Δημήτρης ΚούλαληςΚάπου στον Πειραιά, πίνοντας ούζα, συζητώντας για τον Μαρξ, τη φιλοσοφία του και πόσο επίκαιρος ή όχι είναι στις μέρες μας.
Με τον Στάθη μας ενώνουν πολλά και μας χωρίζουν άλλα τόσα, κλασικό δείγμα ανδροπαρέας(;). Φίλος καλός και πονετικός απ’ την μία, εγωιστής και απόλυτος από την άλλη.
Απόψε του ετοιμάζω χοντρό χουνέρι¨ τι θα ‘λεγε άρα ο «ευαγγελιστής» Μαρξ , καθότι για τον Στάθη ο Μαρξ αποτελεί την πεμπτουσία της ανθρώπινης ολοκλήρωσης ,όπως ακριβώς και στα ευαγγέλια ο λόγος και τα έργα του Θεού, για όλα όσα συνέβησαν χθες ;
Για όλα όσα συμβαίνουν σήμερα και για όλα όσα θα συμβούν αύριο;
Ο Στάθης έρχεται, κλείνω την εφημερίδα μου, παραγγέλνω δυο καραφάκια περιποιημένα ,γιατί στεγνό δεν πάει κάτω, ανάβω την πίπα μου στρίβει το τσιγάρο του και σαν σε σκηνή του Αγγελόπουλου, αγναντεύουμε βουβοί με βαθυστόχαστο ύφος την πειραϊκή θάλασσα.
Μετά από ώρα ανιαρών, φιλολογικού τύπου προσεγγίσεων της καθημερινότητας του καθενός, του λέω με στόμφο… « δεν μου λες ρε σύντροφε, αυτός ο κυριούλης με το ολόγιομο πρόσωπο, σαν αυγουστιάτικη πανσέληνος, ποια θαρρείς πως θα ήταν η ‘’πίστεψη ‘’ του για όλο αυτό που ζούμε σήμερα;».
Ο Στάθης τραβάει μια γερή τζούρα, με κοιτάει με βλοσυρότητα, έχοντας αντιληφθεί το ειρωνικό μου ύφος και με αμίμητη αβρότητα μου απαντά: « αν θες να καταπιαστείς με τον φιλόσοφο, και διανοητή Μαρξ, θα πρέπει να γνωρίζεις πως πριν από αυτόν οι φιλόσοφοι προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο, σχεδόν απομονωμένοι απ την κοινωνία, βλέπε πλατωνική θεώρηση περί της ανόδου του φιλοσόφου στο ψηλότερο σκαλί της κοινωνικής πυραμίδας, με έναν τρόπο όμως καθαρά εξηγητικό χωρίς πρακτική υπόσταση.
Η καινοτομία λοιπόν του μαρξιστή Μαρξ(!), έγκειται στο γεγονός ότι δεν θέλησε απλώς να εξηγήσει τον κόσμο, αλλά να τον αλλάξει.
Σ’ αυτό το σημείο βρίσκω την ευκαιρία, οπλίζω σημαδεύω και του ρίχνω ξανά λέγοντάς του: «Αυτή ακριβώς δεν είναι όμως η αχίλλειος πτέρνα του; Διακήρυττε την κατάρρευση του καπιταλισμού και την είσοδο σε μια νέα σελίδα της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά ούτε ο καπιταλισμός ‘’έπεσε’’ ούτε το ρουν της ιστορίας μας διαφοροποιήθηκε.
Τι είναι αυτό κατά την γνώμη σου που δεν τον καθιστά ξεπερασμένο και απαρχαιωμένο τόσο σε πολιτικοκοινωνικό όσο και σε επίπεδο οικονομικής πολιτικής;
Βλέποντας τον να κατεβάζει μονορούφι το σωληνοπότηρο, και παραγγέλνοντας άλλα δυο καραφάκια, κατάλαβα πως είχα χτυπήσει φλέβα. « Η τάση των διανοούμενων της ημιμάθειας, μου λέει, να διατείνονται για την –χλιαρή- τους γνώση πάνω στο μαρξιστικό γνωστικό αντικείμενο, αποτελεί πλέον μόδα στην εποχή μας, όπου λέξεις όπως λαός, δημοκρατία ,δικαιώματα, χρησιμοποιούνται με τόσο κίβδηλο και χυδαίο τρόπο, που δεν μου κάνει καμία εντύπωση η ερώτησή σου.
Η απάντηση μου στην απορία σου, δίνεται από την ίδια μας την ύπαρξη ως πολιτικά όντα. Όσο υπάρχουν αυτά που γέννησαν τον μαρξισμό, τόσο πιο επίκαιρος θα γίνεται. Όλα αυτά για τα οποία εμείς ακόμα και σήμερα δίνουμε αγώνα για να τα κατοχυρώσουμε ουσιαστικά όχι μόνο σε τίτλους, ο Μαρξ και η κοινωνία που δομήθηκε πάνω στην θεώρηση του τα είχαν λύσει. Θέματα όπως η στέγαση, η διατροφή, η μόρφωση, η πολιτιστική εξέλιξη και η αποτροπή του εξανδραποδισμού της κοινωνίας, στην μαρξιστική κοινωνία είναι λυμένα.
