Πλείστες οι απεικονίσεις για ένα από τα πιο αγαπημένα και φιλοσοφικά παιδικά βιβλία – ανάμεσα τους αυτή του Σαλβαδόρ Νταλί που ξεχωρίζει μεταξύ των υπολοίπων.
Η “Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων” γεννήθηκε στο μυαλό του Λιούις Κάρολ το 1862.
Αποτυπώθηκε στο χαρτί τρία χρόνια αργότερα κι έκτοτε αποτελεί πηγή έμπνευσης και κύριο σταθμό αναφοράς για ανθρώπους με διαφορετικό φόντο έκφρασης.
Πολλοί ήταν οι καλλιτέχνες – ζωγράφοι, γλύπτες, μουσικοί και συγγραφείς – από όλα τα μέρη του κόσμου που κατέβηκαν στη λαγουδότρυπα. Εκείνοι που κατάφεραν να επιστρέψουν μοιράστηκαν μια δική τους περιπέτεια από την πατρίδα του Τρελοκαπελά.
Στις 4 Ιούλη, το 1862, ένας νεαρός μαθηματικός με το όνομα Τσάρλς Ντόγκσον, αργότερα γνωστός ως Λιούις Κάρολ, επιβιβάστηκε σε μια βάρκα παρέα με λίγους φίλους. Πλεύσαν προς μια μικρή πόλη κοντά στην Οξφόρδη της Αγγλίας. Εκεί είχαν κανονίσει να πιούνε τσάι, δίπλα στην όχθη του ποταμού.
Η παρέα του Κάρολ αποτελούνταν από τον πρύτανη του κολεγίου, εκεί που δίδασκε ως καθηγητής, και τις τρεις του κόρες. Ένα από τα κορίτσια ονομάζονταν Άλις Λίντελ.
Συχνά, ο Κάρολ σκαρφίζονταν διάφορες μικρές ιστορίες για να τις ψυχαγωγεί. Μια από τις αγαπημένες του ήταν η ιστορία για έναν ιδιόρρυθμο κόσμο γεμάτο με φανταστικούς χαρακτήρες. Ο κεντρικός χαρακτήρας της ιστορίας ονομάζονταν Άλις (ή αλλιώς Αλίκη).
Η κόρη με το ίδιο όνομα ενθουσιάστηκε πολύ. Ζήτησε, λοιπόν, από τον Κάρολ να την καταγράψει. Όταν εκείνος τελείωσε της έστειλε ένα χειρόγραφο με τίτλο “Οι περιπέτειες της Αλίκης κάτω από το έδαφος”.
Ένα παρόμοιο χειρόγραφο έτυχε να βρεθεί και στα χέρια ενός άλλου φίλου. Για τον συγκεκριμένο, ο Κάρολ έτρεφε μεγάλη συμπάθεια και εκτίμηση. Έμαθε πως αυτός την διάβαζε στα δικά του παιδιά κι εκείνα δείχνανε να την απολαμβάνουν πάρα πολύ.
Ενθαρρυμένος από τα παραπάνω, ο Κάρολ επιμελήθηκε κάποια σημεία στην ιστορία, άλλοτε προσθέτοντας κι άλλοτε αφαιρώντας, με σκοπό την έκδοσή της.
Το 1865 εκδίδεται με το όνομα “Οι περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων”.
Το μέγεθος του τελικού χειρόγραφου κατέληξε διπλάσιο από αυτό που είχε αρχικά δώσει στην μικρή Άλις. Μεταξύ άλλων, σε αυτή την έκδοση, ξεχωρίσανε δύο προσθήκες: η γάτα του Τσέσαϊρ και η διάσημη σκηνή με το πάρτι τσαγιού με διοργανωτή τον Τρελοκαπελά.
Όλοι εκείνοι οι πίνακες που έχετε δει με ρολόγια να λιώνουν, άμορφα σώματα να τεντώνονται σχηματίζοντας περίεργες φιγούρες ή, γενικά, σχήματα που δεν βγάζουν και πολύ νόημα αφορούν το κίνημα του σουρεαλισμού.
Αντικείμενο του σουρεαλισμού είναι να διατυπώσει άδυτες εκφράσεις που πηγάζουν από το ασυνείδητο, το παράλογο και το φανταστικό. Πρωτοεμφανίστηκε στη Γαλλία τον 20ο αιώνα κι έκτοτε έγινε αισθητός σε όλες τις σύγχρονες μορφές της τέχνης.
Ο μετρ του σουρεαλιστικού ρεύματος, Σαλβαδόρ Νταλί, συνεχώς προκαλούσε με τα έργα του αμφισβητώντας τη συμβατική σκέψη. Με πρωτοποριακές μεθόδους, προωθούσε τις θέσεις του κινήματος – αυτό που εμείς αποκαλούμε «πάνω ή πέρα από την πραγματικότητα».
Μεταξύ άλλων καλλιτεχνών, το συλλογικό έργο του Νταλί αποτελεί σήμερα ίσως την πιο αγνή μορφή σουρεαλισμού που έχουμε δει στην ιστορία της ζωγραφικής και των Καλών Τεχνών γενικότερα.
Το 1969, ο Σαλβαδόρ Νταλί προσλήφθηκε από έναν διορατικό επιμελητή τέχνης. Του ζητήθηκε να εργαστεί πάνω σε μια αποκλειστική συλλογή για λογαριασμό του εκδοτικού οίκου Maecenas Press-Random, στη Νέα Υόρκη.
