Το προσφυγικό είναι από τα θέματα που συζητιούνται περισσότερο το τελευταίο καιρό, ειδικά στην Ελλάδα.
Άλλοι το αναφέρουν, μιλώντας για τη διαχείριση, άλλοι για να παραπονεθούν και άλλοι προσπαθώντας να προβλέψουν το μέλλον και τα προβλήματα που θα δημιουργήσει. Πάντα υπάρχουν πολλές πλευρές στα πράγματα.
Κι αν θέλουμε να λέμε πως ψάχνουμε ή θέλουμε να μάθουμε την αλήθεια, τότε μάλλον θα πρέπει να εξερευνήσουμε όλες τις πλευρές. Για να γίνει αυτό, βέβαια, δεν αρκούν οι δηλώσεις από τους πολιτικούς και την ΕΕ σχετικά με τα μέτρα που θα ληφθούν, δεν αρκεί απλά να μένεις σε ένα νησί από το οποίο εισέρχονται πρόσφυγες, όπως το Καστελλόριζο.
Πολλές φορές, αν θες να πεις πως έχεις δει την κατάσταση, πρέπει να έχεις πάει ακριβώς εκεί που ζουν, εκεί που μένουν, εκεί που περιμένουν για τα χαρτιά τους στη προσπάθεια τους να βγουν από την Ελλάδα, η οποία για αυτούς δεν είναι κάτι παραπάνω από μια χώρα υποδοχής, κι ας μην εξελίσσονται πάντα έτσι τα πράγματα. Πρέπει να τους γνωρίσεις!
Προφανώς, όπως λογικά έγινε κατανοητό και από το τίτλο, δε πρόκειται να σας αναλύσω το φαινόμενο από δημογραφικής ή νομικής πλευράς.
Δεν θα σας πω για τα νούμερα, δεν θα σας πω για τις προβλέψεις που γίνονται σχετικά με το μέλλον των ανθρώπων αυτών. Θα μπορούσαμε –ίσως- να πούμε πως θα σας μιλήσω περισσότερο για την κοινωνικολογική πλευρά του θέματος, βέβαια με μια δόση υποκειμενισμού, προσπαθώντας όμως να είμαι όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική όπου χρειάζεται.
Αλλά αφού σας εξηγήσω το γενικότερο πλαίσιο, καθώς παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτά που θέλω να καταλάβετε και που σίγουρα κανένα μέσο δεν θα φροντίσει να μάθετε.
Για να καταλάβετε λίγο το γενικότερο πλαίσιο, όμως, να σας πω δυο-τρία πράγματα για μένα. Είμαι η Ελένη. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Καστελλόριζο, ένα πολύ μικρό και ακριτικό νησί, το ανατολικότερο της Ελλάδας για να είμαι ακριβής. (Αν θέλεις να μάθεις περισσότερα για το νησί, έχω γράψει σχετικό άρθρο για το Καστελλόριζο)
Το νησί, καθώς βρίσκεται μόλις τρία μίλια μακριά από τη Τουρκία, όπως ήταν λογικό, είναι ένα από τα νησιά υποδοχής των προσφύγων. Γενικά, έχουν περάσει πολλοί πρόσφυγες από το νησί, προσπαθώντας να βρεθούν στην Ηπειρωτική χώρα. Κάποιες φορές μάλιστα, ήταν τόσοι που στο σύνολο τους ήταν τριπλάσιοι των ίδιων των κατοίκων του νησιού.
Φαντάζομαι, καταλαβαίνετε το πόσο σημαντικό είναι αυτό το γεγονός, ακόμα και σαν γεγονός, για ένα μέρος τόσο ακριτικό και για το οποίο έχουν γίνει –και ακόμα γίνονται- πολλοί και ποικίλοι υπαινιγμοί σχετικά με την ελληνικότητα του από τη Τουρκία. Παρόλα αυτά, δεν υπήρξε κάποιο περιστατικό ποτέ.
