Σταυρούλα Κατσούλα-ΚαβάλληΈνα αφιέρωμα χωρίς τέλος, για τις ομορφότερες στιγμές των νησιών του Αιγαίου – τα καλοκαιρινά παραδοσιακά νησιώτικα πανηγύρια…
Μιας που το καλοκαίρι έχει αρχίσει να κάνει αισθητή την παρουσία του (επιτέλους) και σιγά σιγά όλοι ετοιμαζόμαστε να οργανώσουμε σύντομες εξορμήσεις στο Aιγαίο και τις καλοκαιρινές μας διακοπές, πρέπoν είναι να τιμήσουμε αυτά τα μικρά φιλόξενα νησιά που κάθε καλοκαίρι μεταμορφώνονται σε ένα τεράστιο σπίτι για όλη την Ελλάδα, με τι άλλο βέβαια από τα αυθεντικά και αγνά καλοκαιρινά πανηγύρια τους!
Και αναφέροντας πανηγύρια εννοώ κάθε είδους γιορτή και εκδήλωση που περιέχει μία αμιγώς οικεία εικόνα σε όλους μας. Ποια είναι αυτή; Πλαστικό ποτήρι, πλαστικό πιατάκι, πλαστική καρέκλα, ντόπιο φαγητό, κρασί, αλμύρα από τη θάλασσα, σαγιονάρα (ναι, μαζί με τον εκνευριστικό θόρυβό της) και έναν ατελείωτο κύκλο ανθρώπων να χορεύουν αγκαλιασμένοι μέχρι το πρωί.
Πάρος
Ούσα Παριανή, σε αυτό το νησί νομίζω δεν έχω αφήσει κανένα πανηγύρι παραπονεμένο. Παρολαυτά, αποφάσισα να αναφέρω μία λιγότερο διάσημη γιορτή του νησιού σε σχέση με άλλες σαφώς πιο γνωστές, διάσημες και πολυπληθείς, γιατί πραγματικά μου βγάζει όλα ακριβώς τα συναισθήματα και τις εικόνες που περιέγραψα παραπάνω και που χαρακτηρίζουν για εμένα ένα αληθινά γνήσιο, άσπιλο και ανόθευτο ντόπιο πανηγύρι.
Η γιορτή του καράβολα
Στο ίσως πιο όμορφο χωριό της Πάρου, στις Λέυκες, το πρώτο Σάββατο μετά τον Δεκαπεντάυγουστο, διοργανώνεται η γιορτή του καράβολα, τα μεγάλα σαλιγκάρια όπως είναι η τοπική ονομασία τους στο νησί. Γιορτάζοντας οι ντόπιοι κατ’αυτό τον τρόπο το τέλος του καλοκαιριού, το πανηγύρι του καράβολα συγκαταλέγεται πλέον στα πιο μεγάλα και πολυάριθμα του νησιού.
Δεκάδες σειρές τραπεζιών στοιχισμένες να θυμίζουν Βιλαρίμπα και το Βιλαμπάχο, γεμάτες με παραδοσιακά ρεβύθια φούρνου, βραστούς καράβολες (σαλιγκάρια) και άλλα εδέσματα, και μαζί με το κρασί να ρέει άφθονο, προετοιμάζουν τη ατμόσφαιρα για μία βραδιά μέχρι το πρωί.
Μετά τα πρώτα νησιώτικα ακούσματα της ζωντανής μουσικής που συνοδεύει τη γιορτή, τα τραπέζια σιγά σιγά αδειάζουν και όλο το πλήθος του κόσμου σηκώνεται για χορό. Τα ζευγάρια στον μπάλο και στα υπόλοιπα νησιώτικα τραγούδια δίνουν και παίρνουν με στροφές, γυρίσματα, φιγούρες, αλλάζοντας μαζί με τα τραγούδια κάθε φορά, σε μία σειρά ατελείωτης σπείρας που αλωνίζει όλο τον χώρο.
Λέρος
Σε ένα νησί διαφορετικό από τα άλλα, που περπατώντας στα στενά του έχεις την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε σκηνικό ασπρόμαυρης ελληνικής ταινίας των 50’s, οι γιορτές και τα πανηγύρια έχουν την τιμήτική τους όλο τον χρόνο, πόσο μάλλον το καλοκαίρι που το νησί σφύζει από ζωή. Αντιστρόφως ανάλογα με το μεγεθός του, τα πανηγύρια και οι γιορτές του είναι τόσες πολλές, που δύσκολα ξεχωρίζεις για να αναφερείς σε μερικές μόνο από αυτές.
