Στο ερώτημα γιατί να είσαι φασιστής καλείται να απαντήσει ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι!
Υπόθεση: Ο Μαρτσέλο Κλάριτσι, μυστικός πράκτορας στο φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι, αναλαμβάνει την εκτέλεση του παλιού καθηγητή και μέντορα του που ζει στο Παρίσι, εξαιτίας των αντιφασιστικών φρονημάτων του.
Γιατί να είσαι φασιστής;
Ένα ερώτημα που μοιάζει διαχρονικό καλείται να απαντήσει ο αιώνια ονειροπόλος και εκκεντρικός Μπερνάρντο Μπερτολούτσι στον Κομφορμίστα.
Με όπλο του το ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια, το οποίο διασκεύασε ο ίδιος, ο Μπερτολούτσι διεισδύει περίτεχνα και ψυχοτεχνικά στη ταραγμένη συνείδηση ενός ήρωα που παλεύει να συμβιβαστεί με το «φυσιολογικό» στη φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι.
Ο Μαρτσέλο Κλάριτσι δεν εισχωρεί στους φασιστικούς κύκλους για τα χρήματα, ούτε για την πίστη του στο καθεστώς.
Ακολουθεί το «ασφαλές» μονοπάτι» των πολλών, της μάζας γιατί φοβάται. Ο ήρωας του Μοράβια δεν είναι παρά ένας βαθια φοβισμένος άνθρωπος που πασχίζει να είναι φυσιολογικός γιατί έχει ταυτίσει το διαφορετικό με το επικίνδυνο. Επικίνδυνο για τον ατομισμό του και την άνετη ζωή που επιδιώκει.
Επιλέγει να παντρευτεί μια αφελή μεσοαστή γυναίκα που πρέπει να είναι καλή για το σπίτι, γιατί αυτό επιτάσσει η κοινωνία. Εξομολογείται τα εγκλήματα του σε έναν ιερέα, κυνικά μεν αλλά ακολουθώντας τους θρησκευτικούς κανόνες και αποπειράται να γίνει ένας με τους πολλούς. Να μην ξεχωρίζει, να είναι κοινωνικά αόρατος.
“Όλοι προσπαθούν να ξεχωρίζουν, αλλά εσύ θες να είσαι σαν όλους τους άλλους”, σχολιάζει εύστοχα ο φίλος του.
Αυτός ο ύπουλος, υποσυνείδητος φόβος, που τον σκιάζει σαν το κόκκινο φως που τον λούζει στους τίτλους αρχής, ξετυλίγεται σταδιακά μέσω των φλας μπακς της παιδικής του ηλικίας, αποκαλύπτοντας το τραυματικό γεγονός που τον στοίχειωσε και διαμόρφωσε την βουλητική του τάση προς τον κομφορμισμό.
Το μυστήριο και απλανές βλέμμα του εξαιρετικού Ζαν Λουί Τρεντινιάν, μαρτυρά τον πόλεμο που μαίνεται στον συνειδησιακό του κόσμο ανάμεσα στα διαφορετικά αξιακά συστήματα, των καταπιεσμένων ιδανικών του και του διάχυτου αμοραλισμού της εποχής.
Η αμφιβολία που πλανάται μέσα του, βγαίνει στην επιφάνεια και η πλάστιγγα αρχίσει να γέρνει απειλητικά όταν στο δρόμο του βρίσκεται εκείνη η «παράξενη» παλιά αγαπημένη που δεν ξέχασε ποτέ.
Όταν ο καθηγητής και μέντορας του τον φέρνει αντιμέτωπο με τον ιδεαλιστή εαυτό του και τον προτρέπει να βγεί στο φως, ο Μαρτσέλο σκοπίμως κλείνει τα παράθυρα στο γραφείο, βυθίζοντας το δωμάτιο στο σκοτάδι. Ευφυές αλληγορικό σχόλιο στο μύθο του σπηλαίου του Πλάτωνα.
Ο παθιασμένος μαθητής με το λαμπρό μέλλον, όμως, δεν υπάρχει πια, όσο και αν δυσκολεύεται να πατήσει τη σκανδάλη και φλερτάρει με ένα απαγορευμένο ειδύλλιο ενάντια στις αρχές του.
Η δουλική υποταγή στην ιδιοτέλεια θριαμβεύει πανηγυρικά, ξεμπροστιάζοντας κυνικά το άτεγκτο πρόσωπο του φασισμού. Ο Μπερτολούτσι φωτογραφίζει στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή του ένα ολόκληρο αυταρχικό καθεστώς, μια μελανή στιγμή στην ιστορία της Ιταλίας, που θα ήθελε να ξεχάσει.
Με συνοδοιπόρο του, τον Βιτόριο Στοράρο και την αψεγάδιαστη εικόνα του, χτίζει σκηνές πειθαρχημένες, τηρώντας αυστηρές γεωμετρικές γραμμές, χρησιμοποιώντας λειτουργικά το φως και τις σκιάσεις, στιλιζαρίζοντας αξιέπαινα τους χώρους και τους πρωταγωνιστές του.
Ο «Κομφορμίστας» είναι ένα καυστικό πολιτικό σχόλιο που μίλα για παιχνίδια εξουσίας με γλώσσα ψυχογραφική χωρίς διδακτικές πολιτικές κορόνες αλλά καταγράφοντας εικόνες ενός ανθρώπου και μιας κοινωνίας που παρήκμασε και εξέπεσε εκκωφαντικά.
Χαρακτηριστικό και υποδειγματικό το ξέσπασμα του Μαρτσέλο στους τίτλους τέλους. Τι είναι τελικά; Κομφορμιστής ή αντικομφορμιστής; Η ερμηνεία διττή, όπως και η φύση αυτού του χαρακτήρα που στεκόταν πάντα στη μέση της διελκυστίνδας, στη γραμμή της αμφιβολίας, όταν στην άλλη πλευρά υπάρχει το ίδιον συμφέρον.
Ένα τολμηρό αριστούργημα με πολλές αναγνώσεις που εξακολουθεί να είναι επίκαιρο πενήντα χρόνια μετά την κυκλοφορία του.