Η διαδικασία, λοιπόν, είναι η εξής, οι πρόσφυγες φτάνουν στο νησί. Μέσα σε λίγες ημέρες παίρνουν τα χαρτιά τους από τις αρμόδιες αρχές και στο εξής φεύγουν, οι περισσότεροι άμεσα για το εξωτερικό.
Οι πρόσφυγες ενώ το καράβι μπαίνει στο λιμάνι και ετοιμάζονται να φύγουν.
Όπως όλη η Ελλάδα, λοιπόν, έτσι και το Καστελλόριζο υστερεί υποδομών για να δεχτεί ένα τέτοιο κύμα ανθρώπων. Αλλά, από τη στιγμή που η κατάσταση της χώρας είναι τέτοια, με το κράτος να μην βοηθάει ιδιαίτερα σε κάτι και με την οικονομία να είναι, όπως είναι, είναι νομίζω χρέος μας, ως άνθρωποι μεμονωμένα κι έπειτα ως κοινωνία, να βρούμε τρόπους να βοηθήσουμε.
Εγώ, λοιπόν, σπουδάζω στη Θεσσαλονίκη. Οπότε δε βρίσκομαι στο Καστελλόριζο όλο το χρόνο. Αλλά ξέρω τι συμβαίνει λεπτομερώς, τόσο από την οικογένεια, όσο και από φίλους και λοιπούς.
Οπότε, έχοντας ευαισθητοποιηθεί πάνω στο θέμα, τα Χριστούγεννα που πέρασαν, αποφάσισα να βοηθήσω κι εγώ με τους πρόσφυγες. Τους μαγειρεύαμε φαγητό, τους τακτοποιούσαμε στο χώρο του δήμου όπου έμεναν, ώστε να έχουν όλοι χώρο, κουβέρτες και ο,τι άλλο χρειάζονταν. Και γενικότερα περάσαμε χρόνο μαζί τους.
Εκείνοι με το καλύτερο χιούμορ…
Σε αυτό το σημείο, θεωρώ σημαντικό επίσης να αναφέρω, πως γενικότερα πολύ λίγοι έχουν ευαισθητοποιηθεί σχετικά με το όλο θέμα και ακόμα λιγότεροι είναι αυτοί που βοηθούν, κάτι που ελπίζω πως συμβαίνει μόνο στο νησί μου κι όχι παντού (αν και δεν νομίζω να υπάρχουν μεγάλες διαφορές).
Ενώ, πάρα πολλοί είναι αυτοί που έχουν επωφεληθεί οικονομικά –νόμιμα ή και όχι- από την όλη κατάσταση και πως ντρέπομαι πολύ και μόνο που το αναφέρω αυτό. Και εκεί ακριβώς είναι που αναρωτιέμαι αν όντως το δικαιούμαστε αυτό το Νόμπελ Ειρήνης, με το οποίο μας έχουν «φάει τα αυτιά» το τελευταίο καιρό.
Αλλά θα γυρίσω στο θέμα της εκμετάλλευσης λίγο αργότερα.
Την περίοδο το Χριστουγέννων, λοιπόν, στο νησί βρίσκονταν κυρίως Σύριοι και δεν ήταν πάρα πολλοί –όχι τουλάχιστον με τα νούμερα που προαναφέρθηκαν-, κάτι που έκανε εύκολο ακόμα και το να γνωριστούμε μαζί τους. Σχεδόν κάθε μέρα είχαμε νέο κόσμο, ενώ περίπου κάθε 5-7 ημέρες έφευγαν όσοι είχαν παραλάβει τα χαρτιά τους.
Τη διαχείριση είχε κυρίως ο αγροτικός γιατρός του νησιού, κάτι που όπως καταλαβαίνετε δεν ήταν στις αρμοδιότητες του, αλλά ως άνθρωπος θέλησε να ασχοληθεί. Ο δήμος γενικά τόσο καιρό δεν είχε κάποια ανάμειξη, ευτυχώς είχε δεχθεί να διαθέσει μια μεγάλη αίθουσα για να μένουν οι πρόσφυγες κι άλλη μια που είχε αναλάβει υπό την ευθύνη του ένας ιδιώτης, για να φυλάσσονται τα ρούχα και τα είδη που μαζεύονταν για εκείνους, η οποία όμως, δυστυχώς, πρόσφατα κάηκε ολοσχερώς –δεν γνωρίζουμε ακόμα τα ακριβή αίτια της φωτιάς-.
