Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες: Όταν η μοναξιά χορεύει ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα

Έχουν περάσει 4 χρόνια από το θάνατο του Νομπελίστα συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και όμως τα βιβλία του συνεχίζουν να γοητεύουν. Ας τα ανακαλύψουμε!

Όταν τα μυστικιστικά στοιχεία από τους μύθους των Αζτέκων, των Ίνκας και των Μάγια έρχονται να συναντήσουν την πραγματικότητα που φέρνουν η ζωή και ο θάνατος στη σύγχρονη εποχή της Λατινικής Αμερικής, κάτι μαγικό πρόκειται να γεννηθεί.

Ο μαγικός ρεαλισμός, κίνημα που άνθισε στα μέσα του 20^ου αιώνα, συνδέθηκε στενά με τη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία. Στο μαγικό ρεαλισμό το υπερφυσικό, το ανεξήγητο εναρμονίζεται με την πραγματικότητα και αντιμετωπίζεται σαν κάτι το οικείο, το καθημερινό. Κυριότερος εκπρόσωπος του κινήματος αυτού είναι ο Κολομβιανός συγγραφέας Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες.

Γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου του 1927 στην παραποτάμια πόλη Αρακατάκα της Κολομβίας και, έπειτα από επιμονή των παππούδων του, μεγάλωσε κοντά τους. Τα χρόνια αυτά υπήρξαν καθοριστικά τόσο για την πνευματική του διάπλαση όσο και για τη λογοτεχνική του ευφυΐα.

Ο παππούς του, συνταγματάρχης και για τον Γκαρσία Μάρκες ο δικός του «ομφάλιος λώρος με την ιστορία και τη λογική», συχνά του διηγούνταν ιστορίες από τους πολέμους μαθαίνοντάς τον την αξία της ανθρώπινης ζωής. Αντίθετα, η γιαγιά του ήταν «η πηγή της μαγικής, δεισιδαίμονος και υπερφυσικής όψης της καθημερινότητας». Ο τρόπος της να δέχεται καθετί ασυνήθιστο στα παραμύθια της ως φυσιολογικό, συνέπαιρνε τον εγγονό της.

Αυτήν τη ξεχωριστή αφηγηματική τεχνική της γιαγιάς του θα ανακαλύψει και σε ένα παλιό βιβλίο με μαγικές ιστορίες που, σύμφωνα με τον ίδιο, θα αποτελέσει θεμέλιο για το έργο του. Το βιβλίο αυτό δεν ήταν άλλο από το «Χίλιες και μία Νύχτες».

Το 1947 ξεκίνησε τις σπουδές του στη Νομική στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Κολομβίας, μα ένα χρόνο αργότερα, το 1948, οι τότε πολιτικές αναταραχές τον αναγκάζουν να μεταγραφεί στο Πανεπιστήμιο της Καρθαγένης.

Στο διάστημα αυτό, ο Γκαρσία Μάρκες επηρεάστηκε σημαντικά από τη «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα (που τον ενέπνευσε να γράψει το πρώτο του δημοσιευμένο διήγημα με τίτλο «Η Τρίτη Παραίτηση»), καθώς και από τα έργα της Βιρτζίνια Γουλφ και του Γουίλιαμ Φώκνερ.

Δίχως τη θέληση να ασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου, εγκαταλείπει τις σπουδές του το 1950 και επικεντρώνεται στη δημοσιογραφία, ταξιδεύοντας για το σκοπό αυτό σε Αμερική κι Ευρώπη. Ταυτόχρονα, ασχολείται ιδιαίτερα με τον κινηματογράφο, γράφοντας κριτικές και σενάρια για ταινίες. Ωστόσο, τίποτα δεν κέρδισε τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες περισσότερο από τη συγγραφή.

Και σαν επιδέξιος αφηγητής συχνά θα παραλείπει λεπτομέρειες ή γεγονότα που φαινομενικά είναι σημαντικά, αναγκάζοντας τον αναγνώστη να χρησιμοποιεί διαρκώς τη φαντασία του και να αποκτήσει έναν ενεργό ρόλο στην εκάστοτε πλοκή.

