Ηθικοί και Καταπιεσμένοι

Η ηθική δε φέρνει μόνο αξίες, αλλά και φραγμούς… Είναι στην πραγματικότητα τόσο απόλυτη και πανανθρώπινη, όσο πιστεύουμε;

Παρασκευή βράδυ, σε ένα χώρο που είναι παράλληλα στέκι και χώρος εργασίας (κάτι που δεν μπορούν να πουν πολλοί στη μεταφοιτητική ζωή τους). Η νεοαποκτειθήσα παρέα χρησιμοποιεί σαν καύσιμο το ρακόμελο. Αναγκαστικά πέσαμε με τα μούτρα στη δουλειά: παραγωγή προηγμένης αμπελοφιλοσοφίας. Περάσαμε από πολλά κύματα σαν παρέα την Παρασκευή, καθώς -πρέπει να το ομολογήσω- γίνομαι πολύ εριστικός όταν πίνω. Φαντάσου δηλαδή πως είμαι όταν δεν πίνω, πάλι καλά δηλαδή.

Τα θέματα που αναλύσαμε πολλά, λύναμε διάφορα κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας. Τα λύναμε το ένα μετά το άλλο, we were on fire. Ο καπνός, οι γύρω φωνές, η μουσική… όλα συνομωτούσαν. Οι ατάκες μας μνημειώδεις:  “όλα είναι θέμα παιδείας”, “τίποτα δεν είμαστε”, “η παιδεία είναι υποκειμενική”, “η πραγματικότητα είναι πολλές”. Σε όλα συμφωνούσαμε, όσο πιο αφηρημένες οι προτάσεις τόσο πιο γρήγορα κουνούσαμε καταφατικά το κεφάλι μας. Η διάνοια είχε χτυπήσει κόκκινο.

Και μετά ήρθε το τελευταίο ρακόμελο. Κάτι ειπώθηκε, δε θυμάμαι τι. Το ένα οδήγησε στο άλλο και… και διαφωνήσαμε. Δε θυμάμαι ποιος το ξεκίνησε, μπορεί να ήμουν κι εγώ. Σίγουρα ήμουν εγώ. Ξεκίνησε η ειρωνεία, λογικά από μένα. Πιανόμασταν από λέξεις, από τρόπο έκφρασης, για να πείσουμε τον άλλον για την αβασιμότητα του ισχυρισμού του, ο οποίος πλέον ήταν τόσο συμπυκνωμένος που κανείς δεν τον καταλάβαινε.

Δεν υπάρχει ηθική. Κάπως έτσι ξεκίνησε η διαφωνία, με εμένα να λέω αναίσχυντα κοσμογονικές αλήθειες. Εννοείται πως διαφώνησαν όλοι στο τραπέζι, βιάστηκαν να με ακυρώσουν. Κρυφογελούσα μέσα μου γιατί κατάφερα αυτό που ήθελα, να ρίξω λάδι στη φωτιά, να διαφωνήσουμε προς αναζήτηση της αλήθειας. Μετά παρασύρθηκα, μαινόμενος υπέρ του ισχυρισμού μου, φτύνοντας και μειώνοντας την παρέα μου.

Η γραμμή της υπεράσπισής μου κινήθηκε πάνω κάτω ως εξής: Δεν υπάρχει ηθική με την έννοια της καθολικής ηθικής. Δεν υπάρχουν κάποιοι ηθικοί κανόνες που υιοθετούνται –κυριολεκτικά- από όλον τον κόσμο, δεν υπάρχουν κάποιες πράξεις που είναι καθολικά αποδεκτές ή ανάρμοστες.

Κατά συνέπεια, εφόσον ο καθένας έχει ένα δικό του σύστημα ηθικών αξιών, οι υπόλοιποι βρίσκονται σε θέση παράβασης ηθικών φραγμών,δηλαδή εγώ κατά πάσα πιθανότητα παραβαίνω την ηθική του διπλανού μου κι έτσι γι’ αυτόν, είμαι ανήθικος. Με τη λογική αυτή λοιπόν, δεν υπάρχει ηθική, τουλάχιστον όχι κάποια ηθική που θα έπρεπε να με καταπιέζει. Δεν ξέρω μάλιστα αν θα έπρεπε να έχω ηθικούς κανόνες, αφού αυτό θα σήμαινε ότι οι γύρω μου είναι κατά πάσα πιθανότητα παραβατικοί, και άρα απορριπτέοι. 

Βέβαια, η απουσία ηθικών αξιών σε έναν άνθρωπο, εκτός του ότι μάλλον είναι ανέφικτο, είναι και μη πρακτικό. Ένας άνθρωπος που δεν έχει ηθικές αξίες (a.k.a. αναρχική ηθική) τείνει να είναι περισσότερο απογοητευμένος από τον περίγυρό του που καθοδηγείται από ένα σύστημα ηθικών αξιών. Εξηγούμαι: Σε πρώτη φάση, κάποιος που έχει απαλλάξει τον εαυτό του από την Ηθική, βλέπει τους Ηθικούς ως έρμαια κάποιου πάθους, ή υποταγμένους σε μία ξεπερασμένη αντίληψη. Γι’ αυτόν, είναι πουριτανοί, σχεδόν κομπλεξικοί.

Σε δεύτερη φάση, για αυτόν τον άνθρωπο, ένας που καθοδηγείται από την ηθική του είναι ένας άνθρωπος επικίνδυνος καθώς η ηθική έχει δύο πλευρές. Από τη μία πλευρά καθοδηγεί, από την άλλη καταπιέζει τον Ηθικό. Από τη μία διευκολύνει κάποιες αποφάσεις και προδιαγράφει την πορεία της ζωής κάποιου, από την άλλη όμως ευνουχίζει τις επιθυμίες του.