Οπότε, τα πάντα κινούνταν μέσω του γιατρού, ο οποίος και με τη βοήθεια διάφορων ιδιωτών από το εξωτερικό που αγαπούν το νησί και βοηθούν, αλλά και ΜΚΟ φροντίζουν να έχουν όλα τα απαραίτητα αγαθά για τη σίτιση και στέγαση των προσφύγων σε ένα όσο γίνεται πιο αξιοπρεπές και ασφαλές περιβάλλον για εκείνους και τα παιδιά.
Όσο ήμουν στο νησί, πήγα για να βοηθήσω περίπου 10 ημέρες. Εκεί, επίσης βρίσκονταν και κάποιοι άλλοι εθελοντές, οπότε στο σύνολο ήμαστε περίπου πέντε.
Κάποιες φορές, όλα όσα είχαμε να κάνουμε ήταν αρκετά εύκολα και μπορούσαμε να τα διεκπεραιώσουμε με πέντε άτομα, ενώ είχαν υπάρξει και φορές που δυσκολευτήκαμε. Παρόλα αυτά, δεν υπήρχε κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα. Οι ιδιώτες και οι ΜΚΟ φρόντιζαν πάντα να παρέχουν όλα τα υλικά που χρειαζόμασταν. Κάποιες άλλες φορές συναντήσαμε ελλείψεις στο θέμα της σίτισης, αλλά και πάλι βγήκε άκρη.
Από εμάς, λοιπόν, ένας εθελοντής ήταν υπεύθυνος για την παραλαβή τους. Πολλές φορές οι πρόσφυγες έφταναν βρεγμένοι και πεινασμένοι, και με τον καιρό να μην είναι καθόλου καλός. Οπότε αφού τακτοποιούνταν πρόχειρα για την ώρα, το απόγευμα πηγαίναμε όλοι και μοιράζαμε κουβέρτες, κρεβάτια, στρώματα, φαγητό κλπ.
Τη πρώτη μέρα που πήγα, οι πρόσφυγες που είχαν βγει εκείνη τη φορά, είχαν ήδη 1-2 ημέρες που είχαν φτάσει. Οπότε, αφού βοήθησα με το συσσίτιο και με το να μοιράσω σερβιέτες στις γυναίκες, πάνες στα μωρά κλπ, ζήτησα από τους γονείς δυο κοριτσιών να τους βγάλω φωτογραφίες. Μου έδωσαν την άδεια τους και εγώ έβγαλα τη μηχανή για να τους βγάλω.
Εν τω μεταξύ οι μικρές, είχαν ήδη αρχίσει μόλις τους το είπαν, να φοράνε τα σκουφιά τους, τα μπουφάν τους και να φτιάχνουν τα μαλλιά τους για τη φωτογραφία. Τους χαμογέλασα και τις έβγαλα. Έβγαλα αρκετές, με τις μικρές και με τη μητέρα. Κάπου εδώ να πω, πως η μητέρα ήταν μια πανέμορφη γυναίκα, της το είπα κιόλας και χαμογέλασε.
Εκείνη η μέρα ήταν λίγο αμήχανη, ειδικά αν σκεφτείς τις επόμενες. Φεύγοντας, λοιπόν, χαιρέτησα τις μικρές και ενώ έπαιρνα τα πράγματα μου, ήρθαν κοντά και μου τράβηξαν τη μπλούζα σαν να ήθελαν να μου πουν κάτι. Κατέβηκα στο ύψος τους και έπεσαν πάνω μου αγκαλιάζοντας με. Αυτές ήταν οι πιο γλυκές και παράλληλα σφιχτές αγκαλιές που έχω κάνει. Μου χαμογέλασαν πλατιά, με φίλησαν στο μάγουλο και έφυγαν. Κι εγώ έφυγα με ένα τεράστιο χαμόγελο…
Η μητέρα με τις δυο μικρές κόρες της, για τις οποίες σας μίλησα.
