Ευα ΜπεσλεμέΑς είμαστε ειλικρινείς, δεν είναι λίγες οι φορές που στο άκουσμα και μόνο των λέξεων Ισλάμ και αραβικός κόσμος μας έρχονται στο μυαλό εικόνες από πολεμικές συρράξεις, γυναίκες με μαντήλες, φανατικοί μουσουλμάνοι, τρομοκράτες και εθνικιστές. Ναι, δεν λέω πολλά από αυτά πράγματι ισχύουν. Έλα όμως που δεν είναι μόνο αυτά; Στον δυτικό κόσμο φαίνεται να έχει κυριαρχήσει η ιδέα ότι η αραβό-ισλαμική κουλτούρα, δεδομένου της διαφορετικότητας της, είναι υποδεέστερη της δυτικής.
Μήπως η δεύτερη όμως χρωστάει πολλά στην πρώτη;
Από τον 8ο ως και τον 12ο αιώνα οι Σαρακηνοί –μουσουλμάνοι της περιόδου αυτής- θριάμβευσαν τόσο στην επιστήμη όσο και στη φιλοσοφία. Εξέλιξαν την άλγεβρα και την τριγωνομετρία, στην δεύτερη εφηύραν το ημιτόνιο. Διέπρεψαν στην ιατρική και την φαρμακευτική, καινοτόμησαν στην αστρονομία και ,τέλος, ανέπτυξαν σημαντικά τη φιλοσοφική σκέψη.
Οι αλ-Κίντι, αλ-Φαραμπί, Αβικέννας, αλ- Γκαζαλί και Αβερρόης είναι μερικοί από τους διασημότερους και σπουδαιότερους φιλοσό
φους της εποχής. Η φιλοσοφία των Σαρακηνών είναι σημαντικά επηρεασμένη από τον Αριστοτέλη. Πρόκειται για μία σύγκρουση ανάμεσα στην ελληνική σκέψη, για το τι είναι ο κόσμος και ο άνθρωπος, και στην Κορανική Αποκάλυψη. Ο μεγάλος αριθμός των φαλασιφάτ, έτσι ονομάζονταν οι υποστηρικτές της ελληνικής φιλοσοφίας, υποδεικνύει ότι ο μουσουλμανικός κόσμος υποδέχτηκε με μεγάλο θαυμασμό την ελληνική σκέψη.
Ο αλ-Κιντί γεννήθηκε το 801 μ.Χ στην Μεσοποταμία και ονομάστηκε ο «ο φιλόσοφος των Αράβων». Επηρεάστηκε από τον Αριστοτέλη, το νεοπλατωνισμό και τον Πυθαγόρα. Μετέφρασε πολλά κείμενα του Αριστοτέλη στα περσικά και τα αραβικά. Ασχολήθηκε με την ιατρική και την μουσική. Τέλος, επηρέασε σημαντικά τον αλ-Φαραμπί, τουρκικής καταγωγής, ο οποίος θεωρείται ο «δεύτερος Διδάσκαλος» μετά τον Αριστοτέλη. Ο αλ-Φαραμπί δεν θα διστάσει να πει ότι ο Θεός δεν γνωρίζει τα επιμέρους αντικείμενα και όντα, παρά μόνον έννοιες, δημιουργώντας μία εικόνα για τον Θεό τελείως διαφορετική από εκείνη που συναντάμε στο Κοράνι. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η άποψη του για την θρησκεία την οποία θεωρεί «υποχείριο» της πολιτικής.
Ο Αβικέννας (980-1037 μ.Χ), το πραγματικό όνομα του οποίου είναι Ίμπν Σίνα, ήταν περσικής καταγωγής. Το σπουδαίο έργο του αριθμείται περίπου στα 100 βιβλία εκ των οποίων τα σημαντικότερα είναι η ιατρική εγκυκλοπαίδεια ο Κανόνας της Ιατρικής και το Βιβλίο της ιάσεως. Το πρώτο αποτέλεσε βιβλίο ορόσημο για την Ιατρική ως και τον 14o αιώνα, ενώ το δεύτερο θεωρείται η πρώτη φιλοσοφική εγκυκλοπαίδεια του Μεσαίωνα. Ο Αβικέννας πιστεύει στην αθανασία της ψυχής όχι όμως και στην ανάσταση των νεκρών, πεποίθηση αντίθετη με το Κοράνι. Θεωρεί ότι δεν υπάρχει μεταθανάτια τιμωρία και κατά συνέπεια ούτε Κόλαση και Παράδεισος. Μέτα τον θάνατο οι ψυχές χάνουν τα ατομικά τους χαρακτηριστικά και οδηγούνται στο κόσμο των ασώματων όντων. Ο Fernand Braudel τον χαρακτηρίζει ιδεαλιστή ενώ ο Maxim Rondison αναφέρει ότι «δεν πήγε χαμένη η ιδιοφυΐα του: αυτός ανακάλυψε».
