Η Σκανδιναβία αγαπάει το νØυάρ

Τα πολυάριθμα έργα με τα περίεργα ονοματεπώνυμα (που συχνά προφέρουμε και λάθος) έχουν εδώ και δεκαετίες αποκτήσει φανατικό αναγνωστικό κοινό σε όλο τον κόσμο. Επίσημα ονομάζονται Σκανδιναβική νουάρ λογοτεχνία, αλλά το κοινό τα ξέρει και τα αγαπάει με τα ονόματα Χάρι Χολέ, Λίσπεθ Σάλαντερ, Κουρτ Βάλαντερ και πολλά άλλα.

Η γραφή και οι ντετέκτιβ

Καταρχήν, αυτό που κάνει την σκανδιναβική λογοτεχνία να ξεχωρίζει είναι η ιδιαίτερη γλώσσα. Ρεαλιστική, απλή και συγκεκριμένη, απαλλαγμένη από μη αναγκαίες λέξεις. Ταιριάζει άλλωστε και με τη καταγωγή τους αφού, όπως έχει πει και ο Jo Nesbo «η φύση των Σκανδιναβών είναι ότι δεν μιλάνε τόσο πολύ, υπάρχουν αυτά τα σκοτεινά μυστικά και η επικοινωνία για τα περισσότερα πράγματα είναι ελλιπής». Τα περισσότερα βιβλία ακολουθούν γνήσια μεθοδική αστυνομική δουλειά (αυθεντική, χωρίς τα υπερβολικά συνεργεία του CSI) και ταυτόχρονα προσφέρουν συναρπαστικά σενάρια θρίλερ, χτισμένα με έναν εξαιρετικό συνδυασμό απλότητας και μυστηρίου.

Όπως είναι φυσικό, οι ντετέκτιβ που μας κάνουν παρέα σε αυτά τα βιβλία έχουν και τις ανάλογες ιδιορρυθμίες. Είναι στωικοί αλλά αποφασιστικοί και προσιτοί χαρακτήρες, με γνώριμες ανησυχίες και προβλήματα. Αναζητούν ακούραστα την αλήθεια και τη δικαιοσύνη σε βάρος μιας φυσιολογικής ζωής και οικογένειας. Κάποιοι είναι λίγο μισάνθρωποι και κλεισμένοι στον εαυτό τους και στους δαίμονες τους, κάποιοι αναπτύσσουν περίεργες σχέσεις με τα θύματα ή και τους εγκληματίες, αλλά παρά τις καταστάσεις κρατούν την ανθρωπιά, την ιδιαιτερότητα και το ταλέντο τους. Δε λείπουν και οι αντι-ήρωες με τις δικές τους πληγές, όπως η Λισμπεθ του Στιγκ Λάρσον. Πάντως όλοι αντιπροσωπεύουν επάξια το γνήσιο πνεύμα των αρχαίων αεικίνητων Βίκινγκ.

Το σκηνικό και η κοινωνία

Η εισαγωγή κοινωνικών θεμάτων στις ιστορίες είναι ένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου λογοτεχνικού είδους. Θέματα όπως η ξενοφοβία, η μετανάστευση, η έλλειψη αποδοχής και οι ταξικές διαφορές παρουσιάζονται είτε μέσα από τις περιπέτειες των ηρώων είτε στο γενικότερο πλαίσιο του μυθιστορήματος. Εκφράζουν τις απόψεις του συγγραφέα αλλά και μια πτυχή της πραγματικότητας της μοντέρνας σκανδιναβικής κοινωνίας και μας οδηγούν στα βαθιά κρυμμένα μυστικά της ευημερούσας και οργανωμένης κοινωνίας των αναπτυγμένων χωρών.

Αν όμως πρέπει να ευγνωμονούμε την σκανδιναβική λογοτεχνία για κάτι, είναι το ότι αποκάλυψε την κρυμμένη, σκοτεινή και απαράμιλλη ομορφιά των μακρινών παγωμένων χωρών. Το σκηνικό των σκανδιναβικών αστυνομικών είναι από τα πιο σημαντικά στοιχεία και συνδέεται συχνά με το χαρακτήρα και τις σκέψεις των ηρώων. Κρύοι και ατέλειωτοι χειμώνες που όμως συνοδεύονται από καταπράσινα ανοιξιάτικα τοπία και ζεστούτσικα καλοκαίρια στις μοναδικές σκανδιναβικές ακτές. Το κρύο κλίμα σημαίνει κλειστές πόρτες, βαρύ ποτό, μεγάλες νύχτες και καταπιεσμένα αισθήματα, όλα όσα συνθέτουν το τέλειο σκηνικό για αστυνομική λογοτεχνία. Υπάρχει βέβαια και η θετική πλευρά. Όπως είναι φυσικό, η διασημότητα των μυθιστορημάτων έχει αντίκτυπο στον τοπικό τουρισμό, και δικαιολογημένα. Μιλώντας προσωπικά σαν φαν της σειράς της Camilla Lackberg που διαδραματίζεται στη Φιελμπάκα, το γραφικό ψαροχώρι της Σουηδίας μπήκε σίγουρα στη bucket-list μου.

