Ευα ΜπεσλεμέΤο Μεταφυσική των Ηθών χρονολογείται το 1797 και αποτελεί σημαντικό έργο του μεγάλου Γερμανού Φιλοσόφου καθώς σε αυτό επαναπροσδιορίζει το φιλελεύθερο επιχείρημα θεμελίωσης της κυριαρχίας. Στο βιβλίο του, η ηθική δεν θεμελιώνεται στην εμπειρία αλλά στον Λόγο και την Ελευθερία. Πιο συγκεκριμένα:
Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον Καντ πρέπει να υποβληθεί σε «έναν δημόσιο εξαναγκασμό» και να μεταβεί από την φυσική κατάσταση στην αστική. Ο ίδιος υπογραμμίζει πως η φυσική κατάσταση δεν είναι μία κατάσταση αδικίας, αλλά άνευ δικαίου. Όταν απουσιάζει η επαρκής εξουσία -η οποία ορίζει τι ανήκει στον καθένα- τότε εύλογα καθένας πράττει βάσει της δικής του κρίσης δημιουργώντας συγκρουσιακές σχέσεις μ
ε τους γύρω του. Πως θα επιτευχθεί όμως αυτή η μετάβαση;
Η απάντηση κρύβεται στο Δίκαιο του Ορθού Λόγου. Συγκεκριμένα ο Καντ προτείνει την αναβάθμιση του Φυσικού Δικαίου σε έλλογο Δίκαιο– το Δίκαιο του Ορθού Λόγου. Συμπληρώνει «Η ανώτατη διαίρεση του φυσικού δικαίου δεν μπορεί λοιπόν να είναι εκείνη μεταξύ φυσικού και κοινωνικού δικαίου, αλλά πρέπει να είναι εκείνη μεταξύ φυσικού και αστικού δικαίου: από τα οποία το πρώτο ονομάζεται ιδιωτικό και το δεύτερο δημόσιο δίκαιο. Διότι στην φυσική κατάσταση δεν αντιτίθεται η κοινωνική αλλά η αστική, διότι στην πρώτη μπορεί να υπάρχει μεν σαφώς κοινωνία αλλά καμία κοινωνία (που να διασφαλίζει το Δικό Μου και το Δικό Σου μέσω δημόσιων νόμων), και γι’ αυτό το δίκαιο στην πρώτη ονομάζεται ιδιωτικό δίκαιο». Οι άνθρωποι συνεπώς οφείλουν να ενωθούν κάτω από νόμους δικαίου.
Στην συνέχεια θα χωρίσει την εξουσία σε τρεις κατηγόριες: την νομοθετική, την εκτελεστική και την δικαστική. Οι τρεις εξουσίες αποτελούν η μία το συμπλήρωμα της άλλης, η μία υπάγεται στην άλλη ώστε να αποφευχθεί κάθε πιθανότητα κατάχρησης. Ο νομοθέτης δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα και ηγεμόνας. Ούτε ο ηγεμόνας μπορεί να δικάσει παρά μόνο να διορίσει τους δικαστές. Η βούληση του νομοθέτη είναι άμεπτη, η εκτελεστική εξουσία του ανώτατου κυβερνήτη είναι ακαταμάχητη και η ετυμηγορία του ανώτατου δικαστή αμετάκλητη.
«Ο κυρίαρχος του κράτους έχει απέναντι στους υπηκόους μόνο δικαιώματα και καθόλου (εξαναγκαστικά) καθήκοντα.– Επιπλέον, ακόμη και αν το όργανο του κυρίαρχου, ο ηγεμόνας, δρα ενάντια στο νόμο ο υπήκοος μπορεί να αντιπαραθέσει σε αυτή την αδικία μία διαμαρτυρία αλλά καμία αντίσταση». Ο Καντ είναι κάθετος, υποστηρίζει ότι απέναντι στην νομοθετική κεφαλή του κράτους δεν πρέπει να υπάρχει καμία αντίσταση, επανάσταση ή επίθεση. « Γιατί για να έχει ο λαός δικαίωμα αντίστασης , θα έπρεπε να υπάρχει ένας δημόσιος νόμος που να επιτρέπει αυτή τη λαϊκή αντίσταση, δηλαδή η ανώτατη νομοθεσία θα έπρεπε να περιέχει ένα όρο ότι δεν είναι η ανώτατη και με την ίδια κρίση να καταστήσει τον λαό, που είναι υπήκοος, κυρίαρχο πάνω σε αυτόν τον οποίο πρέπει να υπακούει».
