Νοημοσύνη: 9+1 είδη ανθρώπινης ευφυίας

Όλο και περισσότερο καθίσταται σαφές πως η νοημοσύνη ενός ανθρώπου δεν είναι κάτι μονοδιάστατο και παγωμένο,  αλλά κάτι πολύ πιο περίπλοκο.

Σύμφωνα με έρευνα, οι συντηρητικοί άνθρωποι έχουν χαμηλότερη νοημοσύνη από τους προοδευτικούς.

Το παράδειγμα του Ουίνστον Τσώρτσιλ από μόνο του θα αρκούσε για να ανατρέψει τα συμπεράσματα αυτής της έρευνας, αλλά το θέμα είναι ότι εξαρχής αυτή η έρευνα στηρίζεται σε σαθρό –και ξεπερασμένο- έδαφος.

Το IQ (intelligence quotient) δεν είναι τόσο “έξυπνο”, όσο πιστεύαμε πριν από 30 χρόνια.

Στα τεστ IQ μετριέται μόνο η γλωσσική και η λογικό-μαθηματική νοημοσύνη. Συνακόλουθα, προσωπικότητες όπως ο Μάρλον Μπράντο, ο Μάικλ Τζόρνταν, ίσως και ο Βαν Γκογκ ή ο Χριστόφορος Κολόμβος, θα θεωρούνταν σχεδόν χαζοί αν έκαναν ένα τέτοιο τεστ.

Ευτυχώς, για τους ανθρώπους που δεν τα πάνε καλά με τα μαθηματικά, το 1983 ο Howard Gardner στο βιβλίο του “Frames of Mind”, διατύπωσε τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης και δικαιώθηκαν όσοι προτιμούν να χορεύουν απ’ το να λύνουν εξισώσεις. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η νοημοσύνη κάθε ανθρώπου χωρίζεται σε 9 (τουλάχιστον) τομείς, οι οποίοι βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου.

Και τα 9 είδη είναι σημαντικά, καθώς συνυπάρχουν και συνεργάζονται, αλλά κάθε άνθρωπος έχει έναν διαφορετικό «χάρτη κατανομής» ευφυΐας, κι αυτό τον κάνει τόσο διαφορετικό.

Επιπλέον, η νοημοσύνη  μας δεν είναι κάτι παγιωμένο, αλλά αναπτύσσεται όσο μαθαίνουμε και «δουλεύουμε» με αυτήν.

Αρχικά ο Gardner είχε ξεχωρίσει επτά είδη νοημοσύνης, αλλά σε επόμενα βιβλία του πρόσθεσε άλλες δύο – και πιθανότατα εν καιρώ θα προστεθούν κάποιες ακόμα.

Στις εννιά του Gardner ήρθε ο Goleman να προσθέσει και μια ακόμα, τη συναισθηματική νοημοσύνη, κι έτσι φτάσαμε αισίως τις δέκα.

Εν συντομία τα εννιά είδη νοημοσύνης είναι:

1. Λεκτική / γλωσσική νοημοσύνη (Verbal Linguistic Intelligence):

Αυτή έχει να κάνει με την ικανότητα στον γραπτό και τον προφορικό λόγο (και ίσως μετά από λίγο καιρό να προκύψουν δύο είδη νοημοσύνης απ’ αυτήν), στην εκμάθηση γλωσσών, στην απομνημόνευση λέξεων και εννοιών, καθώς και στην κατανόηση των λεπτών διαφορών ανάμεσα στις έννοιες και την αφήγηση ιστοριών.

Ρήτορες και πολιτικοί, δικηγόροι και φιλόσοφοι, ποιητές, συγγραφείς και φιλόλογοι, την κατέχουν στον ύψιστο βαθμό.

Παραδείγματα ανθρώπων με υψηλό δείκτη γλωσσικής νοημοσύνης: Δημοσθένης, Λυσίας, Σαίξπηρ, Τζόις.