Οι συγγραφείς

Stieg Larsson:  Η τριλογία του Μιλλένιουμ είναι πραγματικά ιδιαίτερη. Δεν έχει έναν παραδοσιακό ντετέκτιβ, αλλά έναν δημοσιογράφο σε δυσμένεια και ένα μυστήριο που έγινε πριν από 36 χρόνια. Και φυσικά δε μπορεί κανείς να ξεχάσει τη μοναδική Λίζμπεθ, τη γκοθ χάκερ με τα τατουάζ, που λέγεται ότι είναι βασισμένη στο χαρακτήρα της ατίθασης Πίπης Φακιδομύτης.

Henning Mankell: Ο πατέρας του ντετέκτιβ Kurt Wallander είναι ίσως ο μόνος που συναγωνίζεται σε φήμη τον Stieg Larssen. Ο σκληρός ντετέκτιβ παίρνει κάθε υπόθεση προσωπικά και παρά τη δύσκολη δουλειά του, παραμένει αισιόδοξος στον αγώνα του υπέρ της δικαιοσύνης. Το BBC δημιούργησε και μια εξαιρετική ομώνυμη μίνι-σειρά με τον Κένεθ Μπράνα.

Mäj Sjowall /Per Wähloo: Η σειρά μυθιστορημάτων με τον Martin Beck ξεκίνησε το 1960 και τα έργα του ανδρόγυνου είναι εξαιρετικά δημοφιλή, ιδιαίτερα στην Αμερική. Αποτελεί την αρχή των αστυνομικών ιστοριών που ο ντετέκτιβ ως ένας καθημερινός ήρωας μας παίρνει μαζί του σε έρευνες που θα μας δείξουν τα δεινά της κοινωνίας. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν μεταφρασμένα στα ελληνικά.

Jo Nesbo: Οι περιπέτειες του Χάρι Χολέ τον έκαναν διάσημο σε όλων τον κόσμο και όλοι ανυπομονούν για την επικείμενη ταινία του πρώτου βιβλίου «Ο Χιονάνθρωπος». Αγωνία, γρήγορος ρυθμός, πρώτο πρόσωπο αφήγησης και ο φοβερός πρωταγωνιστικός χαρακτήρας είναι η τέλεια συνταγή για τα απολαυστικά αστυνομικά θρίλερ.

Peter Høeg (διαβάζεται Χόε): Η «δεσποινίς Σμίλα διαβάζει το χιόνι» και δεν είναι ντετέκτιβ αλλά μια μοναχική γυναίκα που προσπαθεί να αποκαλύψει μια μεγάλη συνομωσία και να βρει την αλήθεια πίσω από το θανατηφόρο ατύχημα ενός αγοριού.

Johan Theorin: Το ατμοσφαιρικό σκηνικό του σουηδικού νησιού Öland φιλοξενεί τον συνταξιούχο ναύτη Gerlof που υπηρετεί ως ντετέκτιβ στα βιβλία «Αντίλαλοι νεκρών», «Το Πιο Σκοτεινό Δωμάτιο» και άλλα μη μεταφρασμένα. Η ροή είναι πιο αργή από άλλα βιβλία όμως το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό, με υπερφυσικά στοιχεία, επιρροή από την ψυχολογία, οικογενειακά μυστικά και μοιραία πετρωμένα.

Karin Fossum:  Ο συμπονετικός επιθεωρητής Σέγιερ αναζητά να καταλάβει τα κίνητρα που οδήγησαν στο έγκλημα και ο αναγνώστης γνωρίζει όλες τις πτυχές του μυστηρίου, τον πόνο τον οικογενειών, την ενοχή της κοινωνίας και τις σκέψεις του ενόχου. Το “Βουβή κραυγή” ψηφίστηκε το καλύτερο αστυνομικό όλων των εποχών στη νορβηγική γλώσσα από την εφημερίδα Dagbladet. Στα ελληνικά κυκλοφορεί και το «Κάρμεν» από την ίδια.

Camilla Lackberg: Τα μυθιστορήματα με πρωταγωνιστές την Έρικα και τον Πάτρικ αντιπροσωπεύουν κλασσικές αστυνομικές αξίες με εγκλήματα μπλεγμένα αριστοτεχνικά που κρατούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη από την αρχή ως το τέλος και ανθρώπινους χαρακτήρες. Δεν είναι περίεργο που την έχουν παρομοιάσει άπειρες φορές με την βασίλισσα του μυστηρίου, Αγκάθα Κρίστι.

Η αστυνομική σκανδιναβική λογοτεχνία έχει λοιπόν κάτι για όλα τα γούστα και όποιο και να διαλέξεις, σίγουρα θα εκτιμήσεις την αξιοπρόσεχτη ιστορία και τους συναρπαστικούς χαρακτήρες. Καλή ανάγνωση!

Πηγές: New York Public Library Blog