Στην αντίθετη όχθη των υποστηρικτών της περιπατητικής φιλοσοφίας βρίσκεται ο αλ- Γκαζαλί, υπερασπιστής του Ισλάμ, ο οποίος συχνά χαρακτηρίζεται ως αντιφιλόσοφος. Με τα έργα του «Οι Προθέσεις των Φιλοσόφων» και «Οι Ανακρίβειες των Φιλοσόφων» ασκεί σκληρή κριτική σε όλες τις φιλοσοφικές θέσεις που αντιτίθενται με την θρησκεία και την παράδοση. Παραταύτα, θα ήταν άδικο να μην αναφερθεί η σημαντική προσφορά του στον κλάδο της θεολογίας. Άλλωστε η αντίδραση κατά της φιλοσοφίας υπήρχε ανέκαθεν και δεν είναι λίγες οι φορές που η αντίδραση αποτελεί κινητήρια δύναμη για περεταίρω αναστοχασμό και εξέλιξη.
Ακόμα και αν οι προαναφερθέντες σας είναι παντελώς άγνωστοι, σίγουρα θα έχετε έστω και ακουστά τον Αβερρόη. Το πραγματικό του όνομα είναι Ιμπν Ρούσντ και γεννήθηκε στην Κόρδοβα της σημερινής Ισπανίας το 1126. Το όνομα του συχνά συνοδεύεται από τον χαρακτηρισμό «ο σχολιαστής του Αριστοτέλη» καθώς έχει μεταφράσει και σχολιάσει πολλά έργα του Έλληνα φιλοσόφου. Τα πρωτότυπα κείμενα μαζί με τα σχόλιά του θα μεταφραστούν τον 13ο αιώνα στα αραβικά, τα λατινικά και τα εβραϊκά και στην συνέχεια θα διαδοθούν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά του στην Ιατρική –γράφοντας την δική του εγκυκλοπαίδεια- καθώς και στον χριστιανικό σχολαστικισμό του Μεσαίωνα.
«Και αν η Ευρώπη δεν οφείλει τις γνώσεις της στο Ισλάμ;» ήταν ο τίτλος δημοσιεύματος της Le Monde diplomatique το 2008 με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Ο Αριστοτέλης στο Όρος του Σεν Μισέλ. Οι ελληνικές ρίζες της χριστιανικής Ευρώπης» του Σιλβαίν Γκουγκενέμ. Το βιβλίο πραγματεύεται –μεταξύ άλλων- ότι οι μεταφράσεις των αρχαίων κειμένων, στην πλειοψηφία τους, δεν προέρχονται από τους Άραβες αλλά από το μεσαιωνικό μεταφραστικό κέντρο που βρισκόταν στο Όρος του Σεν Μισέλ, στην Ευρώπη. Πάρα τον σημαντικό αριθμό υποστηρικτών, ασκήθηκε έντονη κριτική στον συγγραφέα από τον ακαδημαϊκό χώρο, κατηγορώντας τον για πολιτική σκοπιμότητα και ακροδεξιές πεποιθήσεις.
Κάθε νόμισμα όμως έχει δύο όψεις. Προσωπικά, δεν θα υποστηρίξω μονόπλευρα καμία από τις δύο απόψεις. Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι το Ισλάμ βοήθησε στον εμπλουτισμό και την διάδοση της αρχαίας σκέψης στην Ευρώπη. Με την σειρά της η Ευρώπη επεξεργάστηκε τη «νέα» γνώση και διαμόρφωσε την πολιτισμική της ταυτότητα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε πολιτισμός είναι μέρος ενός οικουμενικού πολιτισμού, του ανθρώπινου. Είναι λυπηρό και ταυτόχρονα επικίνδυνο η ύπαρξη και διάδοση του φαινομένου της Ισλαμοφοβίας. Οι αντιδράσεις στα πρόσφατα τρομοκρατικά χτυπήματα στην Γαλλία το επιβεβαιώνουν. Σε καμία περίπτωση δεν υποστηρίζω τους Τζιχαντιστές και τις δράσεις τους, κάθε άλλο! Όμως αναρωτιέμαι, μήπως αντί να εστιάζουμε στο πρόβλημα και στην επίλυση του, αποπροσανατολιζόμαστε σε λανθασμένες εκτιμήσεις; Οι τρομοκράτες δεν είναι μόνο Άραβες και οι Δυτικοί δεν είναι πάντα δημοκράτες. Ας αναλογιστούμε πόσες φορές αυτοί οι «βάρβαροι» αποτέλεσαν μία κάποια λύση για σκοπιμότητες της δικής μας, δυτικής, κουλτούρας.
«Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους;
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις».- Κ.Π Καβάφης