Μαρία ΤσιμάραΈχει γίνει πλέον ευρέως γνωστό το τραγικό και αιματηρό μακελειό που έλαβε χώρα χτες στην Γαλλία κατά της σατυρικής εφημερίδας Charlie Hebdo. Η είδηση διαδόθηκε μέσα σε λίγες ώρες από τα κοινωνικά δίκτυα και μέσα μαζικής ενημέρωσης, οπότε δεν σκοπεύω να σας κουράσω αναπαράγοντας όσα πιθανόν ήδη γνωρίζετε ότι συνέβησαν. Αντιθέτως, το θέμα στο οποίο επιθυμώ να εστιάσω είναι οι βαθύτερες αιτίες του γεγονότος αυτού.
Αρχικά, στις νεωτερικές, και ειδικότερα στις δυτικές κοινωνίες, το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης είναι αδιαπραγμάτευτο, αν και όχι απόλυτο. Απόρροια του δικαιώματος στην ελευθερία του λόγου δεν αποτελεί, όμως, το δικαίωμα στην μη προσβολή. Δηλαδή, οφείλουμε να αποδεχτούμε το γεγονός πως, στα πλαίσια της ελευθερίας της έκφρασης, θα ειπωθούν πράγματα τα οποία μας θίγουν. Αν συμβεί το αντίθετο, θα οδηγηθούμε σε ένα πλήρη κομφορμισμό, κατά τον οποίο θα λέγονται μόνο όσα επιτρέπονται να λεχθούν.
Από την άλλη παράλληλα, στα πλαίσια των σύγχρονων κοινωνιών, η στάθμιση μεταξύ του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης και της κοινωνικής ειρήνης είναι κρίσιμη . Με βάση την φονταμενταλιστική άποψη, ο σεβασμός προς τα θεία ανάγεται ως μια αξία την οποία, ανεξάρτητα από την αντίληψη του καθενός για αυτή, οφείλεται να είναι σεβαστή, αρά και μη κακοβούλως επικρίσιμη. Η άποψη αυτή αφορά όλα τα δόγματα, δηλαδή τόσο τους χριστιανούς, όσο και τους Μουσουλμάνους.
Ας έλθουμε, λοιπόν, σε μερικά παραδείγματα που διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα. Πριν λίγα χρόνια, ένας νεαρός που δημιούργησε μια σατυρική σελίδα στο Facebook , ονόματι ”Γέροντας Παστίτσιος”, κατέληξε στην φυλακή , κατηγορούμενος περί βλασφημίας. Η ελληνική κοινωνία και κυρίως οι θρησκόληπτοι αντέδρασαν άμεσα και κινήθηκαν εναντίον του νεαρού. Η σελίδα, λίγες ημέρες μετά κατέβηκε. Ένα ακόμη παράδειγμα που κλόνισε την ελληνική κοινωνία αποτελεί αυτό της θεατρικής παράστασης ”Corpus Christi” στο θέατρο ”Χυτήριο”, στην οποία ο Χριστός παρουσιάζονταν με αντισυμβατικό τρόπο. Μέλη φασιστικών και συντηρητικών οργανώσεων, έσπευσαν στον χώρο που ανέβαινε η παράσταση, διαμαρτυρόμενοι περί προσβολής του θρησκευτικού τους αισθήματος. Σε μια ελεύθερη και σύγχρονη κοινωνία, λοιπόν, όπου η ελευθερία του λόγου είναι θεμελιώδης αρχή του πολιτεύματος, μπορούμε να μιλάμε για ελεύθερη έκφραση όταν διαδραματίζονται τέτοια σκηνικά;
”Η Εκκλησία θα έλθει σε πολλές συγκρούσεις με το κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Εκκλησία, όχι μόνο δεν αντιτίθεται στα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά τα υπερβαίνει, αφού στην θέση των δικαιωμάτων, δηλαδή μιας νομικής αντίληψης, Εκείνη προτάσσει την διακονία.” – Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, Δελφοί , 5 Ιουλίου 2006
Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να συμπεράνουμε πως τα δικαιώματα και η ελεύθερη έκφραση θυσιάζονται στον βωμό της επιβολής των απόψεων της πλειοψηφίας; Κι αν όντως συμβαίνει, αυτό, για ποίους λόγους γίνεται; Εάν αυτό συμβαίνει για την διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης , τότε αποτελεί μια θεμιτή πράξη. Όταν , ακόμη , συμβαίνει λόγω της δικής μας συνείδησης, ότι δηλαδή αυτολογοκρινόμαστε συνειδητά προκειμένου να μην προσβάλουμε κάποιον άλλο, φανερώνει ανώτερο πνευματικό επίπεδο και κριτική σκέψη. Με αυτή την λογική, όμως, θα έπρεπε να σεβόμαστε τη μουσουλμανική θρησκεία η οποία απαγορεύει την δημοσίευση εικόνων του Μωάμεθ, όσο και οποιαδήποτε άλλη. Φυσικά, το να οδηγηθούμε στο άλλο άκρο, αυτό της ασυδοσίας του λόγου, θα ήταν εξίσου επιζήμιο. Όπως, λοιπόν, οφείλουμε να σεβόμαστε την διαφορετική άποψη που μπορεί να εκφέρει κάποιος, έτσι πρέπει και να σεβόμαστε θέματα που τον θίγουν.