Η γιορτή του Αλωνάρη
Κάθε καλοκαίρι, στο τέλος του Ιουλίου, στην άκρη της παραλίας της Γούρνας, σε ένα παραδοσιακό αλώνι γίνεται η γιορτή του Αλωνάρη. Τη βραδιά αυτή, γίνεται η αναπαράσταση του αλωνίσματος. Μόλις ολοκληρωθεί η αναπαράσταση, το αλώνι καθαρίζεται υπό τους ήχους ζωντανής παραδοσιακής νησιώτικης μουσικής.
Στη συνέχεια ντόπιοι και παραθεριστές μαζί αρχίζουν το γλέντι. Ο χορός ανοίγει με τον εν λόγω Αλωνάρη, την οικογένειά του και τους βοηθούς του να ξεκινούν την βραδιά του μοναδικού αυτού γλεντιού στο νησί. Κατόπιν όποιος «νιώθει έτοιμος» από το κρασί και τους λέρικους μεζέδες που προσφέρονται σε όλους, μπαίνει στο αλώνι και συμμετέχει στο χορό. Και όπως καταλαβαίνετε σε μία τέτοια βραδιά, αργά ή γρήγορα όλοι νιώθουν έτοιμοι να “αλωνίσουν”.
Η γιορτή της τράτας
Για τους λάτρεις του ψαριού, τον Σεπτέμβρη στην περιοχή Παντέλι, γίνεται η γιορτή της Τράτας. Ντόπιοι ψαράδες του νησιού βγαίνουν στα ανοιχτά, βάζουν όλη τους την τέχνη στη θάλασσα και γυρίζουν πίσω με την φρέσκια ψαριά. Έπειτα η ψαριά και οι μαρίδες της ημέρας ψήνονται και προσφέρονται με κρασί στην πλατεία του Παντελιού.
Συνοδευόμενα από το απαραίτητο ντόπιο κρασί και τοπική ρακί, η διάθεση ανεβαίνει έως ότου μπει στο χορό και η μουσική. Με παραδοσιακά νησιώτικα ακούσματα ξεκινάει το γλέντι με ζωντανή μουσική για όλη την ημέρα, με πολύ χορό, μεζέδες με μεράκι και αυθεντική παραδοσιακή διασκέδαση υπό γνωστούς ήχους των Δωδεκάνησων από μικρούς, μεγάλους, ντόπιους και μη.
Αμοργός
Το πανηγύρι της Αγιας Παρασκευής στην Κάτω Μεριά της Αμοργού είναι το μεγαλύτερο σε ολόκληρη τη νησιωτική Ελλάδα με πλήθος κόσμου να δίνει κάθε χρόνο ραντεβού στο νησί μόνο και μόνο για να παρευρεθεί σε αυτή τη γιορτή. Περισσότερα από 3.500 με 4.000 άτομα καταφθάνουν απ΄όλη την Ελλάδα για να παρευρεθούν στο καθιερωμένα μεγαλύτερο πανηγύρι του Αιγαίου.
Οι Αμοργιανοί προετοιμάζονται για αυτή την ημέρα από της Αγίας Μαρίνας, στις 17 Ιουλίου. Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής είναι πλήρως εξοπλισμένη καθώς γύρω από αυτή υπάρχουν τραπεζαρίες, σφαγεία, καφενείο, μαγειρείο, και ψυγεία. Για το πανηγύρι και τον κόσμο του απαιτούνται τουλάχιστον 1800 κιλά κρέατος, όλα προσφορά των κατοίκων της Κάτω Μεριάς.
Κριθαράκι γιουβέτσι, γίδες βραστές, κοφτό με μυζήθρα αμοργιανή, ρεβύθια φούρνου, χειροποιήτα ψωμάκια – τα λεγόμενα εφτάζυμα όπως τα ονομάζουν – και το παραδοσιακό ξυδάτο αποτελούν μερικά από τα υπόλοιπα εδέσματα της γιορτής.
Μετά τον εσπερινό της ημέρας τη σειρά παίρνουν τα βιολιά, οι χοροί και τα τραγούδια. Με περίσσια φιλοξενία προσφέρονται σε όλο τον κόσμο τα φαγητά που με πολύ κόπο και μεράκι έχουν φτιάξει οι Αμοργιανοί μαζί με άφθονο κρασί και μπίρες. Όπως είναι αναμενόμενο, το κέφι, το τραγούδι και ο χορός κρατάει μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.