Από την επόμενη ημέρα, είχα δυο μικρούς βοηθούς-ακόλουθους όσο ήμουν εκεί. Έτρεχαν από πίσω μου, χοροπηδούσαν γύρω μου και με αγκάλιαζαν. Και εννοείται τις αγκάλιαζα κι εγώ. Σας θυμίζει κάτι;
Εμένα μου θύμισε τα αδέρφια μου. Κινούνταν, έτρεχαν και γελούσαν όπως ένα οποιοδήποτε παιδί! Περίεργο; Δεν θα έπρεπε να φαίνεται περίεργο. Ήταν παιδιά, και τα παιδιά είναι όλα τα ίδια, αθώα, γεμάτα αγάπη και χαρά, ακόμα κι αν έχουν μεγαλώσει στην Αγγλία ή την Συρία.
Τις επόμενες ημέρες, γνωριστήκαμε με όλους όσους ήταν εκεί. Παίζαμε παιχνίδια, λέγαμε ιστορίες, κάναμε πλάκες μεταξύ μας και βγάζαμε φωτογραφίες. Μάλιστα, μάθαμε αρκετές λέξεις στα αραβικά, για να μπορούμε να συνεννοούμαστε.
Μάθαμε περισσότερα για το πολιτισμό τους και τα έθιμα τους. Μιλήσαμε για πολλά θέματα και πραγματικά το απόλαυσα. Μου έδωσαν και δικό τους όνομα, “Σεμσεμά”. Και τελικά, κατάλαβα πως όντως έχουμε διαφορές σαν πολιτισμοί, αλλά οι άνθρωποι είναι ίδιοι. Τι εννοώ ίδιοι; Στα άτομα που γνωρίσαμε, ένα θα ήταν πιο αστείο, άλλο λίγο πιο απόμακρο και άλλο πιο εγκάρδιο. Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους ανθρώπους στις δικές μας κοινωνίες.
Μπορείς κάποιες εκφάνσεις της ζωής τους να είναι διαφορετικές, λόγω των παραδόσεων και των εθίμων, αλλά είναι άνθρωποι και τους ίδιους χαρακτήρες που θα συναντήσεις σε μια παρέα, οικογένεια ή κοινωνία από τη Δύση.
Τα Χριστούγεννα, λοιπόν, αυτά, μπορώ να πω πως ήταν από τα πιο ενδιαφέροντα των τελευταίων ετών. Ελπίζω να μην ακούγεται ρηχό. Εννοώ πως γνώρισα πραγματικά πολύ ενδιαφέροντα κόσμο, μου μίλησαν για τις εμπειρίες τους και τη ζωή τους, πράγματα που δεν πιστεύεις πως υπάρχουν, γιατί ζούμε στο δικό μας ευτυχισμένο κουτάκι.
Όσο κακή κι αν είναι η κατάσταση στην Ελλάδα, όση εξαθλίωση κι αν έχουμε υποστεί ήδη, πραγματικά τα βιώματα αυτών των ανθρώπων μόνο με ανοιχτό το στόμα και άφωνους μπορούν να μας αφήσουν. Και θεωρώ τόσο μεγάλη ντροπή και αίσχος να τους αντιμετωπίζουμε ως κάτι λιγότερο από ανθρώπους, γιατί το πλήθος τους πολλές φορές μας κάνει να ξεχνάμε ότι είναι άνθρωποι και τους αντιμετωπίζουμε σαν μάζα.
