Χρήστος ΡούκοςΣτο παρόν άρθρο θα γίνει λόγος για τις αρνητικές επιπτώσεις του ιμπεριαλισμού πάνω στη δημοκρατία αλλά και για το πως ο ιμπεριαλισμός επηρέασε την τελευταία με την πάροδο των χρόνων. Θα προσπαθήσω να αναδείξω όλες εκείνες τις πτυχές μέσα από τις οποίες ιμπεριαλισμός και δημοκρατία συνυπάρχουν ή αναγκάζονται να συνυπάρξουν. Θεωρώ λοιπόν σκόπιμο να ξεκινήσω αρχικά με δυο ορισμούς τόσο του ιμπεριαλισμού όσο και της δημοκρατίας.
Ο ιμπεριαλισμός αποτελεί πολιτική επέκτασης του ελέγχου ή της εξουσίας που ασκείται σε ξένες οντότητες ως μέσο απόκτησης και/ή διατήρησης μιας αυτοκρατορίας. Αυτό συμβαίνει είτε μέσω άμεσης εδαφικής κατάκτησης ή εποικισμού είτε διαμέσου έμμεσων μεθόδων άσκησης ελέγχου στα πολιτικά και/ή τα οικονομικά πράγματα άλλων κρατών. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει την πολιτική επικυριαρχίας ενός έθνους σε άλλες χώρες, ανεξάρτητα από το αν το έθνος θεωρεί τον εαυτό του μέρος της αυτοκρατορίας. Η «Εποχή του Ιμπεριαλισμού» συνήθως αναφέρεται στην περίοδο του Νέου Ιμπεριαλισμού που άρχισε το 1860, όταν κυρίαρχα ευρωπαϊκά κράτη ξεκίνησαν τον αποικισμό άλλων ηπείρων. Ετυμολογικά, o όρος ιμπεριαλισμός προέρχεται από τη λατινική λέξη imperium (αυτοκρατορία) και αρχικά αποτέλεσε νεολογισμό στη γαλλική γλώσσα (impérialisme) κατά τα τέλη του 1800 για να περιγράψει την πολιτική κάποιων κρατών, όπως οι επεκτάσεις της Βρετανίας και της Γαλλίας στην Αφρική και την Αμερική.
Η δημοκρατία είναι η αρτιότερη μορφή πολιτειακής οργάνωσης και διακυβέρνησης μιας κοινωνίας, καθώς συνθέτει και πραγματώνει δύο κορυφαίες αξίες την ελευθερία και τη δικαιοσύνη και δημιουργεί τις ευνοϊκότερες συνθήκες για να προοδεύσουν άτομα και κοινωνίες. Η ετυμολογία της λέξεως βρίσκεται στα συνθετικά «δήμος» (το σύνολο ή η συνέλευση των ανθρώπων που έχουν πολιτικά δικαιώματα) και «κράτος» (δύναμη, εξουσία, κυριαρχία). Ο όρος επινοήθηκε κατά τον πέμπτο αιώνα π.Χ., στην κλασική Ελλάδα, και χρησιμοποιήθηκε κατ’ αντιδιαστολή με τη μοναρχία, την αριστοκρατία και την ολιγαρχία. Σήμερα, στην καθομιλουμένη, χρησιμοποιείται συνήθως κατ’ αντιδιαστολή με τον όρο δικτατορία.
Ο 19ος Αιώνας
Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η αυτοκρατορική επέκταση της Ευρώπης και των ΗΠΑ κάλυπτε τον κόσμο. Παράλληλα, οι δημοκρατικοί θεσμοί ρίζωσαν, τα προνόμια επεκτάθηκαν στην εργατική τάξη, αναδύθηκαν ανταγωνιστικά κόμματα, η κοινωνική νομοθεσία ψηφίστηκε και ενδυναμώθηκε και η εργατική τάξη αύξησε την εκπροσώπησή της στα νομοθετικά σώματα. Αυτή η παράλληλη ανάπτυξη ιμπεριαλισμού και δημοκρατίας αντικατόπτριζε τις αποκλίνουσες και αντικρουόμενες βασικές πολιτικές δυνάμεις ευνοώντας έτσι τις υπερπόντιες κατακτήσεις αλλά και την προώθηση των δημοκρατικών πολιτικών. Κατά τη διάρκεια του 19ου και ιδιαίτερα του 20ου αι. σημαντικοί τομείς της εργασίας, σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αλλά και πολλοί εξέχοντες πολιτικοί της Αριστεράς συνδύασαν την υποστήριξη τους για τις απαιτήσεις των εργατών αλλά και τις ιμπεριαλιστικές πολιτικές επεκτατισμού.