Το βράδυ οι ντόπιοι θα ξαναγεμίζουν τα καζάνια και είναι έτοιμοι για την επόμενη ημέρα, ανήμερα της Αγίας Παρασκευής. Για όποιον βρεθεί στο νησί εκείνες τις μέρες, το πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής αποτελεί μια μοναδική εμπειρία. Οι ντόπιοι προετοιμάζονται κάθε χρόνο για το πλήθος κόσμου που επισκέπτεται το νησί τους και δικαίως κρατούν ακόμα τον τίτλο της μεγαλύτερης γιορτής σε ολόκληρο το Αιγαίο.
Δονούσα
Για την εναλλακτική και off-season Δονούσα, ο Σεπτέμβρης ίσως είναι ο καλύτερος μήνας για να ζήσετε εμπειρίες και εικόνες γεμάτες παράδοση, γλέντι, χορό και πολύ ποτό!
Το πανηγύρι του σταυρού
Το απόγευμα της παραμονής της 14 Σεπτεμβρίου – “του Σταυρού”, μετά τον εσπερινό της εκκλησίας όπου έρχονται προσκυνητές από τη Δονούσα και από τα γύρω νησιά με κάθε είδους τάματα και λαμπάδες, η “προθέρμανση” της βραδιάς ξεκινάει με το άφθονο κρασί και τη ρακί που προσφέρεται στο προαύλιο καθώς και το νόστιμο παραδοσιακό πατατάτο.
Το γλέντι συνεχίζεται σιγά σιγά στο λιμάνι του νησιού με ζωντανή παραδοσιακή μουσική και χορό μέχρι πρωίας με συρτούς, μπάλους, σούστες, μυκονιάτικο μπαλαριστό, ικαριώτικο, καβοντορίτικο, αμοργιανά και ένα σωρό άλλα νησιώτικα όπου ντόπιοι, Αθηναίοι, παραθεριστές και επισκέπτες απ’όλη την Ελλάδα γίνονται μία παρέα με κινητήριο δύναμη το αθάνατο ελληνικό καλοκαίρι.
Το πανηγύρι της Αγίας Σοφίας
Ξεχωριστή ομορφιά έχει το πανηγύρι της Αγίας Σοφίας στις 17 Σεπτεμβρίου στην περιοχή Μερσήνι. Μετά την πρωινή λειτουργία απ’ότι μάθαμε, μοιράζεται άρτος και φαγητό (κρέας βραστό) στην αυλή της Εκκλησίας και στη συνέχεια όλοι οι επισκέπτες συγκεντρώνονται στην γραφική τοποθεσία με την πηγή που αναβλύζει κάτω από τον γραφικό πλάτανο, όπου ακολουθεί γλέντι με μουσική, χορό άφθονο κρασί και ψητούς μεζέδες.
Μία γιορτή σε ειδυλλιακό τοπίο, μέσα στην οξύμωρη δροσιά της εποχής, μαζί με όλα τα στοιχεία που συνθέτουν ένα πετυχημένο νησιώτικο πανηγύρι να βίσκονται στο ζενίθ τους – το κέφι, το χαμόγελο, ο ατέλειωτος μπάλος και το αυθεντικό ντόπιο κρασί.
Ικαρία
Κλείνοντας με ένα θέμα που πραγματικά ίσως να μην τελειώνει ποτέ, αποφάσισα να αφήσω τη βασίλισσα των αυθεντικών παραδοσιακών γιορτών και ντόπιων πανηγυριών για το τέλος.
Το πανηγύρι της Λαγκάδας
Το μεγαλύτερο και πιο φημισμένο πανηγύρι του νησιού, ίσως του Αιγαίου με την ατμόσφαιρα να θυμίζει λίγο παγανιστικό πάρτι, και με νέους 20-30 ετών να σέρνουν τον Ικαριώτικο με σαγιονάρες σε μία γιορτή που κρατάει ακόμα και πάνω από 24 ώρες!
Στο πανηγύρι της Λαγκάδας θα ζήσεις την εμπειρία του ικαριώτικου χορού μέχρι το πρωί, όταν θα σε βρει για τα καλά ο ήλιος. Κι ίσως να είσαι εσύ που δεν είχες ξαναχορέψει ποτέ. Στην Ικαρία όμως θα καταλάβεις ότι το «πότε» δεν έχει σημασία, αφού το νησί έχει μαλώσει με χρόνο και ρολόγια. Σίγουρα όμως δεν έχει σημασία και ούτε το «ποτέ», γιατί θα χορέψεις και θα ξαναχορέψεις, θα πιεις και θα ξαναπιείς, θα πας και θα ξαναπάς.
