Μάνος ΑγγελάκηςΣτην Ελλάδα, το σωτήριο έτος 2014, το βασικό πρόβλημα που μαστίζει την κοινωνία είναι η έλλειψη της κριτικής σκέψης. Ούτε η οικονομική, ούτε η πολιτική, ούτε καν η πολιτειακή κρίση – δηλαδή οι διαφωνίες για το ποιο σύστημα θα έπρεπε να εφαρμόζουμε στο κράτος- δεν είναι το μεγαλύτερο ζήτημα που μας κρατάει πίσω. Αυτό που πραγματικά μας “πληγώνει” και εν τέλει μας ακρωτηριάζει πνευματικά είναι η αδυναμία μας να διαχειριστούμε τις πληροφορίες που μας παρέχονται σε ένα κοινό πλαίσιο λογικής.
Βεβαίως, εγώ δεν βρίσκομαι εδώ για να δώσω απαντήσεις τελεσίδικες. Αν μπορούσα να το κάνω αυτό, τόσο απλά, μάλλον θα βρισκόμουν σε κάποιο μεγάλο πανεπιστημιακό ίδρυμα να δίνω διαλέξεις σε μεταπτυχιακούς. Αλλά επειδή ακριβώς δεν έχω πάρει καλά καλά το πτυχίο μου ακόμα, το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να παραθέσω κάποια παραδείγματα Ελληνικού αποπροσανατολισμού απ΄την ουσία. Απ΄τα αγαπημένα μας εθνικά σπορ είναι άλλωστε. Και τώρα που η Εθνική ποδοσφαίρου έχει κάποιες κακές εμφανίσεις στις πλάτες τις, ίσως και να γίνει το νούμερο ένα.
Το αποψινό μας ζήτημα, λοιπόν, είναι η επανάσταση και τα φράγκα – όπου επανάσταση εννοώ εδώ οποιαδήποτε μορφή ριζοσπαστισμού και ξεβολέματος, είτε αφορά ένοπλο αγώνα για απελευθέρωση από κάποιο αυταρχικό καθεστώς, είτε την διεκδίκηση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσα από αντίξοες συνθήκες. Τι σημαίνουν όλα αυτά…
Στο μυαλό του μέσου Έλληνα, ο επαναστάτης-ριζοσπάστης είναι ένα μυθικό πλάσμα που ήταν κλεισμένο με την φτωχή του οικογένεια για χρόνια σε μια σπηλιά, αποκλεισμένο απ΄την “κοινότητα” καταδικασμένο σε αιώνια εκμετάλλευση, ώσπου κάποια στιγμή αποφάσισε να βγει στο φως και να εκδικηθεί για όλα εκείνα που του στέρησαν. Δεν μπορεί να δεχτεί πως ένας άνθρωπος που είναι ταγμένος σε κάποιες προοδευτικές ιδέες ή – για να το εξειδικεύσουμε για κάποιες περιπτώσεις- σε αριστερές σταθερές, είναι πιθανό να έχει καταβολές που δεν ακούγονται και τόσο αντισυστημικές στα δικά του αυτιά. Τρανά παραδείγματα οι ατάκες τύπου “τα Κηφισιωτάκια των Εξαρχείων” , “να χαρώ εγώ αριστερούς με τρία εξοχικά”, “ o πλούσιος δεν μπορεί να αντιπροσωπεύει τα λαικά στρώματα” , κ.ο.κ.
