FrapressΟ Νικολό Μακιαβέλι ήταν ένας σπουδαίος πολιτικός στοχαστής, που εμφανίστηκε στα δρώμενα της Ιταλίας τον 16ο αιώνα. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις εκφράζοντας καινοτόμες ιδέες και αντιλήψεις για την εποχή του. Ας δούμε, όμως, ποιες ήταν αυτές.
Πρώτα απ’ όλα, άσκησε δριμύτατη κριτική για τη διαφθορά που βασίλευε, τους θεσμούς που είχαν ξεπέσει και την εκκλησία που ήταν αδρανής και στην ουσία καλλιεργούσε περαιτέρω την ανωτέρω κατάσταση. Τα σημαντικότερα έργα του Μακιαβέλι είναι “Ο Ηγεμόνας”, όπου πραγματεύεται τα διάφορα είδη της μοναρχίας και “Οι Συλλογισμοί για τα πρώτα δέκα βιβλία του Τίτου Λίβιου”, όπου προτάσσει τον θεσμό της δημοκρατίας και τη λαϊκή κυριαρχία. Αυτή η αντιφατικότητα στο περιεχόμενο των έργων του προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, με αποτέλεσμα να βρεθεί πολλές φορές στο επίκεντρο σκληρών επικρίσεων.
Όμως, προκειμένου να σχηματιστεί ορθή εικόνα για αυτόν τον μεγάλο πολιτικό στοχαστή πρέπει, αφενός να ερευνήσουμε τις συνθήκες υπό τις οποίες έγραψε τα δύο έργα και αφετέρου να εντοπίσουμε τα κίνητρα και τους σκοπούς που αποτέλεσαν το σημείο εκκίνησης των ιδεών του. Ο Μακιαβέλι ήταν θερμός υποστηρικτής και λάτρης της δημοκρατίας. Ο λόγος που στον Ηγεμόνα πραγματεύεται την μοναρχία και την απολυταρχία εδράζεται αποκλειστικά στην αντίληψή του ότι όταν μία κοινωνία βρίσκεται σε πλήρη παρακμή και είναι διεφθαρμένη, οι δε πολίτες της είναι ηθικά ανάπηροι και πνευματικά νεκροί, ο μόνος τρόπος για να ξαναχτιστεί από την αρχή είναι ένα δικτατορικό πολίτευμα, σχεδόν απολυταρχικό. Έτσι, λοιπόν, και στην περίπτωση της Ρώμης του 16ου αιώνα, όπου η διαφθορά ήταν καθημερινό φαινόμενο, οι κοινωνικοί θεσμοί και οι ηθικοί δεσμοί είχαν φτάσει στο ναδίρ, το κατάλληλο πολίτευμα, σύμφωνα με τον Μακιαβέλι, για να οικοδομηθεί εκ νέου η κοινωνία ήταν η μοναρχία. Όταν η ατομική αρετή των πολιτών απουσιάζει και η κοινωνία υπολειτουργεί δεν είναι δυνατόν να σταθεί η δημοκρατία και η λαϊκή κυριαρχία στο ύψος της. Με άλλα λόγια, ο Μακιαβέλι δεχόταν τη εγκαθίδρυση του απολυταρχικού πολιτεύματος μόνο στην ανωτέρω περιγραφόμενη περίπτωση και φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι παραγκώνιζε την αξία και τα ιδανικά του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ουσιαστικά, αυτό που επιδίωκε ήταν η πολιτική ανάκαμψη και σταθερότητα της κοινωνίας αδιαφορώντας για τα μέσα (απολυταρχία και μοναρχία), που έπρεπε να χρησιμοποιήσει για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός.
Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό στοιχείο της σκέψης του Μακιαβέλι ήταν η σημασία που έδινε στον εθνικό νομοθέτη. Ο στοχαστής θεωρούσε ότι ένα επιτυχημένο κράτος δημιουργείται από τα θεμέλια και τα θεμέλια αυτά δεν είναι άλλα από τον νομοθέτη, ο οποίος θεσπίζει νόμους και εν γένει κανόνες δικαίου, που αποτελούν τη βάση για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας και διαμορφώνουν τον εθνικό χαρακτήρα του κράτους. Ο Μακιαβέλι θεωρούσε ότι ο νομοθέτης είναι ο αρχιτέκτονας του κράτους, καθώς, πέρα από το γεγονός ότι διαπλάθει γραπτό δίκαιο, συμβάλλει και στη διαμόρφωση ενός άγραφου δικαίου, ήτοι του εθίμου, που είναι το σύνολο των κανόνων δικαίου που δημιουργούνται από την μακροχρόνια και ομοιόμορφη τήρηση συγκεκριμένης συμπεριφοράς των μελών της κοινωνίας με κοινή πεποίθηση ότι η αυτή συμπεριφορά είναι υποχρεωτική (συνείδηση δικαίου).
Ακόμα, στα έργα του Μακιαβέλι είναι εμφανής η αδιαφορία που δείχνει στη χρήση ανήθικων ή/και παράνομων σκοπών για την επίτευξη του τελικού στόχου (είναι παγκοσμίως γνωστή η ρήση του “Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα’). Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που αυτός ο έντονος κυνισμός του επικρίθηκε σφοδρά. Ωστόσο, ο ίδιος δε δίσταζε να μετέλθει τη χρήση οποιουδήποτε μέσου για την επίτευξη των στόχων του. Επιπροσθέτως, από την εν γένει στάση του Μακιαβέλι συμπεραίνουμε ότι είχε έντονο μέσα του το στοιχείο του πατριωτισμού, καθώς επιθυμούσε διακαώς την πολιτική συνένωση της Ιταλίας υπό την σκεπή ενός σταθερού κράτους. Βλέποντας την Ιταλία κατακερματισμένη σε πέντε κράτη (το Παπικό κράτος, το βασίλειο της Νεάπολης, το δουκάτο του Μιλάνου, την αριστοκρατική δημοκρατία της Βενετίας και τη δημοκρατία της Φλωρεντίας) διακήρυσσε συνεχώς την ιδέα της εθνικής ενότητας. Σίγουρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν ο πολιτικός στοχαστής που προσέγγισε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον την έννοια του κράτους, όπως χρησιμοποιείται στη σύγχρονη πολιτική σκηνή.
Τέλος, έδινε μεγάλη σημασία στην εκγύμναση των πολιτών και τη δημιουργία ενός ισχυρού στρατού πολιτών, που θα είναι σε θέση να διαφυλάττει και να προστατεύει την ακεραιότητα και την εδαφικότητα του κράτους. Παράλληλα δε έτρεφε μεγάλη απέχθεια για τους μισθοφόρους και τους ευγενείς, τους οποίους θεωρούσε απειλή για την διατήρηση της σταθερότητας. Από τα ανωτέρω συμπεραίνουμε ότι η πολιτική σκέψη του Μακιαβέλι είχε έντονο τοπικό χαρακτήρα, καθώς περιστρεφόταν γύρω από την Ιταλία, την οποία αγαπούσε τόσο πολύ, που έφτασε σε σημείο να χαρακτηριστεί από ορισμένους εθνικιστής.
Κλείνοντας να πούμε ότι το παρόν άρθρο είναι πολύ σύντομο, προκειμένου να σκιαγραφήσει κάθε πτυχή αυτής της εξαίρετης προσωπικότητας του 16ου αιώνα. Ωστόσο, ελπίζουμε να σας έδωσε το έναυσμα, ώστε να μελετήσετε περαιτέρω αυτόν τον μοναδικό Ιταλό πολιτικό στοχαστή.