζηνικολάου, που εξυπηρετούν δραστήρια και άλλους ρόλους.
Μια παράσταση άρτια δουλεμένη, λοιπόν, με απίστευτες ερμηνίες, εξαιρετική σκηνοθεσία που μας άφησε από κάθε πλευρά τις καλύτερες εντυπώσεις.