Χρήστος ΡούκοςΕάν καθόμουν να αναλωθώ στο θέμα της εξουσίας πλήρως θα χρειαζόμουν ώρες για να αναδείξω όλα εκείνα τα σημεία που δείχνουν το πώς η εξουσία επηρεάζει και αλλάζει τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου. Γι’ αυτό λοιπόν, και μη θέλοντας να σας κουράσω αλλά και να γίνω βαρετός και φλύαρος, θα αναφερθώ μόνο στα βασικότερα σημεία της εξουσίας και θα προσπαθήσω να αναδείξω το πώς και το γιατί η εξουσία διαφθείρει αυτούς που την κατέχουν.
Είμαι σίγουρος ότι πολλές φορές θα έχετε πει για κάποιον, όπως και εγώ άλλωστε : «αυτός φέρεται αυταρχικά». Αυτός ο «αυταρχισμός» του πηγάζει από την εξουσία την οποία έχει στα χέρια του. Οι άνθρωποι, από καταβολής κόσμου, πάντα είχαν την τάση από την στιγμή που θα αποκτήσουν εξουσία να αισθάνονται πάνω απ’ όλους και απ’ όλα. Το αίσθημα αυτό της εξουσίας τους προσφέρει κάτι το σαγηνευτικό και τους εκμαυλίζει. Έτσι ο άνθρωπος γίνεται αλαζόνας, υπεροπτικός. Αρχίζει και απομονώνεται από τους γύρω του και κλείνεται σε ένα περιβάλλον το οποίο του το έχει οικοδομήσει η εξουσία που διαθέτει. Η ακόρεστη αυτή δίψα για την εξουσία τον οδηγεί σε ενέργειες που δεν θα έπραττε σε διαφορετικές περιπτώσεις. Κάνει τα πάντα για να αποκτήσει όλο και περισσότερη εξουσία αλλά και για να αποδυναμώσει αυτούς που θέλουν να του την στερήσουν. Κάπου εδώ, μου έρχεται στο μυαλό, μια ρήση του Λόρδου Άκτον, την οποία διατύπωσε το 1887 : «Η εξουσία έχει τη τάση να διαφθείρει• η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απολύτως». Έναν αιώνα νωρίτερα, ο Ουίλιαμ Πιτ, ένας Βρετανός πολιτικός με τεράστια εμπειρία στην πολιτική ζωή, είχε κάνει μια παρόμοια παρατήρηση: «Η απεριόριστη εξουσία», είχε πει σε έναν λόγο του στο Κοινοβούλιο, «έχει την τάση να διαφθείρει το πνεύμα εκείνων που την κατέχουν». Αυτές οι δυο φράσεις συγκεντρώνουν αλλά και συμπυκνώνουν ακριβώς αυτό που θέλω να πω κι εγώ για την εξουσία. Ο άνθρωπος διαφθείρεται από αυτήν με τέτοιο τρόπο ώστε το πισωγύρισμα να μην φαντάζει καν σαν μια εναλλακτική λύση γι’ αυτόν. Επικεντρώνεται στον αγώνα της κατάκτησης όλο και περισσότερης εξουσίας.
Στα δημοκρατικά καθεστώτα έχουν βρεθεί από καιρό ασφαλιστικές δικλείδες οι οποίες δεν επιτρέπουν την συγκέντρωση του συνόλου της εξουσίας στα χέρια ενός και μόνο ατόμου. Έτσι λοιπόν η εξουσία διαχέεται σε διάφορα σώματα ή διάφορα άτομα. Αλλά αυτό και μόνο δεν φτάνει για να περιοριστεί αν όχι να εξαφανιστεί εντελώς η ολοκληρωτική απόκτηση της εξουσίας από διάφορα άτομα που πάντα θα βρίσκουν τρόπο να την καπηλευτούν. Στην αυγή του 21ου αι. είναι φανερό ότι πρέπει να βρεθούν επιπρόσθετες λύσεις έτσι ώστε και ο λαός να έχει μεγαλύτερο λόγο σε αποφάσεις οι οποίες καθορίζουν την ζωή του αλλά και να μπορεί να ελέγχει αποτελεσματικά τους ανθρώπους που έχει διορίσει για να κυβερνάνε εξ ονόματος του. Κάπως έτσι θα αποφευχθεί ο κίνδυνος επιβολής ολοκληρωτικών καθεστώτων αλλά και η ανάδειξη ανθρώπων που μόνο στόχο έχουν την συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια τους για να ικανοποιήσουν ιδιοτελή ατομικά συμφέροντα χωρίς να τους ενδιαφέρει ούτε στο ελάχιστο η κοινή ευδαιμονία.