Ωστόσο δεν απορρίπτει την μεταρρύθμιση του κρατικού συντάγματος εφόσον αυτή επέρχεται μόνον από τον ίδιο τον κυρίαρχο και αφορά την εκτελεστική εξουσία. « Σε ένα σύνταγμα το οποίο είναι συγκροτημένο έτσι ώστε ο λαός μέσα από τους αντιπρόσωπους του να μπορεί νόμιμα να αντιστέκεται στην εκτελεστική εξουσία και στον αντιπρόσωπο της […] δεν υπάρχει μια ενεργητική αντίσταση […], αλλά μόνο μία αρνητική αντίσταση, δηλαδή άρνηση του λαού να αποδεχθεί κάθε απαίτηση που η εκτελεστική εξουσία θεωρεί αναγκαία για την κρατική εξουσία». Ο Καντ προβάλει τις αξίες της ελευθερίας της έκφρασης και του δημόσιου διαλόγου. Σε καμία περίπτωση δεν αρνείται την έκφραση του λάου, αρκεί αυτή να μην γίνεται μέσω της βίας και της εξέγερσης.
Τέλος, ορίζει την αληθινή πολιτεία ως το «αντιπροσωπευτικό σύστημα του λαού, για να προφυλάσσει τα δικαιώματα του στο όνομα του ίδιου, από όλους τους ενωμένους πολίτες και μέσω των εντολοδόχων τους (αντιπροσώπους). Όταν όμως ο ηγεμόνας ( είτε είναι βασιλιάς, παράταξη ευγενών ή όλος ο λαός, η δημοκρατική ένωση) αντιπροσωπεύεται ως προς το πρόσωπο του, τότε ο ενωμένος λαός δεν αντιπροσωπεύει τον κυρίαρχο, αλλά είναι ο κυρίαρχος». Διότι σε αυτόν τον ( στο λαό) βρίσκεται η ανώτατη εξουσία, από την οποία πρέπει να συναχθούν τα δικαιώματα του μεμονωμένου ατόμου, ως απλού υπηκόου».
Ιδέες του Καντ στο η Μεταφυσική των Ηθών:
“Για τον ηγεμόνα μιας χώρας μπορεί να πει κανείς: ότι δεν κατέχει τίποτα, εκτός από τον εαυτό του, διότι αν είχε κάτι δικό του παράλληλα με κάποιον άλλον εντός του κράτους, τότε θα ήταν δυνατή μία διένεξη με εκείνον, για την λύση της οποίας δεν θα υπήρχε δικαστής. Αλλά μπορεί κανείς να πει: ότι κατέχει τα πάντα, διότι έχει το δικαίωμα της διοίκησης του λαού στον οποίο ανήκουν όλα τα εξωτερικά πράγματα”.
” Η πηγή της ανώτατης εξουσίας είναι για τον λαό, που υπόκειται στις διαταγές της, από πρακτικής άποψης ανεξερεύνητη”.
“Η ικανότητα της ψηφοφορίας είναι η μοναδική πιστοποίηση του πολίτη”.
“Μόνον ο λαός μπορεί να δικάσει καθέναν που είναι μέλος του, αν και μόνον έμμεσα, μέσω ενός αντιπροσώπου που έχει εκλέξει ο ίδιος”.
“Η κεφαλή της εξουσίας δεν μπορεί να τιμωρηθεί παρά μόνον αν φύγει από την εξουσία”.
“Κανείς δεν υφίσταται μία τιμωρία επειδή θέλησε αυτή την ίδια, αλλά επειδή θέλησε μία κολάσιμη πράξη”.
* Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΣΜΙΛΗ σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Ανδρουλιδάκη.