Σπύρος ΓούλαςΟ Άλμπερτ Καμύ είναι ένα όνομα που θα πρέπει να ξέρεις. Θα πρέπει να κάνεις χώρο πίσω πίσω στο μυαλό σου και να σημειώσεις το όνομά του. Δεν σου λέω να τον μελετήσεις (σημείωση: να τον μελετήσεις), ούτε βέβαια να τον μάθεις απ’εξω (να μάθεις όμως κάποιες από τις ρήσεις του, έννοια σου και θα σε βοηθήσω). Τέλος, εκτός από τη σωτηρία της ψυχής (σου, αυτός καθάρισε), την τεκμηρίωση της αντίστασης της διανόησης απέναντι στο σκότος της βίας, την αγάπη για το πνεύμα και την ομορφιά και τον έντονα καυστικό του λόγο απέναντι στην απανθρωπιά, και πλείστα άλλα ηθικά ζητήματα που πραγματεύεται, ο Καμύ καταφέρνει και να τρυπώνει σε κάθε τσάντα φοιτήτριας φιλολογίας. Ο κατάλογος με τους λόγους που αξίζει να τον διαβάσεις είναι πράγματι εντυπωσιακός.
Ο Καμύ έχει γράψει πολλά σπουδαία έργα, έχει πάρει και Νόμπελ (δίνοντας μία εξαιρετική ομιλία κατά την τελετή απονομής). Το πιο γνωστό του είναι ίσως ο “Ξένος”, χωρίς να είναι ίσως το καλύτερό του (“Ο Μύθος του Σισύφου”, “Επαναστατημένο άνθρωπος”, μιλάμε για δύσκολη συζήτηση). Ένα από τα πιο επίκαιρα όμως, είναι το “Γράμματα σε έναν φίλο Γερμανό”.
Το βιβλίο είναι μία σειρά επιστολών του Καμύ σε έναν υποτιθέμενο Γερμανό “φίλο του”, στον οποίο εξηγεί τα αίτια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την αναπόφευκτη κατάληξή του, που θα είναι η νίκη των ελεύθερων Ευρωπαίων.
Κράτα αυτή την έκφραση!!
Ο Καμύ όταν λέει “εμείς”, δεν εννοεί “εμείς οι Γάλλοι”. Εννοεί “εμείς οι ελεύθεροι Ευρωπαίοι”. Όταν λέει “εσείς” δεν εννοεί “εσείς οι Γερμανοί”, αλλά “εσείς οι Ναζί”. Ο Καμύ εξάλλου είχε πει
“αγαπώ υπερβολικά τη χώρα μου για να είμαι εθνικιστής”
Σε αυτό το βιβλίο ο Καμύ αντιτάσσει τη διανόηση, τη σκέψη και την αγάπη για την ομορφιά, το πνεύμα και την ελευθερία, απέναντι στον ναζισμό αλλά και κάθε ολοκληρωτική σκέψη που επιφέρει βία και σπαραγμό. Είναι τα λόγια ενός φιλοσόφου, στην απλή γλώσσα ενός γράμματος. Το εντυπωσιακό είναι πως δεν σου δίνεται η εντύπωση πως θα μπορούσε να προσθέσει κάτι άλλο. Ο λόγος του συγγραφέα και η επιχειρηματολογία του είναι μία συμπαγής, συνοχική έννοια. Πόσες φορές δεν έκατσες στο κρεβάτι σου σκεπτόμενος μια διαφωνία μόνο και μόνο για να αναφωνήσεις μετά από λίγο, “ε ρε και να μου έρχονταν να του απάνταγα το τάδε σε αυτό που μου είπε, θα του είχα κάνει τη μούρη κρέας”.
Αυτό κάνει ο Καμύ! Αποσυναρμολογεί το κτήνος και φανερώνει τη σαθρότητα κάθε συστατικού του στοιχείου, για να προχωρήσει ύστερα νηφάλιος σε μία καταγγελία καταπέλτη και μία επιχειρηματολογία άτρωτη, για να καταλήξει στο προφανές, το αντίθετο του ναζισμού δεν είναι (μόνο) η Δημοκρατία, είναι η ανθρωπιά και η αγάπη για τη ζωή και το ωραίο.
