Χρήστος ΡούκοςΌλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης. -Άρθρο 1 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ.
Από το 1948, η 10η Δεκεμβρίου έχει οριστεί να εορτάζεται ως η Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σε ανάμνηση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από τη γενική συνέλευση του ΟΗΕ. Στόχος και όραμα των εμπνευστών της Διακήρυξης ήταν να καθορίζονται ρητώς τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων και οι ελευθερίες τους, χωρίς διακρίσεις –φυλετικές, χρώματος, διαφυλικές, γλωσσικές, θρησκευτικές, πολιτικές ή οποιεσδήποτε άλλες πεποιθήσεις, χωρίς διαχωρισμούς με βάση την εθνική ή κοινωνική καταγωγή, την περιουσία ή τη γέννηση. Από τα κράτη-μέλη που απάρτιζαν τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, τα 48 ψήφισαν υπέρ, κανένα κατά, ενώ 8 επέλεξαν την αποχή. Αυτά ήταν η Λευκορωσία, η Τσεχοσλοβακία, η Πολωνία, η Ουκρανία, η πρώην Σοβιετική Ένωση, η πρώην Γιουγκοσλαβία, η Νότια Αφρική και η Σαουδική Αραβία. Το προσχέδιο της Οικουμενικής Διακήρυξης συνέταξε ο Καναδός νομικός Τζον Πήτερς Χάμφρεϋ, επηρεασμένος από το «Ναπολεόντειο Κώδικα». Τη δεύτερη και τελική μορφή του, την έδωσε ο επίσης νομικός Γάλλος Ρενέ Κασσίν, με τη συνδρομή της Ελεανόρ Ρούσβελτ, πρώτης κυρίας των ΗΠΑ, του Κινέζου φιλοσόφου Π.Σ. Τσάνγκ και άλλων. Παρόλο που δεν είναι νομικά δεσμευτικό έγγραφο, η Οικουμενική Διακήρυξη έγινε η βάση για δύο νομικές συνθήκες: το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα. Παράλληλα, εξακολουθούν να γίνονται αναφορές σε αυτή από ακαδημαϊκούς, νομικούς και συνταγματικά δικαστήρια.
Αν και πρόκειται για δικαιώματα ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία δημοκρατικών κοινωνιών, εντούτοις αποτελεί τραγική ειρωνεία το γεγονός ότι αν ζητηθεί από ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων να απαριθμήσουν τα δικαιώματά τους, θα απαντήσουν μόνο την ελευθερία του λόγου και των θρησκευτικών πεποιθήσεων και ίσως κανά δυο ακόμη. Όμως το εύρος των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι πολύ μεγαλύτερο και εμπεριέχει επιλογές και ευκαιρίες όπως την ελευθερία να αποκτήσει κανείς μια δουλειά, να ακολουθήσει μια σταδιοδρομία, να επιλέξει το σύντροφό του, να εργάζεται και να έχει δίκαιες απολαβές χωρίς απειλές, κακομεταχείριση και αυθαίρετες απολύσεις, το δικαίωμα του ελεύθερου χρόνου, της ανεμπόδιστης μετακίνησης κ.α. Η σημασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου ήταν πάντα βαρύνουσα, όπως προκύπτει και από τις γνωστές επαναστάσεις του 18ου αιώνα (Γαλλική επανάσταση το 1789, Πόλεμος Ανεξαρτησίας των Η.Π.Α το 1776), οι οποίες οδήγησαν στις πρώτες ανά τον κόσμο συνταγματικές κατοχυρώσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στην εποχή μας όμως, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία, καθώς η κατοχύρωσή τους είναι μεν δεδομένη από το Σύνταγμα κάθε χώρας και από συμβάσεις σε διεθνές επίπεδο, αλλά η παραβίασή τους εξακολουθεί να υφίσταται και να διευκολύνεται πολλές φορές από τα μέσα που προσφέρει πια η διαρκής τεχνολογική εξέλιξη. Έτσι, δεν είναι αρκετή μια απλή τυπική διακήρυξή τους, αλλά επιβάλλεται η αποτελεσματική εφαρμογή τους. Θα πρέπει όλοι μας να συνειδητοποιήσουμε ότι τα ατομικά δικαιώματα δεν είναι μόνο κατευθυντήριες αρχές, εντολές ή ευχές του Συντάγματος προς τα όργανα που ασκούν τη νομοθετική λειτουργία, αλλά αποτελούν αγώγιμες έννομες αξιώσεις. Μπορεί δηλ. ο πολίτης, σε ενδεχόμενη παραβίαση των δικαιωμάτων του, να στραφεί διοικητικά ή δικαστικά εναντίον του οργάνου που εξέδωσε διάταξη ή έπραξε αντίθετα προς τις συνταγματικά κατοχυρωμένες ελευθερίες. Στην Ελλάδα τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι κατοχυρωμένα σύμφωνα με το σύνταγμα (άρθρα 4 έως 25) αλλά και στο Αστικό Δίκαιο (άρθρα 281-286).