Οι άρχουσες τάξεις, η κινητήρια δύναμη του ιμπεριαλισμού, χωρίστηκαν: Ορισμένοι θεώρησαν τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις “ιθαγένεια” ως μέσο για την συγκατάθεση της μάζας για ιμπεριαλιστικούς πολέμους, άλλοι φοβόντουσαν ότι οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις θα ενισχύσουν την κοινωνική ζήτηση και θα μειώσουν τη συσσώρευση του κεφαλαίου και του κράτους από την ελίτ. Και οι δύο είχαν δίκιο: Μαζί με τη μεγαλύτερη λαϊκή συμμετοχή ήρθε κι ένας βίαιος σύγχρονος εθνικισμός, που τροφοδότησε τις θεωρίες του ιμπεριαλισμού. Ταυτόχρονα η πρόσβαση της μάζας στα δημοκρατικά δικαιώματα οδήγησε σε αύξηση τις ταξικές οργανώσεις, που απειλούσαν ή προκαλούσαν την ταξική κυριαρχία. Εντός των κυρίαρχων τάξεων, οι δημοκρατικοί θεσμοί είχαν θεωρηθεί ως μια αρένα για την ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων μεταξύ ανταγωνιζομένων τομεακών ελίτ. Αλλά από τη στιγμή που πήραν μαζικό χαρακτήρα θεωρήθηκαν ως πολιτικές απειλές. Όταν οι ιμπεριαλιστικές πολιτικές ήταν επιτυχημένες ο λαός τις «αγκάλιαζε» γιατί αυτό οδηγούσε σε ενίσχυση του εμπορίου δηλαδή κερδοφόρες εξαγωγές και φθηνές εισαγωγές με παράλληλη προστασία της τοπικής αγοράς και των κατασκευαστών. Αντίθετα, όταν οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι οδηγούσαν σε παρατεταμένες αιματηρές και δαπανηρές συγκρούσεις, ο λαός μετατοπιζόταν από τον αρχικό σοβινιστικό του ενθουσιασμό στην απογοήτευση και στην αντίθεση του προς την κυβέρνηση που ασκούσε την πολιτική αυτή. Λαϊκά αιτήματα να «τερματιστεί ο πόλεμος» οδήγησαν σε απεργίες. Δημοκρατικά και αντί-ιμπεριαλιστικά αισθήματα τείνουν να συγχωνεύονται. Η σύγκρουση μεταξύ δημοκρατίας και ιμπεριαλισμού γίνεται ακόμα πιο εμφανής σε περίπτωση ιμπεριαλιστικής ήττας και στρατιωτικής κατοχής. Τόσο η ήττα της Γαλλίας στον γάλλο-γερμανικό πόλεμο του 1870-1871 όσο και η Γερμανική ήττα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησαν σε μαζικές δημοκρατικές σοσιαλιστικές εξεγέρσεις ( η Παρισινή Κομμούνα του 1871 και η Γερμανική Επανάσταση του 1918) επιτιθέμενες στον μιλιταρισμό, στην κυριαρχία της άρχουσας τάξης και σε ολόκληρο το ιμπεριαλιστικό-καπιταλιστικό θεσμικό πλαίσιο.
