Αλεξάνδρα ΜιχοπούλουΗ συζήτηση γύρω από την ομοφοβία ανακύπτει κάθε φορά με διαφορετική αφορμή, αλλά η βάση είναι πάντα η ίδια.
Αν όχι όλοι , οι περισσότεροι από εμάς έχουν γνωρίσει κάποιο άτομο από τον κοινωνικό περίγυρό μας που να του προκαλούν αποστροφή ακόμα και εχθρικά ή επιθετικά συναισθήματα οι ομοφυλόφιλοι. Ο κλινικός ψυχολόγος Weinberg ονόμασε τη στάση αυτή «ομοφοβία» και την όρισε ως μίσος και μισαλλοδοξία για τους ομοφυλόφιλους άντρες και γυναίκες και παράλογο φόβο για στενή επαφή μαζί τους.
Σύμφωνα με τον ίδιο: «είναι ένας νοσηρός και παράλογος τρόμος που προκαλεί παράλογες συμπεριφορές, όπως φυγή ή επιθυμία να καταστρέψεις το αίτιο της φοβίας και ό,τι άλλο σου το θυμίζει». Ένας ομοφοβικός άνθρωπος θεωρεί τους ομοφυλόφιλους άνδρες ή γυναίκες ως ανήθικους, άρρωστους και σίγουρα κατώτερους από τους ετεροφυλόφιλους.
Το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίζεται από μία αίσθηση ανησυχίας για την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή με το ομοφυλόφιλο άτομο, εμπειρία αποστροφής όταν αντιλαμβάνονται ή οραματίζονται μια ομοφυλοφιλική σχέση, καθώς και αίσθηση ντροπής και αμηχανίας όταν βρίσκονται στον ίδιο χώρο με ένα ομοφυλόφιλο άτομο.
Υπάρχουν πέντε βασικοί τύποι ομοφοβίας :
· Προσωπική Ομοφοβία : Η άποψη ότι οι ομοφυλόφιλοι είναι ανήθικοι, αμαρτωλοί, άρρωστοι και κατώτεροι από τους ετεροφυλόφιλους.
· Διαπροσωπική Ομοφοβια : Ο φόβος και το μίσος απέναντι στους ομοφυλόφιλους που εκφράζεται με αρνητικές συμπεριφορές και επιθετικές τάσεις.
· Ομοφοβια της Κουλτούρας : Αναφέρεται στις κοινωνικές δομές και τις άγραφες νόρμες που υποδεικνύουν πως το να είσαι ετεροφυλόφιλος είναι το μόνο φυσιολογικό και αποδεκτό από το κοινωνικό σύνολο.
· Θεσμική Ομοφοβια : Το φαινόμενο όπου η κυβέρνηση, η εκκλησία ,η παιδεία καθώς και διάφορες επιχειρήσεις κάνουν διακρίσεις με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό.
· Εσωτερικευμένη Ομοφοβία : τα αρνητικά συναισθήματα που τρέφει κάποιος για τον ίδιο του τον εαυτό επειδή είναι ομοφυλόφιλος. Ο συγκεκριμένος όρος έχει δεχτεί επικρίσεις επειδή η ύπαρξη αρνητικής στάσης δεν συνεπάγεται απαραίτητα φοβία για τον λόγο αυτό, προτιμάται ο όρος «εσωτερικευμένος στιγματισμός».
Τα αίτια εμφάνισης της συγκεκριμένης φοβίας ποικίλλουν και οφείλονται σε διάφορους παράγοντες κατά βάση κοινωνικούς. Ένα βασικό αίτιο που ισχύει για τα περισσότερα είδη φοβιών είναι η έλλειψη επαφής με τον «άλλο», τον «ξένο», ο οποίος θεωρείται βρώμικος, αφύσικος, υποδεέστερος, τρομακτικός κ.α.
Aυτή η εικόνα του αφύσικου ενισχύεται και από πολλούς κοινωνικούς θεσμούς όπως την εκκλησία, τα ΜΜΕ, το εκπαιδευτικό σύστημα, τους νόμους κτλ. Η αποδοκιμασία της ομοφυλοφιλίας συνδέεται, επιπλέον, με την ηλικία, το φύλο, την κοινωνική τάξη, το μορφωτικό επίπεδο, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Κάποιοι από τους παράγοντες που επιτείνουν την ομοφοβία είναι το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και κοινωνικό στάτους, η θρησκοληψία, η έλλειψη επαφής με ομοφυλόφιλους και η έλλειψη παιδείας.