Πράγματι, όλοι έχουμε βρεθεί στη θέση να θέλουμε να κάνουμε κάτι που αντιτίθεται στις Ηθικές μας αξίες, γιατί η ηθική δε φέρνει μόνο αξίες, αλλά και φραγμούς. Σε μία πιο προχωρημένη εκδοχή, η ηθική δεν καταπιέζει μόνο αυτόν που την φέρει, αλλά και τους γύρω του, καθώς για να μπορούν να συνυπάρχουν μαζί του πρέπει να ανταποκρίνονται στις ηθικές του απαιτήσεις. Δε μας φτάνουν δηλαδή οι δικοί μας ηθικοί φραγμοί, έχουμε και των άλλων!

Ο μέσος άνθρωπος χρησιμοποιεί την ηθική ως άμυνα, ως ένα τρόπο να γίνει αποδεκτός από τους γύρω του. Αντί για ηθικές αξίες, επινοήσαμε ηθικούς κανόνες για να μπορούμε να πορευτούμε εκ του ασφαλούς στον κοινωνικό μας περίγυρο κι έτσι η ηθική κατέληξε να είναι καταπιεστική αντί για μέσο εξέλιξης. Επινοήσαμε την ηθική από την αρχή.

Ωστόσο, για να τα σκεφτεί και να τα υιοθετήσει όλα αυτά κάποιος πρέπει σε κάποια περίοδο στη ζωή του να υπήρξε ηθικός, να οδηγούσε τη ζωή του βάσει των αξιών του, να καταπιέστηκε από τους φραγμούς που ο ίδιος έθεσε, μέχρι να φτάσει στο σημείο να τους ακυρώσει και να λευτερωθεί από τα ηθικά δεσμά του (και κατ’επέκταση από τις αξίες του καθώς είπαμε ότι αξίες και φραγμοί πάνε πακέτο). Έτσι, πώς μπορεί να ακυρώνει κάποιον που ακόμα δεν έφτασε στη φάση αυτή της αποδέσμευσης (και μάλλον δε θα φτάσει ποτέ); Φτάνω στο σημείο να αναρωτιέμαι μάλιστα, μήπως ήταν ηθικός υπέρ του δέοντος; Αν η ηθική του δεν ήταν τόσο άκαμπτη και απόλυτη (και άρα καταπιεστική), θα έφτανε στο σημείο να την ακυρώσει;

Καταλήγω εκεί που ξεκίνησα. Η ηθική από άνθρωπο σε άνθρωπο διαφέρει. Ο καθένας είναι λιγότερο ή περισσότερο απόλυτος, ενώ οι κανόνες υπάρχουν για να αλλάζουν. Η ευελιξία και προσαρμοστικότητα είναι αρετές που πάντα ευνοούσαν την εξέλιξη, ενώ ακόμα και στη φύση είναι τα απαραίτητα χαρακτηριστικά επιβίωσης. Ακόμα κι αν η ηθική είναι επινόηση του ανθρώπου, δεν θα επιβίωνε αν δεν ήταν ευέλικτη και προσαρμοστική. Η ερώτηση είναι: θέλουμε να είμαστε Ηθικοί & Καταπιεσμένοι;

Νομίζω κάπου στην πορεία έγινε ένα εννοιολογικό λάθος και καταλήξαμε να είμαστε ηθικοί σε όλα μας. Ηθικοί στις σχέσεις, ηθικοί στη δουλειά μας, ηθικοί μέχρι και στις κηδείες. Σε μία σχέση πρέπει να μην απιστείς, αυτό κι αν είναι ανήθικο (η διαφωνία μου εξηγείται ξεκάθαρα στο πρώτο άρθρο μου). Η υπερεξειδίκευση που χαρακτηρίζει την εποχή μας δε θα μπορούσε να μην επηρεάσει και την ηθική, δίνοντάς μας το λεγόμενο work ethics. Μετά την κηδεία αγαπημένου προσώπου πρέπει να μην ακούς μουσική, πρέπει να μην γιορτάσεις τα γενέθλιά σου, πρέπει να απέχεις από γιορτές και πανηγύρια, πρέπει να φοράς μαύρα για κάποιο καιρό (εδώ η ηθική είναι λίγο ελαστική). Όπως λέει ένας φίλος, είναι η λεγόμενη κουτο-ηθική, ή όπως θα λέω εγώ στο εξής, είναι η ηθική της κηδείας.

Παίρνοντας πάσα από τα παραπάνω, αναρωτιέμαι αν έγινε σύγχυση και η παράδοση και τα έθιμα εμβολίστηκαν στην Ηθική. Τι σχέση έχει το μαύρο ρούχο και η μουσική με την ηθική; Και γενικά, ο άνθρωπος δεν είναι γεννημένος για να είναι μονογαμικός, ούτε για να εργάζεται, ούτε για να καταπιέζεται. Είναι γεννημένος για να εξελίσσεται και να δημιουργεί. Αντί να θέτουμε ηθικούς φραγμούς, ας θέτουμε ηθικές αξίες.

Κλείνοντας, το συμπέρασμά μου είναι ότι οι συζητήσεις που κάνεις όταν πίνεις είναι ακριβώς αυτό: συζητήσεις που κάνεις όταν πίνεις. Κι αν εκείνο το βράδυ πίστευα ότι έλυσα μία παγκόσμια παρανόηση και μία οικουμενική παρεξήγηση της ηθικής κι ότι λευτερώθηκα από τα ηθικά δεσμά μου, σήμερα ξύπνησα και συγκράτησα τον εαυτό μου: δεν πρέπει να ακούσω μουσική. Ηθικοί και καταπιεσμένοι λοιπόν. Να ζήσουμε να μας θυμόμαστε.