Η 10η Δεκεμβρίου δεν είναι όμως μόνο Παγκόσμια Ημέρα των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων αλλά και της Διεθνούς Αμνηστίας. Η Διεθνής Αμνηστία (Amnesty International) με διεθνές αρκτικόλεξο ΑΙ, είναι μια διεθνής μη κυβερνητική ανεξάρτητη οργάνωση που συνεργάζεται με τον ΟΗΕ και έχει ως κύριο σκοπό της τη προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως αυτά έχουν θεσπιστεί για όλους τους ανθρώπους της γης ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης, πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, χρώματος, φύλου, εκπαίδευσης κτλ. Ιδρύθηκε από τον Άγγλο νομομαθή Πήτερ Μπένενσον (Peter Benenson) τον Ιούλιο του 1961 στο Λονδίνο. Πολύ σύντομα συγκροτήθηκε η πρώτη ομάδα της οποίας τα μέλη προέρχονταν από την Αγγλία και τις ΗΠΑ. Σήμερα αριθμεί περισσότερα από 2.200.000 μέλη από 150 και πλέον χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Σύμφωνα με το καταστατικό της Οργάνωσης, που υιοθετήθηκε κατά την 25η Διεθνή Γενική Συνέλευσή της η οποία συνήλθε στο Ντακάρ τον Αύγουστο του 2001, προσδιορίστηκε ως όραμα όλοι οι άνθρωποι στη Γη ν’ απολαμβάνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα ενώ τέθηκε ως κυρίαρχη αποστολή η διεξαγωγή έρευνας για την πρόληψη και καταστολή των παραβιάσεων αυτών που πλήττουν ιδιαίτερα τη σωματική και διανοητική ακεραιότητα, την ελευθερία συνείδησης και έκφρασης καθώς και την αποτροπή κάθε διάκρισης. Επιπλέον έχει ως τελικό σκοπό να μην μένει μόνο στην διαπίστωση και καταγραφή αλλά και να αναλαμβάνει και δράσεις για τον τερματισμό των παραβιάσεων των δικαιωμάτων των ανθρώπων μέσα από μια σειρά ενεργειών όπως: α) έρευνα και καταγραφή γεγονότων, β) αποκάλυψη της παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, γ) κινητοποίηση του κοινού για διαμαρτυρία, δ) άσκηση πίεσης για να αλλάξει η κατάσταση.
Τέλος, σε μια εποχή όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα καταστρατηγούνται μέρα με τη μέρα είναι επιτακτική η ανάγκη ο καθένας από εμάς να συμβάλλει όσο περισσότερο μπορεί στη διάδοση αλλά και στην ανάπτυξη μιας διαφορετικής κουλτούρας που στόχο θα έχει τον σεβασμό της διαφορετικότητας και των δικαιωμάτων του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά. Κάθε άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίζεται ισάξια με οποιονδήποτε άλλο. Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι καθολικού χαρακτήρα και δεν αντιπροσωπεύουν μόνο μια μερίδα ή ένα τμήμα του ανθρώπινου πληθυσμού. Κάθε μέρα θα πρέπει να μνημονεύονται και όχι μόνο στις 10 του Δεκέμβρη. Μπορεί στην Ελλάδα ο βαθμός κατάλυσης των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων να μην είναι υψηλός αλλά σε απόσταση 2-3 ωρών με το αεροπλάνο υπάρχει ένας εντελώς διαφορετικός κόσμος. Εν κατακλείδι, επιλέγω να κλείσω το άρθρο με μια πάρα πολύ γνωστή και παλιά ρήση (η οποία αποτελεί και προσωπικό μου μότο από μικρότερη ηλικία): «Τα δικαιώματά μας σταματάνε εκεί που αρχίζουν τα δικαιώματα των άλλων».