ΑναγνώστηςΜια σύνθετη λέξη που προέρχεται από το αρχαίο ρήμα “αλέξω” (απομακρύνω, απωθώ αλλά και προστατεύομαι) και τον “θυμό” που σημαίνει το συναίσθημα. Δηλαδή «απώθηση του συναισθήματος».
Η κατάσταση αυτή έγινε αντιληπτή για πρώτη φορά από τον ψυχίατρο Πέτρο Σιφναίο το έτος 1973. Ο συγκεκριμένος ψυχίατρος θέλησε να περιγράψει κάποιους ασθενείς του για τους οποίους ο ίδιος δήλωνε πως «Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι δίνουν την εντύπωση ότι είναι διαφορετικοί, εξωγήινοι, σαν να ήρθαν από έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο, και ζουν τώρα μέσα σε μια κοινωνία που κυριαρχείται από τα συναισθήματα. Οι άνθρωποι αυτοί δε χωρούσαν στο καλούπι της ψυχανάλυσης, δεν ανοίγονταν για τα προβλήματά τους.»
Η ψυχική αυτή κατάσταση έχει χωριστεί σε δύο κατηγορίες ανάλογα με την αιτία της, τη πρωτογενή και τη δευτερογενή.
Η πρώτη κατηγορία χαρακτηρίζεται από καθαρά νευρολογικά αίτια και συγκεκριμένα την αδυναμία επικοινωνίας δύο κέντρων του εγκεφάλου. Ειδικότερα, εντοπίζεται σε πρόβλημα επικοινωνίας μεταξύ του συναισθηματικού τομέα του μεταιχμιακού συστήματος με το νεοφλοιό και συγκεκριμένα από τα κέντρα ομιλίας αυτού. Με απλά λόγια, ενώ ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τα συναισθήματα και αντιδρά όταν λαμβάνει τέτοια μέσω των αισθήσεων, ο δε μπορεί να τα ξεχωρίσει και να τα μεταδώσει σωστά, με αποτέλεσμα το άτομο να μη μπορεί να περιγράψει αυτό που αισθάνεται.
Από την άλλη, η δεύτερη κατηγορία αναφέρεται σε μια κοινωνικό-πνευματικά αίτια που προήλθαν ως μορφής άμυνα σε κάποιο συναισθηματικό τραύμα ή κάποια/κάποιες έντονες εμπειρίες.
Άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτή τη κατάσταση, βιώνουν μια τεράστια δυσκολία αν χρειαστεί να αναγνωρίσουν και να ερμηνεύσουν / εξηγήσουν καταστάσεις που περιέχουν έντονο συναίσθημα, τη στιγμή που προκαλούνται. Σκεφτείτε απλά κάποιον να κλαίει χωρίς όμως να μπορεί να καταλάβει πως νιώθει όταν κλαίει (και να παρατηρεί μόνο τα σωματικά συμπτώματα που βιώνει, όπως ταχυπαλμία κλπ) καθώς και την αιτία που προκάλεσε αυτή τη συναισθηματική αντίδραση.
Επίσης, είναι χαρακτηριστική η αδυναμία τους να πάρουν μια απόφαση ή να προβούν σε κάποια πράξη έχοντας ως βάση κάποια συναισθηματική παρακίνηση ενώ βλέπουν τα αισθήματα των άλλων ως παράξενα ή και παράλογα. Γι αυτό το λόγο, οι αποφάσεις τους εύκολα χαρακτηρίζονται ακραίες/λανθασμένες από κάποιον που δεν αντιλαμβάνεται τη ψυχολογία ενός τέτοιου ατόμου.
Ο δόκτωρ Σιφναίος είχε δηλώσει χαρακτηριστικά για το θέμα:
- «Και ο σκύλος έχει φόβο και θυμό, όπως και ο άνθρωπος. Το αίσθημα είναι κάτι βιολογικό, το έχουν και τα ζώα. Ο σκύλος, όμως, δεν έχει εγκέφαλο να σκεφθεί να αποφύγει να πει ή να ανταποδώσει κάτι. Αυτό είναι το συναίσθημα”. Οι αλεξιθυμικοί ζουν ανάμεσά μας, λέει ο καθηγητής. Όμως, “δεν έρχονται ποτέ να δουν τον γιατρό. Δεν θεωρούν ότι έχουν πρόβλημα. Είναι άνθρωποι που καταφεύγουν στη δράση, επειδή δεν έχουν επαφή με τα συναισθήματά τους».
- «Άνθρωποι έξυπνοι αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα κι αυτό επειδή δεν έχουν ψυχολογική σκέψη, την ικανότητα δηλαδή να κάνουν ενδοσκόπηση. Για παράδειγμα, το εύκολο είναι να πεις ότι θύμωσες με κάποιον. Αν σκεφτείς γιατί θύμωσες, τότε υπάρχει πιθανότητα να κάνεις κάτι διαφορετικό. Το κίνητρο, να προσπαθήσω να καταλάβω τον εαυτό μου πρώτα, να πω “εγώ έκανα το λάθος”, είναι πολύ σημαντικό. Η προβολή των συναισθημάτων, το “εσύ φταις”, είναι πολύ εύκολο. Αν νομίζω ότι όλα τα προβλήματα που έχω είναι λάθος των άλλων, τότε η παράνοια μου χτυπάει την πόρτα».