Στα βιβλία του η έννοια της μοναξιάς, πολλές φορές συνυφασμένη με την εξωτική ατμόσφαιρα της μυθιστορηματικής πόλης Μακόντο, κυριαρχεί. «Το Μακόντο», θα πει, «δεν είναι τόσο πολύ ένα μέρος όσο μια κατάσταση του μυαλού, που σου επιτρέπει να δεις αυτό που θέλεις και όπως θέλεις να το δεις.» Είναι το βασικό σκηνικό στο οποίο θα εντοπίζουμε πολλές από τις ιστορίες του να ολοκληρώνονται και να αλληλοσυμπληρώνονται.

Κάπως έτσι οδηγούμαστε σε ορισμένα από τα σημαντικότερα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας από τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες:

1Εκατό Χρόνια Μοναξιά (1967)

Στο Μακόντο, η ιστορία των επτά γενεών της οικογένειας Μπουενδία ξεδιπλώνεται. Μια αλόγιστη πράξη μεταξύ δύο μελών της θα γίνει η αιτία να καταδικαστεί η οικογένεια σε εκατό χρόνια μοναξιά και να αποκοπεί από τον υπόλοιπο κόσμο.

Το συνηθισμένο εδώ δίνει τη θέση του στο αλλόκοτο με απίστευτη μαεστρία. Φαινόμενα όπου ο χρόνος παγώνει ξαφνικά, ζωντανοί νεκροί, μετεωρίσεις μέσα στο λιοπύρι και άλλα τόσα δείχνουν να ενσωματώνονται χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία στη ρουτίνα της καθεμίας από τις γενιές των Μπουενδία.

Κι όμως, μέσα στο μικρόκοσμο αυτόν, όλο το φάσμα των ανθρωπίνων συναισθημάτων γίνεται αισθητό. Οι ήρωες δημιουργούνται και καταστρέφονται από μια μοίρα αδίστακτη, από μια μοίρα που δεν κάνει διακρίσεις. Ίσως γιατί «οι λαοί που καταδικάστηκαν σε εκατό χρόνια μοναξιά δεν είχαν δεύτερη ευκαιρία πάνω στη γη».

Βιβλιοκριτική: Τα «Εκατό Χρόνια Μοναξιά», μια εμβληματική τοιχογραφία εποχής!

2Ο Έρωτας στα Χρόνια της Χολέρας (1985)

«…κι ένιωσε μια ακατανίκητη επιθυμία ν’ αρχίσει ξανά τη ζωή μαζί του για να του πει από την αρχή όλα όσα έμειναν ανείπωτα και να κάνει σωστά ό,τι είχε στραβογίνει στο παρελθόν.»

Και αν μια δεύτερη ευκαιρία μπορεί να υπάρξει στον έρωτα;

Κάπου στην Καραϊβική, στα μέσα του 19^ου αιώνα, ο Φλορεντίνο Αρίσα ερωτεύεται τη Φερμίνα Δάσα. Ο έρωτας των δύο νέων έρχεται σε σύγκρουση με τις επιθυμίες του πατέρα της Φερμίνα για έναν επιφανή γάμο και σταματά άδοξα όταν η ίδια εκφράζει τις αμφιβολίες της ως προς τη σχέση τους.

Εκείνη τελικά θα γοητευθεί από το γιατρό Χουβενάλ Ουρμπίνο, με τον οποίο θα παντρευτούν και θα κάνουν τη δική τους οικογένεια. Παρόλα αυτά, ο Φλορεντίνο μάταια προσπαθεί να βγάλει από την καρδιά του τη Φερμίνα και αποφασίζει να την περιμένει, ελπίζοντας σε μια δεύτερη ευκαιρία μαζί της.