Ιδιαίτερα ομοφοβικά είναι τα αγόρια στην εφηβεία, καθώς αισθάνονται τεράστιο άγχος να μην δείχνουν θηλυπρεπείς με αποτέλεσμα τον υπερβολικό τονισμό της αρρενωπότητάς τους. Ωστόσο μια πρόσφατη έρευνα των πανεπιστημίων Rochester, Essex, England και California έδειξε ότι άτομα που αυτοπεριγράφονται ως ετεροφυλόφιλοι, αλλά εμφανίζουν ομοφυλοφιλικές τάσεις βάσει των απαντήσεών τους σε ψυχολογικά τεστ, είναι πιθανό να αναπτύσσουν ομοφοβικές αντιδράσεις, καθώς οι ομοφυλοφιλικές συμπεριφορές τους θυμίζουν τα δικά τους καταπιεσμένα συναισθήματα.
Στρέφουν ,δηλαδή, την εσωτερική τους οργή στο περιβάλλον τους, στοχοποιώντας τρίτους και όχι τον εαυτό τους, ενεργοποιώντας έτσι έναν μηχανισμό άμυνας του εγώ τους.
Ο τρόπος εκδήλωσης ομοφοβικών τάσεων επίσης ποικίλλει ανάλογα με το κάθε άτομο ωστόσο σύμφωνα με τη θεωρία του Gordon Allport υπάρχει μια τυπική Κλίμακα Προκατάληψης που περιλαμβάνει 5 βαθμούς αρνητικής δράσης, από τη λιγότερο ενεργητική στην περισσότερο:
· Αρνητική φρασεολογία : ανέκδοτα σε βάρος μειονοτήτων, υποτιμητικά σχόλια, δημιουργία αρνητικών στερεοτύπων και εικόνων. Από μόνη της μπορεί να θεωρηθεί αβλαβής, αλλά αποτελεί τη βάση για τα επόμενα στάδια.
· Αποφυγή : άτομα της πλειονότητας αποφεύγουν ενεργά τη συναναστροφή με άτομα της μειονότητας. Οι φορείς της προκατάληψης δεν προκαλούν άμεσα βλάβη στη μειονότητα, αλλά συντελούν στην απομόνωση και την περιθωριοποίηση της μειονότητας.
· Διακρίσεις : τα μέλη της μειονότητας δυσκολεύονται να βρουν εργασία, να νοικιάσουν σπίτι, στερούνται πολιτικών δικαιωμάτων και δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, τη περίθαλψη, την ψυχαγωγία. Η πλειονότητα επιχειρεί να βλάψει ενεργά τη μειονότητα.
· Σωματικές επιθέσεις : Άσκηση ή απειλή άσκησης βίας.
· Εξολόθρευση : λιντσαρίσματα, πογκρόμ, γενοκτονίες.
Άτομα που υφίστανται προκατάληψη και εκδηλώσεις ομοφοβίας αναπτύσσουν συχνά αυτοάμυνες, που μπορούν να πάρουν πολλές μορφές, ανάλογα με την προσωπικότητα του κάθε ατόμου. Οι άμυνες αυτές μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη περιλαμβάνει μηχανισμούς επιθετικούς και εξωστρεφείς που εστιάζουν στην πηγή της καταπίεσης, ενώ η δεύτερη πιο εσωστρεφείς μηχανισμούς.
Στην πρώτη κατηγορία το άτομο κατηγορεί τους εξωγενείς παράγοντες των προβλημάτων του, ενώ στη δεύτερη είτε κατηγορεί άμεσα τον εαυτό του, είτε επιχειρεί να αναλάβει την ευθύνη (χωρίς να του αναλογεί) για να προσαρμοστεί στην κατάσταση. Συχνά το ομοφυλόφιλο πρόσωπο καταπιέζει την ερωτική του επιθυμία και στερεί από τον εαυτό του τον ομοφυλοφιλικό έρωτα προσπαθώντας να διατηρήσει τις άμυνές του απέναντι σε αυτούς τους εξωγενείς παράγοντες.
Ως διεθνής ημέρα κατά της ομοφοβίας έχει καθιερωθεί η 17η Μαΐου. Ο λόγος που επιλέχθηκε η συγκεκριμένη ημερομηνία, οφείλεται στο γεγονός ότι στις 17 Μαΐου 1990, η ομοφυλοφιλία έπαψε να θεωρείται ασθένεια από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας.
Στις 19 Ιανουαρίου 2006 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με συντριπτική πλειοψηφία αναγνώρισε το συμβολισμό της ημέρας αυτής και με ψήφισμά του κάλεσε τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναλάβουν δράσεις για την εξάλειψη των διακρίσεων λόγω ομοερωτικού προσανατολισμού. Ας αναγνωρίσουμε, λοιπόν, με τη σειρά μας τις ομοφοβικές τάσεις που μπορεί κατά καιρούς να έχουμε κρύψει μέσα μας και ύστερα ας τις καταπολεμήσουμε.