Γι’ αυτό πια, ενώ μπορώ να καταλάβω το φόβο πολλών σχετικά με τον κόσμο που έρχεται, μπορώ επίσης να πω πως είναι αβάσιμος. Δέχομαι το να φοβάσαι τον οποιοδήποτε ξένο μπορεί να είναι κοντά σου, Έλληνα, Γερμανό ή Σύριο. Αλλά δεν δέχομαι να φοβάσαι τον Σύριο ή τον Αφγανό επειδή είναι από μια χώρα με διαφορετικά έθιμα από εμάς και -ίσως- κάποια χρόνια πίσω, όσον αφορά τις εξελίξεις.
Όντως, η γυναίκα έχει άλλη θέση στην κοινωνία τους, με λιγότερες ελευθερίες κλπ και η θρησκεία έχει άλλη θέση στη ζωή τους. Αλλά τίποτα από τα δύο δεν τους καθιστά επικίνδυνους, δεν έχουν έρθει για να μας κάνουν κακό, ούτε είναι όσο «βάρβαροι» θέλουν τα social media να τους παρουσιάζουν. Είναι άνθρωποι! Οπότε, δεν νομίζω πως πρέπει κανείς να φοβάται τους πρόσφυγες περισσότερο από τον ίδιο τον άνθρωπο που μένει στην απέναντι πολυκατοικία. Σκεφτείτε το!
Ένα απόγευμα γεμάτο γέλιο και παιχνίδι με τα μικρά. Βλέπετε κάτι διαφορετικό από μικρά παιδιά; (Εντάξει, εγώ ίσως να είμαι λίγο μεγαλύτερη…)
Και για να το πω κι αυτό, ο δυτικός πολιτισμός, εμείς, που θέλουμε να φαντάζουμε πιο πολιτισμένοι από εκείνους, όταν σβήσει η λάμπα, δεν είμαστε!
Ναι, δεν είμαστε!
Το πόσο έχουμε επωφεληθεί οικονομικά (και βάζω το εμείς, για να μη χρειαστεί να κατονομάσω) από τους πρόσφυγες δεν περιγράφεται. Πολλοί που μέσα από τις «φιλανθρωπικές» τους δράσεις κερδοσκοπούν, άλλοι βοηθώντας στις παράνομες και καθόλου ασφαλείς μετακινήσεις τους από τη Τουρκία στην Ελλάδα και άλλοι που θα τους εκμεταλλευτούν ως φθηνά εργατικά χέρια στο εξής, αφήνοντας τη περίσσεια αυτών, την οποία δε χρειάζονται, να στοιβάζεται σε άλλα κράτη, ακόμα κι αν δε μπορούν να το υποστηρίξουν.
Για ποιον πολιτισμό μιλάμε λοιπόν;
Ελπίζω να σας έδωσα μια ιδέα όλων όσων έζησα, δεν νομίζω οτι μπορώ να τα αποδώσω αρκετά καλά, όχι όπως τα έζησα. Η εμπειρία αυτή ήταν από τις μεγαλύτερες της ζωής μου. Γι’ αυτό, αν μένετε σε κάποιο μέρος υποδοχής ή σας δωθεί η ευκαιρία, βεβαιωθείτε πως θα πάτε να βοηθήσετε, έστω και λίγο.
Δώστε την ευκαιρία στο μυαλό σας να «ανοίξει» και να δει λίγο έξω από αυτά που σας επιτρέπουν τα social media και οι ειδήσεις. Θα γνωρίσετε τα πιο ενδιαφέροντα άτομα της ζωής σας, και αυτό σας το εγγυώμαι. Ενώ, παράλληλα θα έχετε βοηθήσει κάποιους ανθρώπους, ακόμα κι αν δε μιλάνε την ίδια γλώσσα με σας ή δεν ασπάζονται τα ίδια «πιστεύω». Δεν σας λέω να βοηθήσετε αυτούς και όχι κάποιους άλλους, αλλά προσπαθήστε να βοηθήσετε κάπου.
Άλλωστε, αν θέλουμε να λέμε οτι είμαστε τόσο καλοί και πονόψυχοι με τους «δικούς μας» που το έχουν ανάγκη, τόσο καιρό, δεν θα έπρεπε να το έχουν πια ανάγκη. Αν το έχουν, μάλλον κάτι κάνουμε λάθος…