Ιμπεριαλισμός και Δημοκρατία σήμερα
Την σημερινή εποχή δεν έχουν αλλάξει και πολύ τα πράγματα. Τουλάχιστον όχι όσον αφορά το ζήτημα που εξετάζουμε στο συγκεκριμένο άρθρο. Ακόμα, βλέπουμε επεμβάσεις- στρατιωτικές η μη- κρατών εξουσίας σε άλλα μικρότερα σε δυναμική κράτη. Δεν προτίθεμαι να σας κουράσω με πολλά παραδείγματα γι’ αυτό θα αναφέρω δυο τα οποία πιστεύω πως είναι και κλασσικά : η πρόσφατη επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία καθώς και η συνεχιζόμενη από τον 20αι. παρέμβαση των ΗΠΑ στα εσωτερικά ευρωπαϊκών ή ασιατικών κρατών. Μιλάμε για δυο κράτη (Ρωσία και ΗΠΑ) τα οποία είναι κατ’ εξοχήν ιμπεριαλιστικά αλλά και κατ’ εξοχήν δημοκρατικά (αν και η δημοκρατία της Ρωσίας θεωρείται πιο «νέα» σε σχέση με αυτής των ΗΠΑ, οι οποίες διαθέτουν μια από τις παλαιότερες συνεχείς δημοκρατίες στον πλανήτη). Και τα δυο αυτά κράτη λοιπόν, συνεχίζουν τις ιμπεριαλιστικές τους πολιτικές προσπαθώντας πάντα να τις συγχρονίζουν με τους δημοκρατικούς θεσμούς που διαθέτουν. Είναι γεγονός βέβαια πως οι ελίτ των κρατών αυτών πράττουν ότι πράττουν χωρίς πάντα να έχουν την συγκατάθεση του κυβερνώμενου λαού. Είναι επίσης γνωστό πως ενώ το μεγαλύτερο μέρος του αμερικανικού λαού ήθελε να σταματήσουν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ στο Ιράκ ο τότε Πρόεδρος Μπους όχι μόνο δεν ανακάλεσε τα στρατεύματα που διαθέτουν οι Αμερικανοί στην περιοχή αλλά μάλιστα έστειλε επιπρόσθετα! Αυτό δείχνει ξεκάθαρα την αδιαλλαξία αλλά και την επιρροή που ασκεί η εξουσία σε αυτούς που την κατέχουν. Βέβαια, από την άλλη πλευρά, είναι λογικό για ένα νεοσύστατο κράτος, όπως αυτό των ΗΠΑ, να προσπαθεί να επεκτείνει τον τομέα της εδαφικής του κυριαρχίας ακόμα και υπερατλαντικά αλλά αυτό δεν σημαίνει πως έχει και το ταυτόχρονο δικαίωμα να υποδουλώνει λαούς και να εξαθλιώνει κοινωνίες. Όσον αφορά το θέμα της Ρωσίας, η ήδη αχανής έκταση της θα φάνταζε ως λογική αιτία για τη μη περαιτέρω προσπάθεια επέκτασης της. Κάτι τέτοιο όμως στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει. Δρώντας καταλυτικά στο θέμα της απόσχισης της Κριμαίας από την Ουκρανία η Ρωσία επιβεβαιώνει τον ιμπεριαλιστικό της χαρακτήρα. Οι δυο αυτοί γίγαντες του ιμπεριαλισμού (Ρωσία και ΗΠΑ) έχουν πολλές φορές στο παρελθόν διασταυρώσει τα ξίφη τους ήδη από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου πράγμα απολύτως λογικό καθώς έχουν αντικρουόμενα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα. Προσπαθούν και οι δυο να συνασπίσουν δίπλα τους πολλούς συμμάχους για να έχουν το πάνω χέρι σε αυτό το παιχνίδι δύναμης και εξουσίας. Όπως ανέφερα και πιο πάνω, οι κυβερνήσεις δεν έχουν πάντα την σύμφωνη γνώμη του λαού για την άσκηση μιας τέτοιας επεκτατικής πολιτικής. Δρουν δηλαδή με την ανοχή του λαού. Αυτό είναι ίσως και το βασικό στοιχείο που τονίζει το πόσο αντί-δημοκρατικός είναι ο ιμπεριαλισμός. Η ιστορία έχει δείξει πως όπου ο λαός είχε την ευκαιρία να εκφράσει την γνώμη του για τέτοιου είδους ζητήματα η απάντηση ήταν σχεδόν πάντα αντί-ιμπεριαλιστική. Όπως και να ‘χει το θέμα, ιμπεριαλισμός και δημοκρατία μπορούν να συνυπάρξουν στην βάση μιας εθελούσιας από την πλευρά του λαού «αδιαφορίας» για ιμπεριαλιστικές πολιτικές και μιας όχι και τόσο μεγάλης «αδηφαγίας» από την πλευρά των κυβερνήσεων για νέες κατακτήσεις. Είναι επίσης γνωστό ότι η απόφαση που μπορεί να ληφθεί από τον λαό δεν είναι και πάντα η καλύτερη και η σωστότερη. Αυτό μου θυμίζει μια πολύ γνωστή ρήση του Νικολό Μακιαβέλι την οποία και θα σας παραθέσω : «Ο λαός, παραπλανημένος από απατηλά αγαθά, επιδιώκει πολλές φορές την αυτοκαταστροφή του, προκαλώντας κινδύνους και καταστροφές στις Δημοκρατίες».