2. Λογικό-μαθηματική νοημοσύνη (Logical– Mathematical Intelligence):

Αυτοί οι άνθρωποι κατανοούν καλύτερα όχι μόνο τους αριθμούς, αλλά και τις σχέσεις ανάμεσα στα φαινόμενα, είτε πρόκειται για φυσικά, κοινωνικά ή οικονομικά. Έχουν ιδιαίτερες ικανότητες συλλογισμού πάνω στο ειδικό και την αναγωγή του στο γενικό και μπορούν να πειραματίζονται με απόλυτα ελεγχόμενο τρόπο.

Παραδείγματα ανθρώπων με υψηλό λογικομαθηματική νοημοσύνη: Αρχιμήδης, Νεύτωνας, Αϊνστάιν.

3. Σωματική-κιναισθητική νοημοσύνη (Bodily-Kinesthetic Intelligence):

Οι αθλητές, οι χορευτές και οι ηθοποιοί (όσο παράδοξο και να φαίνεται αυτό) είναι οι πρωταθλητές της κιναισθητικής νοημοσύνης. Οι «κιναισθητικοί» άνθρωποι είναι, πιθανότατα, οι πιο παρεξηγημένοι.

Ειδικά ως παιδιά, που δεν αντέχουν δευτερόλεπτο να κάθονται στην καρέκλα και απεχθάνονται το διάβασμα. Οι δάσκαλοι τους αντιμετωπίζουν ως τα στουρνάρια της τάξης και οι γονείς τους απογοητεύονται που το παιδί τους «δεν τα παίρνει τα γράμματα». Αλλά αν αφεθούν σε ανοιχτό χώρο κανείς δεν μπορεί να τους σταματήσει.

Δεν είναι παράξενο που κάποιοι από τους πιο γνωστούς Αμερικανούς ηθοποιούς, όπως ο Μάρλον Μπράντο, ο Αλ Πατσίνο και ο Τζόνι Ντεπ, ποτέ δεν τέλειωσαν το σχολείο.

Και σίγουρα κανείς δεν μπορεί να πει ότι ο Νουρέγιεφ, ο Πελέ και ο Γκάλης ήταν ηλίθιοι.

4. Μουσική νοημοσύνη (musical intelligence):

Γι’ αυτή δε χρειάζεται να πούμε πολλά. Οι άνθρωποι που την έχουν σε υψηλό βαθμό ξεχωρίζουν από την παιδική τους ηλικία και συνήθως γίνονται μονομανείς – όχι άδικα, αφού η μουσική είναι η ύψιστη μορφή ανθρώπινης τέχνης, όπως λένε κάποιοι.

Ο Μότσαρτ είναι το απόλυτο παράδειγμα μουσικής μεγαλοφυΐας, αλλά αν παρατηρήσεις τα χέρια του Στίβι Γουόντερ ή του Glenn Gould καθώς παίζουν, μπορείς να συμπεράνεις ότι κατέχουν και υψηλή κιναισθητική νοημοσύνη. Όπως προείπαμε, τα είδη νοημοσύνης συνεργάζονται και συνυπάρχουν: Μουσική-ρυθμός, μουσική-μαθηματικά.

5. Διαπροσωπική νοημοσύνη (interpersonal intelligence):

Αυτή δε χρειάζεται ορισμούς. Αρκεί να αναφέρουμε δύο άτομα που την είχαν στον ύψιστο βαθμό: Μαχάτμα Γκάντι, Αδόλφος Χίτλερ. Είναι η νοημοσύνη της ηγεσίας. Να καταλαβαίνεις τους άλλους και να τους ωθείς για να εκφράσουν τον χειρότερο ή τον καλύτερο τους εαυτό.

Υψηλή διαπροσωπική νοημοσύνη έχει κι ο πωλητής που σε κάνει ν’ αγοράσεις ό,τι εκείνος θέλει, καθώς κι ο δάσκαλος που καταφέρνει να διαμορφώσει προσωπικότητες.