Κάπου εδώ επιτρέψτε μου να πω ότι οι ατάκες αυτές δεν θα ειπώνονταν ποτέ αν δεν υπήρχαν φραγκάτοι ριζοσπάστες. Για να προλάβω αντιδράσεις. Δεν υποννοώ σε καμία περίπτωση ότι οι πρώτοι που μίλησαν για επανάσταση ή ριζοσπαστικές αντιδράσεις ήταν καμιά δεκαριά ιδιοφυίες που ξαφνικά είδαν μια λάμπα να ανάβει πάνω απ΄το κεφάλι τους από το μηδέν. Σίγουρα όλοι οι μεγάλοι, ή διάσημοι τέλοσπαντων ριζοσπάστες ήταν άνθρωποι-σύμβολα που κατάφεραν να ερμηνεύσουν και να οργανώσουν κάποιες κοινωνικές τάσεις. Όμως τα λεφτά και το εύπορο background ποτέ δεν ήταν εχθρός μιας νέας επαναστατικής ιδέας. Και για να μπάινουμε στο ψητό, ακολουθούν παραδείγματα ανθρώπων που σημάδεψαν την ιστορία αυτού του πλανήτη με τη ριζοσπαστική σκέψη και δράση τους. ‘Ολοι πλούσιοι. Κι όλοι εκπρόσωποι των λαικών στρωμάτων. Ουάν γούει ορ ανάδερ…
- Ερρίκο Μαλατέστα (1853-1932 ) Ιταλός αναρχικός. Ξεκίνησε την δράση του εμπνευσμένος απ΄την Παρισινή Κομμούνα. Εξόριστος απ΄την χώρα του για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, με κύρια κατηγορία την προπαγάνδα. Τα κείμενα και τα άρθρα του έχουν στιγματίσει την αναρχική σκέψη. Κατά τ’ άλλα, γόνος αστικής οικογένειας, με τον πατέρα του να επιδίδεται λίγο στο εμπόριο και λίγο στην διαχείρηση των οικογενειακών γαιών του. Και όταν μιλάμε για διαχείρηση δεν εννοούμε φυσικά ότι ήταν αγρότης.
- Μιχαήλ Μπακούνιν (1814-1876 ) Ρώσος αναρχικός. Για πολλούς ο πατέρας της αναρχικής σκέψης. ‘Εδρασε σε όλη την Ευρώπη, με κυριότερα σημεία την απόπειρα οργάνωσης μυστικού δικτύου για την λαική εξέγερση το 1848 και την παρακίνηση των Σλάβων για επανάσταση με το μανιφέστο του “Κάλεσμα στους Σλάβους” το ίδιο έτος, με τον ίδιο να συμμετέχει στη Δρέσδη το 1849 και να φυλακίζεται γι’ αυτό. Ήρθε σε ρήξη με τον Καρλ Μαρξ διαφωνόντας για την ύπαρξη κράτους – ακόμα και “μισοκράτους” εργατών – ισχυριζόμενος ότι το κράτος είναι σε κάθε περίπτωση οντότητα εξουσίας. Παρ΄όλα αυτά, ο πατέρας του ήταν επαγγελματίας διπλωμάτης, με αριστοκρατικές ρίζες και μεγάλη περιουσία, ο οποίος μάλιστα συνέβαλλε με τις γνωριμίες του στο να παραιτηθεί απ΄τον στρατό ο γιος του, λίγο πριν τον κατηγορήσουν για λιποταξία.
- Καρλ Μαρξ ( 1813- 1883) Γερμανός φιλόσοφος και πολιτικός οικονομολόγος. Θεμελιωτής του κομμουνισμού και συγγραφέας των πασίγνωστων “Κομμουνιστικό Μανιφέστο” και “Το Κεφάλαιο” . Επηρέασε την πολιτική σκέψη θέτοντας τον κομμουνισμό ως σοσιαλιαστικό πολιτικό κίνημα – μαζί με τον Ένγκελς – και στο έργο του βασίστηκε όλη η σύγχρονη αριστερά όπως την ξέρουμε, με τις όποιες παραλλαγές σε κάθε κόμμα παγκόσμια. Ο Μαρξ καταγόταν από μία λιγότερο εύπορη οικογένεια σε σύγκριση με τους δύο προηγούμενους κυρίους, όμως η ανάγκη του πατέρα του να πετύχει ως δικηγόρος τον ανάγκασε να “αφήσει” πίσω του την Εβραική του καταγωγή και να ενστερνιστεί την Λουθηρανική θρησκεία ώστε να καταφέρει επαγγελματική καταξίωση (εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι αρκετές πηγές χαρακτηρίζουν τον πατέρα του Μαρξ ως αδιάφορο για την θρησκεία, επομένως του ήταν πιο εύκολο να “αγνοήσει” τις καταβολές του). ‘Οπως και να ΄χει, με τις κινήσεις αυτές και τα χρήματα της οικογένειας του ο Μαρξ κατάφερε να αλλάξει πανεπιστήμιο και να συνεχίσει τις σπουδές του, όταν οι μόνες του επαφές αρχικά στο Πανεπιστήμιο της Βόννης ήταν με διάφορες ποικιλλίες μπύρας.Η επόμενή του στάση στο Πανεπιστήμιο Humboldt στο Βερολίνο, όπου και τον έστειλε ο πατέρας του, δεν του επέτρεπε κάτι τέτοιο.