Δεν μπορείς να αποκαλείς τον Μαρξ ξεπερασμένο όταν εν έτι 2015 τα 3/5 του παγκόσμιου πληθυσμού στερούνται αυτών των βασικών αγαθών.
Ο μαρξισμός ανέδειξε την ανάγκη εγκαθίδρυσης ενός συστήματος ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και τις παραγωγικές δυνάμεις, το οποίο θα ξεπερνά τον αντιφατικό χαρακτήρα της καπιταλιστικής παραγωγικής διαδικασίας. Ποια είναι αυτή;
Ο παραγόμενος πλούτος αυτήν την στιγμή ανήκει στον ένα. Για να παραχθεί αυτός ο πλούτος χρειάζεται η συνεργασία πολλών φορέων, οι οποίοι φυσικά αποτελούνται από το ‘’λουμπεν προλεταριάτο’’.
Αυτή η αντίφαση είναι εκείνη που γεννά τα δεινά του κόσμου, όπως η αδικία και η φτώχεια, αφού εις το διηνεκές στηρίζει με δογματικό τρόπο το :”οι πλούσιοι, πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι’’.
Ακούγοντας προσεκτικά τα λόγια του , διαπιστώνω πως εάν θέλω να εξάγω ένα συμπέρασμα από αυτόν τον διάολογο, συνεντευξιακού τύπου , πρέπει να πλησιάσω κι άλλο στην ‘’ρίζα του κακού’’.
Για αυτό ακριβώς του απευθύνω τον λόγο και με περίσσιο θράσος και κομπασμό λέω « σύντροφε καλά όλα αυτά, αλλά εγώ ζητώ εξηγήσεις, ο καπιταλισμός κατέρρευσε ναι ή όχι;»
Ανάβει άλλο ένα τσιγάρο, πίνει άλλη μια ‘’κούπα’’ ούζο, που την ευχαριστήθηκε από τα μύχια της ψυχής του και μου απαντά: “ο Μαρξ ανέδειξε με εκκωφαντικό τρόπο την εθελούσια δημιουργία δομικής κρίσης στο καπιταλιστικό σύστημα.
Αυτή η ‘’δομική κρίση’’ συνέβη δεκάδες φορές πριν τον Μαρξ και άλλες τόσες μετά.
Συνακόλουθα συμπεραίνουμε πως δεν γίνεται να προσεγγίσουμε την μαρξιστική ελεγεία με όρους αστικής πολιτικής και νοητικής υπόστασης. Για αυτό τον λόγο και ο ίδιος στον πρόλογο του ‘’Κεφάλαιο’’ αναφέρει πως απευθύνεται σε αναγνώστες που θέλουν να μάθουν κάτι καινούριο και επομένως να μπουν και οι ίδιοι σε μια διανοητική διαδικασία.
Ποιο είναι αυτό το καινούριο σύμφωνα με τον φιλόσοφο μας; Μα φυσικά η αλλαγή στην προσέγγιση των παραγόμενων αγαθών.
Ο καπιταλισμός δεν παράγει μόνο τρόφιμα, αμάξια, πλοία και εν γένει υλικά αγαθά, παράγει και προάγει εξίσου δυναμικά τις επιστημονικές ανακαλύψεις, για αυτό και ‘’επαναστατικοποιεί’’ διαρκώς τις εργασιακές σχέσεις, καθιστώντας διαρκώς επίκαιρο το πολιτικό πρόταγμα του Μάρξ.
Εν ολίγοις στα πλαίσια της αστικής αντίληψης οτιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ‘’όπλο’’, στην μάχη της άκρατης επιθυμίας για κερδοφορία επιστρατεύεται ακυρώνοντας έτσι την ανθρωποκεντρική υπόσταση της παραγωγής και της πολιτιστικής και επιστημονικής ανέλιξης του ανθρώπου.
Ο Μαρξ, όπως έλεγε και ο Μαγιακόφσκι ήταν ‘’από τους εκείνους τους ανθρώπους που ήταν φτιαγμένη από την πάστα του ανθρώπου’’. Εκτός από σπουδαία φιλοσοφική και συγγραφική προσωπικότητα, υπήρξε πάνω απ’ όλα , σοβαρή προσωπικότητα κάτι που δεν συναντάται εύκολα.
Δεν υποστήριζε ονειροπαρμένος την εκ a priori κατάρρευση και αντικατάσταση του καπιταλιστικού καθεστώτος, αλλά την κινητοποίηση όλων εκείνων των δυνάμεων που μπορούν να το ανατρέψουν.
Ο Μαρξ δεν ήταν μόνο φιλόσοφος, διανοούμενος και αρθρογράφος της ‘’New York Tribune’’ αλλά και πολιτική φυσιογνωμία.
Ήταν άνθρωπος των οδοφραγμάτων, της πρώτης διεθνούς και του κομμουνιστικού μανιφέστου.
