Ένα από τα πλέον επίκαιρα προβλήματα της σύγχρονης εκπαίδευσης είναι ο σχολικός εκφοβισμός. Η σχολική ψυχολόγος Αναστασία Λύκουρα απαντά στα βασικά ερωτήματά μας.
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί ολοένα και περισσότερο τις σύγχρονες κοινωνίες. Τα τελευταία χρόνια διαβάζουμε σχεδόν καθημερινά για φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού που μάλιστα αρκετά συχνά φθάνουν σε ακραίες καταστάσεις.
Είναι περισσότερο γνωστός με την αγγλική ονομασία bullying. Συναντάται σε πολλές μορφές όπως είναι η λεκτική (κοροϊδία, διακρίσεις, ντροπιαστικά σχόλια), η κοινωνική (διάδωση φημών με στόχο την απομόνωση από την ομάδα, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων), σωματική (χτυπήματα, σπρωξιές, κλωτσιές) και ηλεκτρονική (εκβιασμός και εκφοβισμός μέσω του Διαδικτύου, του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή του κινητού τηλεφώνου).
Μια έρευνα που διεξήγαγε η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του Α.Π.Θ. έδειξε ότι το 29% των μαθητών έχει υποστεί έστω και μία μορφή σχολικού εκφοβισμού και μάλιστα με συχνότητα από δύο εώς και τρεις φορές το μήνα, ίσως και περισσότερο.
Και μόνο αυτό αρκεί για να κατανοήσουμε το πόσο σημαντική και απαραίτητη είναι η καταπολέμηση του φαινομένου. Ένας κόσμος χωρίς εκδηλώσεις σχολικού εκφοβισμού, στον οποίο κάθε παιδί μπορεί να ονειρεύεται και να πορεύεται ελεύθερο, θα είναι σίγουρα ένας κόσμος που θα χαρακτηρίζεται προστίστως από περισσότερη ασφάλεια για τα παιδιά και έπειτα από περισσότερη ευτυχία.
Στα πλαίσια του συγκεκριμένου αφιερώματος συναντήσαμε τη Σχολική Ψυχολόγο και Ειδική Παιδαγωγό, Λύκουρα Αναστασία και μιλήσαμε για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού στις σύγχρονες κοινωνίες. Για τους λόγους που οδηγούν το παιδί σε τέτοιες συμπεριφορές και για το πως θα μπορούσε να καταπολεμηθεί το φαινόμενο αυτό.
1. Ποιοι μπορεί να είναι οι λόγοι που οδηγούν το άτομο να ασκήσει εκφοβισμό σε κάποιον;
Οι λόγοι που οδηγούν στο συγκεκριμένο φαινόμενο είναι κατά βάση οικογενειακοί. Τις περισσότερες φορές υπάρχουν προβλήματα στο οικογενειακό περιβάλλον από το οποίο προέρχεται ο θύτης. Μπορεί οι γονείς του να είναι αυταρχικοί και το παιδί να μη γνώρισε καμιά άλλη όψη του εαυτού τους πέρα από αυτήν. Σε αυτές τις περιπτώσεις το παιδί είναι συνήθως παραμελημένο. Προκειμένου, λοιπόν, να κερδίσει την προσοχή και το ενδιαφέρον των γονιών του επιστρατεύει τη βία.
Άλλη μια μορφή οικογένειας είναι αυτή στην οποία το παιδί μαθαίνει να κερδίζει αυτά που επιθυμεί μέσω της βίας ή επιβάλλοντας εξουσία. Και αυτό δεν είναι, φυσικά, κάτι που το παιδί έμαθε από μόνο του. Και στην περίπτωση αυτή, ευθύνη φέρουν οι γονείς οι οποίοι αποτελούν λανθασμένα πρότυπα τα οποία το παιδί θα μιμηθεί. Οι ίδιοι οι γονείς διεκδικούν αυτά που επιθυμούν με το λάθος τρόπο, με τη βία, και έτσι μαθαίνει να κάνει και το παιδί. Μια τελευταία μορφή οικογένειας είναι αυτή όπου το παιδί εκδηλώνει αντίθετες συμπεριφορές από αυτές των γονιών του.
Αξιοσημείωτο, βέβαια, είναι το πως τα παιδιά που προέχονται από τέτοια οικογενειακά περιβάλλοντα, συναντάνε παιδιά που το οικογενειακό τους περιβάλλον είναι ακριβώς το αντίθετο. Παιδιά, όμως, που η αυτοεκτίμησή τους είναι επίσης χαμηλή. Αυτό είναι και το σημείο στο οποίο ο θύτης ξεκινά την επίθεσή του.
2.Με ποιον τρόπο ο θύτης επιλέγει το θύμα του;
Ο θύτης τις περισσότερες φορές ελκύεται από το θύμα του. Και το θύμα του είναι ένα άτομο που ήπιων τόνων, διατηρεί, θα λέγαμε, “χαμηλό προφίλ”, είναι κάπως απομονωμένο από το κοινωνικό περιβάλλον και δεν είναι σε θέση να προστατεύσει τον εαυτό του.
Ο θύτης θα πλησιάσει το θύμα και θα ξεκινήσει αρχικά με λεκτική κακοποίηση. Με τον τρόπο αυτό δοκιμάζει την αντίδραση του θύματος. Ανάλογα με την απάντηση την οποία αυτό θα δώσει ο θύτης θα συνεχίσει ή θα σταματήσει εκεί. Αν συνεχίσει, συνήθως η βία κλιμακώνεται και εκδηλώνονται πια και άλλες μορφές της (σωματική, κοινωνική κλπ).