[…]Στη χώρα σας επιστρατεύονται και οι ίδιοι οι θεοί. Είναι με το μέρος σας, όπως το λέτε, αλλά επειδή τους εξαναγκάζετε. Δεν διακρίνετε πλέον τίποτα, γίνεστε μόνο μία ορμή. Και πολεμάτε τώρα, παίρνοντας δύναμη από την τυφλή οργή, προσηλωμένοι μάλλον στα όπλα σας και στις εντυπωσιακές ενέργειες παρά στην τάξη των ιδεών, επιμένοντας πεισματικά να θολώνετε τα πάντα για να ακολουθείτε την έμμονη σκέψη σας. Εμείς είχαμε ως αφετηρία τη διανόηση και τους ενδοιασμούς της. Απέναντι στην οργή ήμασταν αδύναμοι. Όμως, να που τώρα η παρέκκλιση έφθασε στο τέλος της. Ένα νεκρό παιδί ήταν αρκετό για να προσθέσουμε την οργή στη διανόηση, και στο εξής είμαστε δύο εναντίον ενός[…].
Μία άβουλη μάζα κακίας λοιπόν, που ξέρει μόνο τη δύναμη της ορμής, αλλά βρίσκει τείχος απέναντί της τα θύματα και το δίκαιο του αγώνα τους.
και σε άλλη επιστολή
[…]η Ευρώπη είναι για σας αυτός ο τόπος που περιβάλλεται από θάλασσες και βουνά, που χωρίζεται από φράγματα, ο σκαμμένος στα έγκατά του από ορυχεία, ο κατάσπαρτος με καλλιέργειες, όπου η Γερμανία παίζει μια παρτίδα με μοναδικό διακύβευμα το ίδιο το μέλλον της. Για μας όμως είναι αυτή η γη του πνεύματος όπου εδώ και είκοσι αιώνες συνεχίζεται η πιο καταπληκτική περιπέτεια του ανθρώπινου νου. Είναι αυτή η προνομιούχος αρένα όπου η πάλη του ανθρώπου της Δύσης ενάντια στον κόσμο, ενάντια στους θεούς, ενάντια στον εαυτό του, φτάνει σήμερα στην πιο συγκλονιστική φάση της. Όπως βλέπετε δεν υπάρχει κοινό μέτρο για σας και για μας.[…]
Κρατήστε το αυτό. Η Ευρώπη δεν είναι ένα νόμισμα, ούτε μία οικονομική ένωση. Είναι μία ιδέα που με πολύ κόπο καταστρέφουμε κάθε μέρα. Ο Καμύ επιστρέφει 70 χρόνια μετά από το θάνατό του και οπλίζει τη φαρέτρα κάθε διανοητή με επιχειρήματα, αγκαλιάζει με το όραμά του κάθε υπέρμαχο των ιδεών, γκρεμίζει το φασισμό και τον παραλογισμό της σύγκρουσης. Γεμίζει ελπίδα τους ανθρώπους του πνεύματος. Και το κάνει με έναν τρόπο που δεν γεννά αμφιβολίες. Με κάθε επιστολή του συγγραφέα, ο Γερμανός φίλος του γίνεται ολό και περισσότερο ρεζίλι. Ο αγώνας του μοιάζει όλο και περισσότερο με ενός μικρού παιδιού που κλαίει. Ό,τι τον κάνει να περηφανεύεται ξεσκεπάζεται σε αυτό που είναι, το τίποτα. Και εδώ έρχεται σφήνα ο Μολιέρος.
Κανείς δεν έχει πρόβλημα να τον πουν κακό. Όλοι έχουν πρόβλημα να τους πουν γελοίους.
Η επιχειρηματολογία του Καμύ δεν είναι προσβλητική, αλλά ξεμπροστιάζει.Ο λόγος του είναι ενός φιλοσόφου, αλλά η οργή του δεν διαφέρει από οποιουδήποτε. Και το “Γράμματα σε ένα φίλο Γερμανό” είναι 80 σελίδες που πρέπει να διαβάσεις για να καταλάβεις γιατί ο φασισμός, πάντα θα ηττάται, αναπόφευκτα, νομοτελειακά, όσες φορές και αν σηκώνει κεφάλι.