Άρα ο ίδιος έδωσε το πoλιτικό στίγμα, καταδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο πως οι διαγουμιστές του πλούτου δεν θα σταματήσουν να φέρουν αυτήν την ιδιότητα αν οι επέληδες αυτού του κόσμου δεν πάρουν την απόφαση της κινητοποίησης.
Σαν σε φράση του Εμπειρίκου στο “Μέγας Ανατολικός”, ο Στάθης ηδονικά δροσίζει το στόμα με άλλη μια γουλιά ούζου ενώ παράλληλα, πάντα με ύφος ‘’τον ξέσκισα’’, προσπαθεί να πιάσει μια μαρίδα με το πιρούνι του.
Εκεί λοιπόν που μακάρια απολαμβάνει τις δάφνες του, ακούει τον υποφαινόμενο να του λέει: ωραία όλα αυτά, αλλά ρε αδελφέ για να χεις ανάπτυξει και θέσεις εργασίας για τον κοσμάκι, πρέπει να κανεις υποχωρήσεις…ακόμα και εάν αυτό στρέφεται έναντίον του περιβάλλοντος.
Νομίζω πως το βλέμμα του εκείνη την στιγμή ούτε ο Πανανίδης δεν θα μπορούσε να το αποθανατίσει. Χωρίς να προλάβω να δευτερολογήσω, αντιλαμβανόμενος το ολίσθημα και την μηδενιστικού χαρακτήρα διατύπωση της άποψης μου ακούω τον Στάθη να μου λέει:
« Ξέρεις, ο Νίτσε έλεγε, λατρεύουμε να είμαστε έξω, μέσα στη φύση, επειδή δεν έχει καμιά άποψη για μας. Άποψη άμεση η φύση όντως δεν εκφράζει εκφράζει όμως οργή και αυτή η οργή εδώ και πολλά χρόνια ήδη εκφράζεται χωρίς να της δίνουμε την πρέπουσα σημασία. Μια φαταλιστική ρήση ενός ποιητή αναφέρει πως : ‘’η γη έτσι και αλλιως κόκκινη θα γίνει, ας φροντίσουμε να είναι από ζωή και όχι από θάνατο.
Ο Μαρξ προτείνει την παραγωγή με ανθρωποκεντρικό πρόσημο, καθότι η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί την παρακαταθήκη της συνέχισης του ανθρωπίνου είδους. Χωρίς ‘’υγιές’’ περιβάλλον δεν υπάρχει ο άνθρωπος.
Η παραγωγή για το μαρξιστικό ιδεώδες δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την υπέρμετρη, ανισομερή, ανεξέλεγχτη και κυρίως καταστροφική μαζική παραγωγή του σήμερα.
Η υπερκατανάλωση καθώς και η άκρατη επιθυμία γρήγορου και συνεχούς πλουτισμού βρέθηκαν στο στόχαστρο της μαρξιστικής κριτικής.
Δεν μπορούμε λοιπόν να θεωρούμαστε πολιτισμένοι και ευχαριστημένοι για αυτού του είδος τον αξιακό κώδικα που διέπει τις ζωές μας όταν τα 3/5 του γήινου πληθυσμού παράγουν για λογαριασμό των 2/5, με τους τελευταίους να θέλουν την χιλιοειπωμένη ανάπτυξη με κάθε κόστος.
Συμπερασματικά, αν θέλουμε να δώσουμε έναν τίτλο στον Μαρξ , είναι αυτός του σύγχρονου διαφωτιστή. Ο Μαρξ μας κληροδότησε την λογική, σπούδασε και εντρύφησε πάνω στην ανθρώπινη σκέψη.
Ένα ενδεικτικό της ευρύτητας του πνεύματος του είναι η σύνδεση των σκέψεων του Επίκουρου, του Αριστοτέλη,του Πλούταρχου, του Ηράκλειτου και του Παρμενίδη με τον ίδιο και άλλους σύγχρονους του όπως ο φίλος του Hegel .
Για τον άνθρωπο Μαρξ, το πνευματικό αυτό πολυμηχάνημα ,τα πάντα μπορούσαν να συνδράμουν στην εξέλιξη του ανθρώπου… από την Αντιγόνη του Σοφοκλή και τον Έμπορο της Βενετίας του Σαίξπηρ μέχρι τον Οιδίποδα του Βολτέρου , αποτελούσαν όλα πνευματικό όπλο για την προαγωγή του ανθρωπίνου γίγνεσθαι.
Η μαρξιστική κοσμοεικόνα δεν αποτελεί έναν πολιτικοοικονομικό ντετερμινισμό αλλά μια ρηξικέλευθη κοσμοθεωρία όπου όπως έλεγε και ο ίδιος τίποτα δεν της είναι ξένο.
Έχοντας αποκάμει από τον πολύωρο μονόλογο,με κοίταξε στα μάτια, ζήτησε τον λογαριασμό πληρώσαμε και φύγαμε ο καθένας για το δικό του ‘’στοιχειωμένο κοκκινόσπιτο’’(”Η Μεγάλη Χίμαιρα”, Μ. Καραγάτσης).