3.Πως θα μπορούσε να κατανοήσει ο θύτης τη σοβαρότητα της πράξης του με σκοπό να σταματήσει;
Θα βοηθούσε αν η ομάδα προσέγγιζε το θύτη και του έλεγε πως συμπεριφέρεται, τονίζοντας πως η ίδια δεν επικροτεί τη συμπεριφορά του αυτή. Στόχος της πρέπει να είναι να βοηθήσει το θύτη να καταλάβει πως με αυτόν τον τρόπο, με αυτήν τη συμπεριφορά, δεν είναι σημαντικός στα μάτια της ομάδας. Να διευκρινίσει, δηλαδή, ότι η συμπεριφορά αυτή έχει αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που προσδοκούσε ο θύτης.
Κατά τη γνώμη μου, όμως, το παιδί που εκδηλώνει τέτοιες συμπεριφορές θα πρέπει να ενταχθεί σε θεραπευτικό πλαίσιο. Και θεραπεία χρειάζεται όχι μόνο το παιδί, αλλά ολόκληρη η οικογένεια, καθώς τα αίτια του φαινομένου είναι βαθύτερα.
Η θεραπεία δεν είναι απλή διαδικασία που επιτυγχάνεται μόνο με έναν απλό διάλογο. Πρέπει ο ίδιος ο θύτης να έρθει σε επαφή με ένα θεραπευτή που θα τον προσεγγίσει σα δεύτερος γονιός και που θα είναι έτοιμος να τον αποδεχθεί έτσι όπως είναι, με τα ελαττώματά του, και να ξεκινήσουν από κοινού τον αγνώνα για την ουσιαστική καταπολέμηση των συμπεριφορών που εκδηλώνει.
4.Πως θα μπορούσε να βοηθηθεί το θύμα μετά το ξέσπασμα ενός φαινομένου εκφοβισμού; Πως πρέπει να το προσεγγίσει ο κοινωνικός του περίγυρος;
Καλό θα ήταν το θυμα να διδαχθεί μέσω role playing το πως να απαντά στην επίθεση. Και στόχος βέβαια αυτού δεν είναι μια νέα επίθεση με αντιστροφή των ρόλων, αλλά το να μπορέσει το θύμα να σταθεί στα πόδια του.
Μετά από άσκηση bullying, το θύμα αισθάνεται ενοχές και κατηγορεί τον εαυτό του. Θεωρεί πως αυτό είναι που προκάλεσε την επιθετική συμπεριφορά του άλλου και πως πρέπει το ίδιο να λύσει κάποιο πρόβλημά του. Ο περίγυρος, λοιπόν, πρέπει να πλησιάσει προσεκτικά το θύμα, να μην αδιαφορήσει για την επίθεση και να προσπαθήσει να του εξηγήσει πως δε φταίει εκείνος για την επίθεση που του έγινε. Θα πρέπει, λοιπόν, να προσπαθήσει να λυτρώσει το θύμα από τις ενοχές του.
5.Πως, κατά τη γνώμη σας, θα μπορούσε να περιοριστεί σημαντικά το φαινόμενο;
Η αντιμετώπιση, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να ξεκινήσει από την ψυχοεκπαίδευση των γονέων. Οι ίδοι αποτελούν σωστά πρότυπα για τα παιδιά τους; Πως διαχειρίζονται τη ζωή τους και πως συμπεριφέρονται στο επαγγελματικό τους περιβάλλον; Πρέπει να γίνει κατανοητό πως η θεωρία μόνη της δεν μπορεί να καταπολεμήσει το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Οι πράξεις είναι αυτές που θα περάσουν τα ουσιαστικά μυνήματα.
Σε ένα επόμενο στάδιο ευθύνη για την καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού φέρουν, φυσικά, και οι καθηγητές. Αυτοί είναι εκείνοι που θα μάθουν στο παιδί πως διεκδικεί τα δικαιώματά του μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Θα το διδάξουν πως να θέτει όρια ώστε να μην καταπατόνται τα δικαιώματά του αλλά και να μην καταπατά τα δικαιώματα των άλλων. Τα παιχνίδια ρόλων (role playing), τα θεατρικά παιχνίδια, η λογοτεχνία μπορούν να λειτουργήσουν πολύ θετικά στην καταπολέμηση του φαινομένου. Χρειάζεται να ενισχυθεί η ηθική νοημοσύνη των παιδιών.
Η ομάδα πρέπει να μάθει να λειρουργεί προστατευτικά για το θύμα και αποτρεπτικά για το θύτη. Σε εκδηλώσεις φαινομένων σχολικού εκφοβισμού πρέπει να αντιδρά και να μην παραμένει αμέτοχη, ένας παθητικός θεατής.
Κατά τη γνώμη μου, ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο. Όλοι βιώνουμε bullying είτε στο οικογενειακό, είτε στο εργασιακό, είτε στο σχολικό περιβάλλον. Ευθύνη για την εκδήλωση του φαινομένου φέρουμε όλοι και η αντιμετώπισή του πρέπει να ξεκινήσει από προσωπική προσπάθεια του καθενός από εμάς ξεχωριστά.