Ωστόσο, είναι κάτι παραπάνω από υποκριτικό το γεγονός πως άνθρωποι που σήμερα κόπτονται για την ελευθερία του λόγου, λίγο καιρό πριν λογόκριναν οι ίδιοι θέματα που άπτονται των δικών τους θρησκευτικών πεποιθήσεων. Άρα, μήπως είμαστε επιλεκτικά φιλελεύθεροι; Ας μην ξεχνάμε , άλλωστε, πως η εφημερίδα είχε πολλάκις ασκήσει κριτική γενικότερα στο θέμα της θρησκείας, κι όχι μόνο της ισλαμικής, αλλά και της χριστιανικής, η οποία είχε καυτηριαστεί εντόνως.
Μιλώντας εν προκειμένω για την Γαλλία, μια χώρα λιγότερο συντηρητική από την Ελλάδα, το θέμα δεν αφορά τόσο τη βλασφημία, όσο της βαθύτερες αιτίες της. Η μισαλλοδοξία που γεννιέται μέσα από θρησκευτικά δόγματα, οδηγεί στο μίσος και στην έχθρα μεταξύ λαών. Φυσικά δεν μιλάμε μόνο για τους μουσουλμάνους, των οποίων η θρησκεία έχει ως οργανικό μέσο την άσκηση βίας, αλλά και των χριστιανών. Ίσως , ακόμη και σήμερα, άνθρωποι που υπάγονται στις φιλελεύθερες κοινωνίες δεν μπορούν να αποδεχτούν διαφορετικές πεποιθήσεις και επιθυμούν να τις φιμώσουν με κάθε μέσο. Το σκηνικό που διαδραματίστηκε στην Γαλλία, οπότε, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μουσουλμάνοι εναντίων χριστιανών, αλλά ως άνθρωποι έναντι ανθρώπων.
Τέλος, αν και η θρησκεία αποτέλεσε το πρόσχημα της επίθεσης, ας μην αμελούμε τα βαθύτερα αίτια που οδηγούν τον μουσουλμανικό κόσμο εναντίον του χριστιανικού. Πρόκειται για κόντρα ανατολής και δύσης και όχι ισλαμισμού και χριστιανισμού. Η ήττα του κοσμικού Ισλάμ έχει εμποτίσει στις συνειδήσεις των οπαδών του πως με αυτό τον τρόπο διαπράττουν επανάσταση έναντι του δυτικού πολιτισμού που προσπαθεί να τους επιβληθεί παρά της θέληση τους. Η ισλαμοφοβία βρίσκει πρόσφορο έδαφος για την γέννηση της, και οδηγεί σε ακόμα χειρότερες καταστάσεις. Ο Καρλ Μαρξ, υποστήριξε,άλλωστε, πως η θρησκεία είναι το όπιο του λαού, μέσω του οποίου χειραγωγούνται οι μάζες και προωθούνται τα συμφέροντα των ισχυρών. Θύματα της πολιτικής αυτής αποτέλεσαν και οι δημοσιογράφοι του περιοδικού που δολοφονήθηκαν.