Μαγδαληνή ΓκόγκουΟ Ζαπάτα ήταν χώμα
Ο Ζαπάτα ήταν χώμα
ήταν γη και αυγή
οι άνδρες του με όπλα και οργή
σκοτείνιαζαν του ορίζοντα τον κύκλο
Στην έφοδο
πάνω απ’ τα νερά και τα σύνορα
στην έφοδο πάνω από την σιδερένια πηγή της Γκοαχίλια*
στην έφοδο
πάνω από τις πέτρες της Σονόρα*
στην έφοδο
όλοι ακολουθάγαν την τρελή πορεία του.
Την αγροτική θύελλα απ’ αλογοπέταλα…
Μπορασίτα Μπορασίτα
φεύγω απ’ εδω
για να σε συναντήσω
*Γκοαχίλια, Σονόρα = Περιοχές του Μεξικού
(Ποίημα του Πάμπλο Νερούδα από τη συλλογή ποιημάτων Canto General)
Ο Εμιλιάνο Ζαπάτα Σαλαζάρ ήταν ηγέτης της Μεξικανικής Επανάστασης του 1910 εναντίον του δικτάτορα της χώρας Πορφίριο Ντίας. Η επανάσταση έγινε στο Μεξικό σε μία εποχή όπου το 85% της γης ανήκε στο 2% του πληθυσμού της χώρας. Ο Ζαπάτα οργάνωσε τον Απελευθερωτικό Στρατό του Νότου (“Ejercito Libertador del Sur”)και μαζί με τους Πάντσο Βίγια και Πασκουάλ Ορόσκο προσχώρησε στην Επανάσταση, ύστερα από μεγάλη αγροτική εξέγερση που ξέσπασε στη χώρα το Νοέμβριο του 1910 υπό τον Φρανσίσκο Μαδέρο.
Ο Ζαπάτα βρέθηκε αρχικά στο πλευρό του Μαδέρο, όταν όμως στην πορεία εκείνος παρέκκλινε από τις θέσεις της Επανάστασης, ο Ζαπάτα συγκρότησε το δικό του επαναστατικό αγροτικό πρόγραμμα, το “πρόγραμμα Αγιάλα”. Αυτό προέβλεπε αναδιανομή της γης με επίκεντρο τους ακτήμονες και επιστροφή των κατασχεθέντων περιουσιών στους μικροϊδιοκτήτες.
Στις 10 Απριλίου 1919 ο Ζαπάτα σκοτώθηκε σε ενέδρα κυβερνητικών στρατευμάτων. Εκτελέστηκε εν ψυχρώ από κυβερνητικούς. Ο μεξικανικός λαός τον αποκαλούσε “Τίγρη του Νότου”, ψευδώνυμο με το οποίο τον αναγνωρίζουμε και σήμερα. Βασικό σύνθημά του ήταν το “Γη και Ελευθερία” (“Tierra y Libertad”).
Ο Ζαπάτα νεκρός μετά από την ενέδρα των κυβερνητικών Δυνάμεων.
Ο Χιλιανός ποιητής Πάμπλο Νερούδα (πραγματικό όνομα: Νεφταλί Ρικάρδο Ρέγιες Μπασοάλτο) δεν έπαψε ποτέ να γράφει για τον έρωτα, την επανάσταση και την αντίθεσή του στο καθεστώς του Πινοσέτ. Παράλληλα, ύμνησε με την ποίησή του την επανάσταση στο Μεξικό και τον πρωτεργάτη της, Εμιλιάνο Ζαπάτα. Ο Νερούδα στάθηκε στο πλευρό του συμπατριώτη του Σαλβαδόρ Αλιέντε και στον αγώνα του κατά της δικτατορίας, δεν παρέλειψε όμως να στείλει μήνυμα στην κεντρική Αμερική και το Μεξικό. Το 1971 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το έργο του.
Πατρίδα ζητάμε
Πατρίδα ζητάμε για τους ταπεινωμένους
κι εσύ με το μαχαίρι σου Ζαπάτα Εμιλιάνο
δίκαια μας μοιράζεις
των πατεράδων τις κληρονομιές
Πατρίδα ζητάμε κι οι ντουφεκιές τρομάζουν
και τ΄άλογα τρομάζουν τα γένεια των δημίων
κι όλες τις φυλακές
Μην περιμένεις λασπωμένε χωρικέ
ερείπιο τ΄ουρανού – γονατιστός αν μείνεις…
Σήκω και τρέξε – τρέξε καβαλάρη
μαζί με τον Ζαπάτα – τον αρχηγό μαζί
Μπορασίτα Μπορασίτα
μαζί μου ήθελα νά΄ρθεις
μα εσύ μου είπες όχι
(Ποίημα του Νερούδα από τη συλλογή ποιημάτων Canto General)
Η σύνδεση των δύο ανδρών αντικατοπτρίζει την κοινή πορεία ποίησης και αγώνα, τέχνης και ζωής, “επανάστασης” και επανάστασης. Χρονικά, δεν είχαμε συμπόρευση του Νερούδα και του Ζαπάτα, ουσιαστικά όμως και ιδεολογικά είμαστε σε θέση να πούμε πως υπήρξε κάποιου είδους σχέση μεταξύ τους. Αυτό συνέβη εν γνώσει τους (ο Νερούδα γνώρισε την ύπαρξη και το έργο του Ζαπάτα) ή και όχι (ο Ζαπάτα δολοφονήθηκε το 1919, όταν ο Νερούδα ήταν περίπου 15 χρονών). Η φράση του Μεξικανού επαναστάτη, ανεξαρτήτως συγκυρίας κατά την οποία ειπώθηκε, φαίνεται να τους αντιπροσωπεύει αμφότερους: “είναι καλύτερα να πεθαίνει κανείς όρθιος, παρά να ζει γονατιστός”.