Σίγουρα ήδη θα σκέπτεστε ότι μιλάω πολύ γενικά και ότι τοποθετώ όλους τους ανθρώπους στο ίδιο τσουβάλι. Ίσως όντως να μην είναι και έτσι. Ίσως να υπάρχουν άτομα στην ιστορία που ενώ είχαν μεγάλη εξουσία στα χέρια τους δεν την καταχραστήκαν ή δεν αποπειράθηκαν να την καταχραστούν. Εμένα προσωπικά δεν μου έρχεται κανένας τέτοιος αυτή την στιγμή στο μυαλό. Ισα-ισα μου έρχονται πάμπολλα ονόματα ανθρώπων οι οποίοι απέκτησαν εξουσία και στην συνέχεια την χρησιμοποίησαν με λάθος τρόπο. Κατά πόσο όμως κάποιος είναι ικανός να αντέξει στις πιέσεις που ασκεί η εξουσία στον χαρακτήρα του και κατά πόσο μπορεί να χρησιμοποιήσει την εξουσία που διαθέτει για το κοινό καλό; Αυτό σίγουρα καθορίζεται από την παιδεία που έχει λάβει καθώς και από τις αρχές και τα ήθη που πρεσβεύει. Αλλά και πάλι για να αντέξει θα πρέπει να διαθέτει και πλήθος άλλων επίκτητων χαρακτηριστικών όπως μετριοφροσύνη, σεμνότητα, ταπεινοφροσύνη κλπ. Μάλλον σε έναν τέτοιο άνθρωπο αναφερόταν και ο Βέμπερ όταν μιλούσε για την δημοκρατία του δημοψηφισματικά εκλεγμένου ηγέτη. Αυτός συνδύαζε για τον Βέμπερ όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που έχω αναφέρει παραπάνω και ακόμα μόνο αυτός θα μπορούσε να ακροβατήσει σωστά μεταξύ δημοκρατίας και τυραννίας κλίνοντας σαφώς προς την πρώτη.
Βλέπουμε λοιπόν μέσα απ’ όλα αυτά το πώς διαπλέκεται ο χαρακτήρας κάποιου ατόμου με εξουσία. Το ότι κάποιος επηρεάζεται από την πολύ εξουσία δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι είναι από την αρχή επιρρεπής σε αυτήν. Στην πορεία της ζωής του μαζεύοντας και πολλά ερεθίσματα από τους γύρω του διαμορφώνει τον χαρακτήρα του έτσι όπως θέλει αυτός. Η διαφορά του με όλους εμάς τους υπόλοιπους είναι όταν φτάνει στο σημείο να πάρει μια απόφαση που θα κρίνει τις ζωές χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ανθρώπων. Εκεί τα πάντα είναι θέμα σωστής επιλογής. Αλλά η επιλογή είναι δική του. Σε ότι θέση και να βρίσκεται, ότι κατάσταση και να αντιμετωπίζει, πάντα υπάρχει επιλογή. Πολλές φορές όμως αυτή η ατελείωτη δίψα για την εξουσία τον τυφλώνει και τον εξαναγκάζει να κάνει την επιλογή η οποία θα του προσφέρει την διατήρηση της εξουσίας του και στο μέλλον.
Ελπίζοντας ότι δεν έγινα κουραστικός, κάπου εδώ θα σας αφήσω να αναρωτηθείτε και μόνοι σας : είναι τελικά η εξουσία εκείνη που διαφθείρει τον άνθρωπο ή η ολοένα αυξανόμενη ανάγκη του να ξεχωρίσει από την μάζα και να γίνει κάποιος;