- Φρίντριχ Ένγκελς (1820-1895) Γερμανός φιλόσοφος και στενός φιλός-συνεργάτης του Καρλ Μαρξ. Συνέβαλλε τα μέγιστα για την ολοκλήρωση του έργου του Μαρξ, επιχειρώντας μάλιστα να ολοκληρώσει τον δεύτερο και τον τρίτο τόμο του “Κεφαλαίου” με βάση τα προσχέδια του φίλου του. Τα προσωπικά του έργα θεωρούνται σταθμός για την περαιτέρω ανάπτυξη της Μαρξιστικής φιλοσοφίας. Συνετέλεσε εκπρόσωπος των εργατών του Παρισίου την ημέρα της ίδρυσης της Ένωσης των Κομμουνιστών το 1847, ενώ τα τελευταία χρόνια της ζωή του οραματιζόταν μια σοσιαλιστική Διεθνή η οποία πραγματοποιήθηκε το 1889, μέσα στην οποία η 1η Μαίου καθιερωνόταν ως μέρα εκδηλώσεων για την εξασφάλιση του 8ωρου και της διεθνής αλληλεγγύης της εργατικής τάξης. Ο άνθρωπος αυτός, που αφιέρωσε την ζωή του στην εργατική τάξη και στα κατώτερα λαικά στρώματα, μεγάλωσε σε μια οικογένεια που ο πατέρας ήταν βιομήχανος υφαντουργίας και άνηκε προφανώς στην αστική τάξη.
Στο σημείο αυτό θεωρώ ότι χρειαζόμαστε μία παύση απ΄τα παραδείγματα, για να ξεκουραστείτε εσείς και να εξηγηθώ κι εγώ. Όλοι οι ανωτέρω έζησαν και έδρασαν μετά την βιομηχανική επανάσταση, δηλαδή μετά την σταδιακή ανάδυση του καπιταλισμού. Αυτό δεν σημαίνει ότι αν δεν ερχόταν ο καπιταλισμός και το χρήμα δεν θα ‘χαμε επαναστάτες και ριζοσπάστες. Απλά μας επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά την ρήση του Μακιαβέλλι στον “Ηγεμόνα” πως “…πάντα μια αλλαγή αφήνει αιτίες για να στηριχθεί πάνω της η επόμενη…”. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν εργάτες, αλλά ζούσαν κοντά σε αυτούς. Είχαν να φάνε αλλά επιχείρησαν να σκεφτούν πως θα μπορούσε να φάει και ο διπλανός τους. Είτε τα κατάφεραν, είτε όχι, εθελούσια ή τυχαία, συνέβαλλαν στην διεκδίκηση δικαιωμάτων για μία τάξη που θεωρητικά βρισκόταν απέναντί τους. Χρησιμοποίησαν την δεύτερη μεγαλύτερη παράμετρο του καπιταλισμού μετά την ιδιοκτησία – δηλαδή το χρήμα – για να στρέψουν τον πλούτο εναντίον του πλούτου.
Παρ’ όλα αυτά στα χρόνια της απομυθοποίησης των πάντων, με λίγα λόγια στα χρόνια τα δικά μας, ο “ έχων “ είναι καταδικασμένος να σταυρώνεται από γεννησιμιού του. Με την καραμέλα ότι το χρήμα διαφθείρει κάποιοι φαίνεται να προτιμούν να μην έχουν, αλλά να τους επιτρέπεται να στοχοποιούν και να αποκλείουν ανθρώπους. Ξεχνάμε συχνά πως το μήλον της έριδος δεν είναι τόσο το πεντακοσάευρω, όσο ο τρόπος που το διαχειρίζεσαι. Κανένας μας σε αυτή την γη δεν είναι άξιος, ευτυχώς ή δυστυχώς, να διαμοιράσει τα χρήματα όλου του κόσμου. Επομένως κανένας μας δεν έχει λόγο να κρίνει αυτόν που τα ‘χει για χαρτί τουάλετας, ενώ παιδιά στην Αφρική πεινάνε (σε βλέπω που μαγκώνεσαι). Είναι κακό συνήθειο να πυροβολείς κάποιον που δεν κάνει αυτά που θα έκανες εσύ αν ήσουν στη θέση του.