Και η ευκαιρία αυτή θα έρθει μετά από 51 χρόνια, 9 μήνες και 4 ημέρες, «γιατί είχαν ζήσει αρκετά για να καταλάβουν πως ο έρωτας είναι έρωτας σ’ οποιαδήποτε εποχή και σ’ οποιοδήποτε τόπο, αλλά γινόταν πιο έντονος όταν βρίσκονταν κοντά στο θάνατο».

Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας του Gabriel Garcia Marquez

3Η είδηση μιας απαγωγής (1996)

Σε ένα πιο σκοτεινό κλίμα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες γράφει κάτι αρκετά διαφορετικό από τα προηγούμενα. Ύστερα από παρακίνηση της Μαρούχα Πατσόν και της οικογένειάς της, τον Οκτώβριο του 1993, ξεκινά μια έρευνα από την οποία τρία χρόνια αργότερα θα προκύψει αυτό το βιβλίο.

Αξιοποιώντας τις δημοσιογραφικές του ικανότητες, εξιστορεί το χρονικό της απαγωγής σημαινόντων προσώπων της δημοσιογραφίας και της πολιτικής σκηνής της Κολομβίας έως και την απελευθέρωσή τους.

Οι απαγωγές αυτές οργανώθηκαν από το Καρτέλ Μαδεγίν και συγκεκριμένα από το ηγετικό του στέλεχος Πάμπλο Εσκομπάρ, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στην απόπειρά του να πιέσει την τότε κυβέρνηση να αποτρέψει την έκδοσή του στις ΗΠΑ. Κύριο θέμα του βιβλίου είναι ο ψυχικός πόνος που υπέφεραν όλοι οι εμπλεκόμενοι στην υπόθεση αυτή.

Άλλα βιβλία του που αξίζει να διαβαστούν, δυσεύρετα όμως σε ελληνική μετάφραση, είναι το μυθιστόρημα «Το Φθινόπωρο του Πατριάρχη» (1975) καθώς και οι νουβέλες «Η απίστευτη και θλιβερή ιστορία της αθώας Ερέντιρα και της άσπλαχνης γιαγιάς της» (1972) και το «Χρονικόν ενός Προαναγγελθέντος Θανάτου» (1981).

Στις 8 Δεκεμβρίου του 1982, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες βραβεύεται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας «για τα βιβλία και τις ιστορίες του, στα οποία το ρεαλιστικό και το μαγικό συνδέονται μεταξύ τους σε έναν πλούσια δομημένο κόσμο της φαντασίας, αντανακλώντας τη διαβίωση και τις συγκρούσεις μιας ηπείρου».

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα υγείας ώσπου σταδιακά αποσύρεται από το δημόσιο βίο. Ο Γκάμπο, όπως αλλιώς τον αποκαλούσαν με στοργή στη Λατινική Αμερική, πεθαίνει στις 17 Απριλίου του 2014 στην Πόλη του Μεξικό.

«Σήμερα μπορεί να είναι η τελευταία φορά που βλέπεις τους ανθρώπους που αγαπάς. Γι’ αυτό μην περιμένεις άλλο, κάν’ το σήμερα, γιατί αν το αύριο δεν έρθει ποτέ, θα μετανιώσεις σίγουρα για τη μέρα που δεν βρήκες χρόνο για ένα χαμόγελο, μια αγκαλιά, ένα φιλί και ήσουν πολύ απασχολημένος για να κάνεις πράξη μια τελευταία τους επιθυμία. Κράτα αυτούς που αγαπάς κοντά σου […]. Κανείς δεν θα σε θυμάται για τις κρυφές σου σκέψεις.» –Gabriel García Márquez

Το έργο του, μια μελέτη πάνω στη ζωή, την ιστορία και την κουλτούρα ενός έθνους ειδικότερα και μιας ηπείρου γενικότερα, ώθησε το Μεξικανό λογοτέχνη Κάρλος Φουέντες να χαρακτηρίσει τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ως «τον πιο δημοφιλή και ίσως τον σπουδαιότερο Ισπανόφωνο συγγραφέα μετά τον Θερβάντες».