6. Ενδοπροσωπική νοημοσύνη (Intrapersonal intelligence):

Αυτή είναι η ικανότητα της προσωπικής γνώσης, της αυτογνωσίας, του «γνώθι σαυτόν». Συνήθως πρόκειται για άτομα εσωστρεφή που προτιμούν να εργάζονται ατομικά. Είναι σχολαστικά και εμβαθύνουν στα πάντα με ενοχλητική αυταρέσκεια. Μαθαίνουν καλύτερα όταν επικεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο θέμα μόνοι τους και είναι τελειομανείς.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του ανθρώπου είναι ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

7. Χωρική νοημοσύνη (spatial intelligence):

Τα άτομα με χωρική νοημοσύνη μπορούν να παρατηρούν και να χειρίζονται τάσεις, ισορροπίες και συνθέσεις. Έχουν πολύ καλό προσανατολισμό στο χώρο και προσαρμόζονται άμεσα στις αλλαγές του περιβάλλοντος χώρου. Και ενώ οι άντρες θεωρούνται καλύτεροι οδηγοί και πιλότοι, η πραγματικότητα δείχνει το αντίθετο, αφού δεν υπάρχει άντρας που να θυμάται πού άφησε τις παντόφλες του.

Οι «χωρικοί» λειτουργούν οπτικά και παραστατικά, με καλλιτεχνικές τάσεις και πολύ συχνά μπορούν να θεωρούν τα πράγματα από διαφορετική οπτική γωνιά.

Παραδείγματα ανθρώπων με αυξημένη αυτού του είδους την νοημοσύνη είναι ο Πικάσο, ο Ροντέν, ο Αϊζενστάιν κι ο Ταραντίνο.

8. Υπαρξιακή νοημοσύνη (existential Intelligence):

Αυτή την νοημοσύνη κατέχουν οι άνθρωποι που προβληματίζονται με τα θέματα ύπαρξης και ανυπαρξίας, καλού και κακού, σωστού και λάθους, με μια σταθερή τάση να διευρύνουν τα πλαίσια της ανθρώπινης σκέψης.

Χαρακτηριστικοί τύποι ατόμων με υψηλή υπαρξιακή νοημοσύνη είναι ο Σωκράτης και ο Κομφούκιος.

9. Φυσιοκρατική νοημοσύνη (Naturalistic intelligence)

Είναι η νεότερη νοημοσύνη, η οποία προστέθηκε στη θεωρία το 1993. Αλλά θεωρείται ως η πιο αρχαία, αφού συνδέεται με την ικανότητα των προϊστορικών προγόνων μας, να διαχωρίζουν τα βρώσιμα από τα δηλητηριώδη φυτά και να μαθαίνουν για τη φύση που τους περιβάλλει. Οι «φυσιοκράτες» είναι πρακτικοί άνθρωποι που αρέσκονται στις συλλογές και στην άμεση επαφή με το φυσικό κόσμο.

Πολύ καλοί ως μάγειρες και ως χημικοί, αφού «διαισθάνονται» και γνωρίζουν τη φύση κάθε υλικού. Πάντα φιλόζωοι –εκτός κι αν είναι κυνηγοί- μπορούν να καταλάβουν πιο γρήγορα τις αλλαγές στον καιρό ή στο φυσικό μας περιβάλλον.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της φυσιοκρατικής νοημοσύνης είναι ο Κάρολος Δαρβίνος.

10. Τελειώνοντας, θα αναφερθούμε στη συναισθηματική νοημοσύνη (emotional intelligence) που εισήγαγε ο Goleman και έτυχε ευρείας αποδοχής, ίσως επειδή οι άνθρωποι έχουν κουραστεί να ζουν ως αντικείμενα.

Ο καλύτερος τρόπος να περιγράψουμε αυτού του είδους την νοημοσύνη είναι η φράση του Αριστοτέλη που ο Goleman παραθέτει στην αρχή του βιβλίου του:

«Σοφός δεν είναι αυτός που δεν θυμώνει. Σοφός είναι αυτός που θυμώνει τη σωστή στιγμή, με το σωστό πρόσωπο και στο σωστό βαθμό».