Το πανηγύρι της Λαγκάδας τον Δεκαπενταύγουστο είναι η πιο low budget υπερπαραγωγή που θα θυμάσαι και θα αφηγείσαι για καιρό. Εκεί θα δεις «μαγείροι» ακόμα και παπάδες. με το ράσο ανεβασμένο… καταργημένο, να ανακατεύουν τα καζάνια. Θα πιεις άφθονο Ικαριώτικο τον λεγόμενο «Πράμνιο Οίνο» κατά τον Όμηρο. Πανηγυριστής θα ήταν κι αυτός…
Από τη στιγμή που θα γνέψει ο βιολιστής με το δοξάρι και η θέση των ακανόνιστων δοξαριών θα πάρει το πρώτο άκουσμα Ικαριώτικου, δεν θα καταλάβεις για πότε θα βρεθείς κι εσύ στον τεράστιο κλοιό των χορευτών από όλα τα μέρη της Ελλάδας, με τους ντόπιους πάντα στον «κάβο» του χορού – την κορυφή δηλαδή. Εκστασιασμένοι, αγκαλιάζουν ο ένας τον άλλον σφιχτά στους ώμους και χτυπούν αργά και βαριά τα πόδια τους στο έδαφος.
Αν είναι η πρώτη σου φορά, οι Ικαριώτες θα σου δείξουν πρόθυμα τα βήματα, αλλά εύκολα διακρίνει ακόμη και ο άπειρος τον Ικαριώτη χορευτή από τον «ξένο». Είναι τόση η έκσταση που ένας ικαριώτικος μπορεί να διαρκέσει έως και μία ώρα, άλλοτε με χαλαρό παίξιμο κι άλλοτε με πιο κοφτό και οξύ, για να ανάψουν κι άλλο τα αίματα.
Πανηγύρια σαν αυτό της Λαγκάδας δεν είναι για όλα τα γούστα. Ή θα το λατρέψεις ή θα το μισήσεις… Νομίζω εξαρτάται από το τί άνθρωπος είσαι. Αν θέλεις, θα γνωρίσεις κάθε λογής ανθρώπους, μέσα από το χορό θα τους “αγκαλιάσεις” , (ακόμη και ιδρωμένοι, μέσα στα χώματα) χορεύοντας στον ίδιο ρυθμό, στον ίδιο παλμό, με μία φωνή και ψυχή, και θα ζήσεις κάτι το αγνό και συλλογικό! Βοηθάει και το κρασί (που σαν ικαριώτικο πρέπει να το νερώνεις) και η μουσική που πρέπει να γουστάρεις.
Στο πανηγύρι της Λαγκάδας μετράει να έχεις φωτεινό και καθαρό πρόσωπο που να χαμογελάει με όλη του τη καρδιά! Να δέχεσαι να ποδοπατηθείς με τους φίλους σου πάνω στο χορό, να λερωθείς, να παίξεις με τον κόσμο, να νιώσεις πάλι λίγο παιδί.
Όπως και να το κάνουμε οι Ελληνες έχουμε έμφυτο τον διονυσιακό μας χαρακτήρα. Το καλοκαίρι είναι απλά η αφορμή για να τον εκδηλώσουμε εμφανώς εντονότερα.
Αυτό το καλοκαίρι τολμήστε να γνωρίσετε την αυθεντική νησιωτική Ελλάδα και ξεχάστε για λίγο πια την παραλία με ρακέτα, λάδι και φραπέ! Αν κάποια στιγμή σας βγάλει ένα από τα πλοία του Πειραιά σε ένα αιγαιοπελαγίτικο νησί, μη διστάσετε να γνωρίσετε τους κατοίκους του – ζητήστε τους κιόλας να σας πουν και μία ιστορία, δεν υπάρχει κάτι που να τους ευχαριστεί πιο πολύ – να μάθετε τα ντόπια ήθη και έθιμα και επισκεφθείτε ένα πανηγύρι των ημερών. Είναι τόσο αυθεντικά παραδοσιακές και μοναδικές οι εμπειρίες που θα ζήσετε που σίγουρα θα γίνουν μέρος των δικών σας ιστοριών αργότερα.
Υ.Γ: Αν όποιοι από σας έχετε κατά νου μία δική σας εμπειρία από γιορτή ή πανηγύρι του Αιγαίου από το δικό σας νησί ή από κάποιο αγαπημένο σας, με χαρά μου να την συμπεριλάβω σε επόμενα μέρη του αφιερώματος. Τα νησιά είναι πολλά και τα πανηγύρια ακόμα περισσότερα! Ως τότε υπομονή και καλό καλοκαίρι!