Ακόμη κι αν μιλάμε για τόσο ακραίες περιπτώσεις.
Τι θα γινόταν αν ο Γκεβάρα δεν είχε εντρυφήσει πότε στην ιδέα της επανάστασης και ασκούσε το επάγγελμα του γιατρού το οποίο και σπούδασε σε πρώτη φάση; Αν ο Μαντέλα έκανε την χάρη του θετού του πατέρα να παντρευτεί ως γιος αρχηγού της φυλής του και δεν πήγαινε ποτέ στο Γιοχάνεσμπουρκ όπου και άρχισε το μακρύ “ταξίδι” του στον αγώνα υπέρ των δικαιωμάτων των έγχρωμων της Νοτίου Αφρικής; Τέλος ποια θα ήταν η πνευματική υπόσταση του Γκάντι, αν δεν υπήρχαν τα χρήματα της οικογένειας, ώστε να πάει στο Λονδίνο για να σπουδάσει Νομικά, κάτι που θεωρούσαν ότι θα τον βοηθούσε μακροπρόθεσμα να σταθεί επάξια στην θέση του πατέρα του ως “κεφάλι” στην περιοχή του Porbandar της Ινδίας;
Πιθανότατα να βρίσκονταν άλλοι στη θέση τους. Κάποιοι άλλοι άνθρωποι που δεν θα επαναπαύονταν στην έτοιμη ζωή που τους περίμενε και τους έκλεινε το μάτι. Που θα ξεβολεύονταν για να προσφέρουν. Κανείς δεν θα κατηγορούσε τον Γκεβάρα, εάν σε τελευταία ανάλυση δεν τον ευαισθητοποιούσε ποτέ η κατάσταση στην Λατινική Αμερική-και όχι μόνο. Δεν έχει να κάνει πάντα με τα φράγκα. Έχει να κάνει με το να αποχωρείς απ΄το ήδη υπάρχον πλαίσιο. Κι αν μπορούσαν να το κάνουν αυτοί που τελικά εξέφρασαν στον έξω κόσμο τις ιδέες τους, γιατί δεν μπορούμε να το κάνουμε εμείς, που έτσι κι αλλιώς τα λέμε απ΄τον καναπέ κι απ΄την οθόνη; Δεν κρίνεις έναν άνθρωπο από το χρώμα, την εθνικότητα και το φύλο του; Ομοίως δεν πρέπει να τον κρίνεις και απ΄το περιβάλλον του. Αν θες τόσο πολύ να φαίνεσαι ο μόνος αληθινός ριζοσπάστης, περίμενε λίγα χρόνια και κρίνε τον απ΄τις πράξεις του.
Γιατί άλλο πράγμα η καχυποψία και άλλο η ισοπέδωση…
Αυτό που θέλω να επισημάνω εν τέλει είναι η αδυναμία μας να σκεφτόμαστε εκτός πλαισίων. Όχι δεν είναι κάτι βαθύ. Και όσο κι αν αναφέρθηκα σε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, δεν θέλω να σταθείς σε αυτό. Απλώς μου φαίνεται πως στροβιλιζόμαστε πιο πολύ γυρώ απ΄το αν ικανοποιεί την δικιά μας κοσμοθεωρία αυτό που διαβάζουμε ή ακούμε – τελοσπάντων η πληροφορία που δεχόμαστε – παρά στεκόμαστε στα γεγονότα και τις δράσεις, που είναι αυτά τα οποία θα έπρεπε να μας απασχολούν αποκλειστικά. Ναι, φίλε αναγνώστη, η εποχή μας δεν μας έχει προσφέρει λεφτά στην τσέπη για να τα διαχειριστούμε προς όφελος της κοινωνίας που ζούμε, όπως είχαν την τύχη όλοι οι παραπάνω. Όμως η κρίση και ο διάλογος με βάση την λογική είναι ένα κάποιο όπλο στις ένδοξες μέρες του διαδικτύου. Αν η γενιά μας συνεχίσει να “στραβώνει” την ιστορία της ανθρωπότητας, δεν θα μας φταίει ούτε το χρήμα, ούτε η προπαγάνδα του οποιούδηποτε.
Βασικοί υπαίτιοι θα είμαστε εμείς και η ανθρώπινη βλακεία.