Ιμπεριαλισμός: Ανώτατο στάδιο του Καπιταλισμού
Θα ήταν μεγάλη παράβλεψη μου αν έγραφα ένα άρθρο για τον Ιμπεριαλισμό και δεν ανέφερα τίποτα από τον Β. Ι. Λένιν ο οποίος μίλησε για τον Ιμπεριαλισμό στο βιβλίο του «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού». Όπως λοιπόν θα διαβάσετε αναλυτικότερα παρακάτω, παρατηρούμε ότι ο Λένιν αναφέρεται στον Ιμπεριαλισμό από οικονομικής κυρίως πλευράς και θεωρεί πως Ιμπεριαλισμό έχουμε όταν η εξάπλωση των μονοπωλίων είναι πλέον πλήρης.
Στο βιβλίο του «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» δίνει έναν ολοκληρωμένο επιστημονικά ορισμό του ιμπεριαλισμού, όπου μεταξύ άλλων σημειώνει: «Αν θα χρειαζόταν να δοθεί ένας όσο το δυνατό πιο σύντομος ορισμός του ιμπεριαλισμού, θα ‘πρεπε να πούμε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού. Οι πολύ σύντομοι όμως ορισμοί, αν και είναι βολικοί, γιατί συνοψίζουν το κυριότερο είναι ωστόσο ανεπαρκείς, όταν πρόκειται να συνάγουμε απ’ αυτούς ειδικά τα πιο ουσιαστικά γνωρίσματα του φαινομένου που έχουμε να καθορίσουμε. Γι’ αυτό, χωρίς να ξεχνάμε τη συμβατική και σχετική σημασία όλων των ορισμών γενικά, που ποτέ δεν μπορούν να αγκαλιάσουν τις ολόπλευρες σχέσεις του φαινομένου, στην πλέρια ανάπτυξή του, πρέπει να δώσουμε έναν τέτοιο ορισμό του ιμπεριαλισμού που θα περιέκλεινε τα παρακάτω πέντε βασικά του γνωρίσματα: 1. Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή. 2. Συγχώνευση του τραπεζιτικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του “χρηματιστικού κεφαλαίου”. 3. Εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποχτά η εξαγωγή κεφαλαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων. 4. Συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των κεφαλαιοκρατών, που μοιράζουν τον κόσμο και 5. τελείωσε το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες κεφαλαιοκρατικές δυνάμεις. Ο ιμπεριαλισμός είναι ο καπιταλισμός στο στάδιο εκείνο της ανάπτυξης, στο οποίο έχει διαμορφωθεί η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου, έχει αποχτήσει εξαιρετική σημασία η εξαγωγή κεφαλαίου, έχει αρχίσει το μοίρασμα του κόσμου από τα διεθνή τραστ και έχει τελειώσει το μοίρασμα όλων των εδαφών της γης από τις μεγαλύτερες κεφαλαιοκρατικές χώρες (Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 85-86).
Εν κατακλείδι
Ελπίζω μέσα από το πρώτο μου άρθρο στο Frapress.gr να σας εξήρα την περιέργεια τόσο για τον Ιμπεριαλισμό όσο και για την Δημοκρατία, δυο έννοιες-ομπρέλες οι οποίες με απασχολούν καιρό τώρα και για τις οποίες ήθελα πολύ να πω μερικά πράγματα τα οποία σκεφτόμουν. Στόχος μου είναι να σας προσδώσω το ερέθισμα το οποίο απέκτησα και εγώ μέσα από την φοίτηση μου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο γύρω από την πολιτική πραγματικότητα της σημερινής εποχής αλλά και γύρω από τις αποφάσεις που λαμβάνονται συνήθως από τις εκάστοτε ελίτ για συγκεκριμένα πολιτικά ζητήματα. Ο κόσμος δίπλα μας αλληλεπιδρά και τα πάντα μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που ζούμε και σκεφτόμαστε με αρνητικό ή θετικό πρόσημο. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε εμείς είναι να χρησιμοποιούμε την κριτική μας σκέψη κάθε φορά που αμφιταλαντευόμαστε μεταξύ σωστού και λάθους, καλού και κακού.
Στο σημείο αυτό, να ευχαριστήσω την αρχισυντάκτρια μου, δεσποινίδα Εβίτα Γοργορίνη (η οποία εκτός από πανέξυπνη και τετραπέρατη είναι και κουκλάρα) για την πίστη της σε μένα και την σημαντική παρότρυνση της να ασχοληθώ με την αρθρογραφία καθώς και τον επικεφαλής μας, κύριο Θάνο-Δανιήλ Αλεξανδρίδη, για την ένταξη μου στην ομάδα του Frapress καθώς και για την θερμή υποδοχή που δέχτηκα. Until next time.
Πηγές :
wikipedia
globalresearch.ca