- «Διάβασα τη διήγηση του Άιχμαν, του ναζιστή που μετέφερε τους Εβραίους στο Άουσβιτς. Δεν έβγαζε κανένα συναίσθημα. Αλλά και το βιβλίο “Table Talk” του Μπόρμαν, όπου περιγράφονταν οι συζητήσεις που είχε επί τέσσερα χρόνια με τον Χίτλερ σε καθημερινή βάση την ώρα του φαγητού ή του καφέ. Ορισμένα πράγματα τα περιγράφει καταπληκτικά, είχε εκπληκτικές γνώσεις, σαν κομπιούτερ. Οι αλεξιθυμικοί είναι εξυπνότατοι, μπορεί να ξέρουν τα πάντα, αλλά τα κομπιούτερ δεν έχουν αισθήματα. Σε 700 σελίδες ο Χίτλερ περιγράφει 4-5 φορές μόνο κάποια συναισθήματα. Και τη μοναδική φορά που λέει κάτι για τη μητέρα του, την οποία υποτίθεται ότι αγαπούσε, λέει ότι πρέπει να είναι περήφανη διότι έδωσε στη Γερμανία έναν γιο σαν κι αυτόν! Οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν ηθικές βάσεις, δεν αισθάνονται πράγματα για τους άλλους, δεν μπορούν να σκεφθούν ότι κάνουν κακό σε αθώους, γι αυτό περνούν στη δράση. Αν ο Στάλιν είχε γράψει βιβλίο, είμαι βέβαιος ότι θα προέκυπτε αλεξιθυμικός».
Συμπεριφορές που καταδεικνύουν πως κάποιος βιώνει τη συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα μπορεί να είναι κάποιες από τις παρακάτω:
- Η δυσκολία του στο να μιλήσει για δικά του συναισθήματα
- Τον θεωρούν οι άλλοι σαν υπερβολικά λογικό η αναίσθητο χωρίς όμως να τον θεωρούν μη φιλικό
- Μπερδεύεται από τις συναισθηματικές αντιδράσεις των άλλων
- Δίνει σχολαστικές και αναλυτικές απαντήσεις σε απλές ερωτήσεις
- Σπάνια ονειρεύεται, οραματίζεται τους προσωπικούς στόχους και προσδοκίες του από το μέλλον
- Έχει μειωμένη αντίδραση και ενδιαφέρον για την τέχνη, τη λογοτεχνία ή τη μουσική
- Παίρνει προσωπικές αποφάσεις σύμφωνα με τις αρχές παρά με τα συναισθήματα
- Υποφέρει από περιστασιακές ακαθόριστες σωματικές διαταραχές όπως στομαχόπονους, υπέρταση κλπ.
Η ιδιαιτερότητα αυτή μπορεί να διαγνωστεί αρκετά αξιόπιστα από το πολύ αποτελεσματικό Τεστ 20 αντικειμένων του Τορόντο που υπάρχει εδώ: http://www.alexithymia.us/test-alex.html
Μετά από μία θετική διάγνωση, φυσικά, τίθεται το ερώτημα «τώρα τι;». Ο Σιφναίος και ο Nemiah (που ξεκίνησαν τη μελέτη της συγκεκριμένης συμπεριφοράς) συμφωνούν πως οι μέθοδοι βαθιάς ψυχανάλυσης δεν έχουν αποτέλεσμα καθώς προκαλούν έντονη απογοήτευση στον ασθενή ο οποίος αντιλαμβάνεται την αδυναμία του να καταλάβει τα συναισθήματα του. Αντ. αυτού προτείνουν μια προσέγγιση εκμάθησης της αναγνώρισης των συναισθημάτων από μηδενική βάση.
Η ανταπόκριση του ατόμου βεβαίως έχει άμεση σχέση με την αίτια της αλεξιθυμίας καθώς στη περίπτωση μιας ενδεχόμενης εγκεφαλικής δυσλειτουργίας δε θα είχε νόημα να προσπαθήσει κάποιος να κάνει ένα άτομο αναγνωρίσει τα συναισθήματα του καθώς οι λειτουργίες που είναι υπεύθυνες γι αυτό, δε λειτουργούν σωστά. Στη δεύτερη περίπτωση όμως, δηλαδή σε κοινωνικό-πνευματικά αίτια είναι πιθανότερη μια θετική ανταπόκριση σε θεραπεία.
Κλείνοντας θα ήθελα να πω πως δεν έχουν γίνει ακόμα γνωστά τα ακριβή αίτια τις ιδιομορφίας αυτής και θα ήθελα να τονίσω οι αλεξιθυμικοί δεν είναι ανίκανοι να νιώσουν, είναι όμως ανίκανοι να εκφράσουν και να περιγράψουν τα αισθήματά τους καθώς στερούνται ολοκληρωτικά τη βασική δεξιότητα της «νοημοσύνης της καρδιάς» ή αλλιώς την αυτοεπίγνωση.
Όταν κάποιος τους προκαλεί κάποιο έντονο συναίσθημα, συγχύζονται και προσπαθούν με κάθε τρόπο να το αποφύγουν και όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται «Τα συναισθήματα γεννιούνται μέσα τους, όταν και αν γεννηθούν, σαν ένα μπλεγμένο κουβάρι δυστυχίας».
του Διονύση Κούτσικου.