Η δουλειά του ζωγράφου ήταν να εικονογραφήσει, χάριν μιας ειδικής έκδοσης, την κλασσική ιστορία του Λιούις Κάρολ. Έτσι, ο Νταλί δημιούργησε μια γκραβούρα με τέσσερα χρώματα για το εξώφυλλο κι άλλα 12 έργα με τη χρήση ηλιοτυπίας – τεχνική αναπαραγωγής εικόνας με χημικά μέσα και τη βοήθεια του ηλιακού φωτός.
Κάθε μια από τις δώδεκα απεικονίσεις του αντιστοιχούν σε ένα κεφάλαιο από το παιδικό βιβλίο.
Για περισσότερο από μισό αιώνα, αυτή η ασυνήθιστη και ταυτόχρονα μοναδική επικονίαση ταλέντου παρέμενε ένα μυθικό τεχνούργημα. Μέχρι πολύ πρόσφατα δεν ήταν εύκολο να αποκτηθεί από τον οποιονδήποτε.
Το καλοκαίρι του 2015 η ιστοσελίδα της Amazon εντόπιζε μονάχα ένα αντίγραφο, το οποίο κοστολογούνταν στα 12.900 $. Αμύθητο ποσό, φυσικά, για τους περισσότερους.
Η σπάνια αυτή συλλογή έπρεπε να κυκλοφορήσει σε μια πιο προσιτή τιμή.
Με αφορμή την επέτειο, λοιπόν, των 150 χρόνων από την πρώτη έκδοση της ιστορίας, το Princeton University Press τίμησε με ειδικό τρόπο το πολυαγαπημένο αυτό βιβλίο.
Στη νέα έκδοση παρουσιάστηκε η αναφερόμενη συνεργασία μεγατόνων, μεταξύ Κάρολ και Νταλί, στο ευρύ κοινό.
Η ειδική αυτή έκδοση προλογίζεται από τον Mark Burstein, πρόεδρο τύπου του Lewis Carroll Society της Βόρειας Αμερικής, και τον μαθηματικό Thomas Banchoff, ο οποίος συνεργάστηκε και γνώριζε προσωπικά τον Νταλί.
“Ο Νταλί και οι σουρεαλιστές συμφωνούν στο εξής: εκείνο που οι περισσότεροι αποκαλούν τρέλα μπορεί για κάποιους άλλους να θεωρηθεί σοφία.”
– Mark Burstein, Πρόλογος
Μια επιλογή εν μέρει ως απόδοση τιμής στην τεχνική cut-up, κι εν μέρει ως αναφορά στα λόγια του Κάρολ στην πρώτη σελίδα του παραμυθιού: “Την μετέπειτα επόμενη φορά – είναι η επόμενη φορά.“
Frontispiece for Alice’s Adventures in Wonderland: το εξώφυλλο του βιβλίου
Η ιστορία του Κάρολ αποτελεί μια από τις καλύτερες αλληγορίες ονείρου. Περιγράφει τη συνεχή σύγκρουση της ανθρώπινης φύσης με τα όρια που η κοινωνία έχει θέσει.
Το κείμενο θίγει ζητήματα ηθικής, εντιμότητας και διαφορετικότητας. Κατά μερικούς αποτελεί μια αναφορά στον πρώιμο φεμινισμό. Μέσα από μηνύματα χειραφέτησης η Αλίκη δεν είναι μονάχα ένας χαρακτήρας σε παιδικό βιβλίο αλλά κάτι παραπάνω. Δεν γίνεται να ταυτιστείς με εκείνη, αλλά με τον κόσμο γύρω της.
Ο κόσμος του παραμυθιού είναι η Αλίκη, και η Αλίκη είμαστε εμείς τη στιγμή που ερχόμαστε σε αδιέξοδο, όταν το σκοτάδι μας πνίγει και παλεύουμε να βρούμε λίγο φως.
Ο συγγραφέας ανατρέπει τη συμβατική πορεία σκέψης και σου λέει ότι μπορείς να γιορτάζεις κάθε μέρα αντί για μία φορά το χρόνο. Σου δείχνει ότι ο πραγματικός σου εαυτός βρίσκεται πέρα των προτύπων στα οποία η κοινωνία μοχθεί να σε ντρεσάρει.
Κάτι παρόμοιο επιδίωξαν και οι μεταρρυθμιστές του σουρεαλισμού, μέσα από αλλαγές στην έκφραση της τέχνης αλλά και της σκέψης γενικότερα. Αναθεώρησαν, με δικό τους τρόπο, τις αξίες, σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής.
Η πραγματικότητα, θεωρούσαν, αποδίδεται με τρόπο αναλογικό και δημιουργική φαντασία.
Ο λόγος που ο Κάρολ και οι ήρωες του παραμένουν διαχρονικοί είναι γιατί σε υποστηρίζουν όταν είσαι διαφορετικός από τους άλλους. Σε εμπνέουν να κυνηγήσεις μια αλλιώτικη ζωή, ένα απαγορευμένο αύριο. Σου ζητάνε να ζεις σύμφωνα με τις δικές σου επιθυμίες.
Καλοπροαίρετα σε παροτρύνουν να εκφράσεις τη δική σου ελευθερία και μοναδικότητα στον κόσμο και να συμφιλιωθείς με τους κινδύνους που εκείνες συνοδεύουν.
Η “Χώρα των Θαυμάτων” μας αποκαλύπτει την πιο σκληρή αλήθεια στην ανθρώπινη ιστορία. Αυτό που ο καθένας από εμάς ορίζει ως φυσιολογικό, δυστυχώς, δεν υπάρχει.