“Αγαπητέ κόσμε, σε αφήνω επειδή βαρέθηκα. Αισθάνομαι ότι έχω ζήσει αρκετό καιρό. Σε αφήνω με τις ανησυχίες σου σε αυτόν τον γλυκό βόθρο – καλή τύχη.” Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του ηθοποιού-συνθέτη George Sanders λίγο πριν αυτοκτονήσει. Αυτά ίσως να είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά λόγια για κάθε άνθρωπο που αποφασίζει να αυτοκτονήσει.
Τι νιώθει ένα άτομο που φτάνει στην αυτοκτονία; Ποιά είναι τα αίτια που οδηγούν στις περισσότερες αυτοκτονίες και πώς μπορούμε να προλάβουμε μια απόπειρα;
Περίπου 1.000.000 άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο παγκοσμίως ενώ περίπου 15.000.000 πραγματοποιούν απόπειρα αυτοκτονίας καθιστώντας με αυτό τον τρόπο την αυτοκτονία τη 10η αιτία θανάτου στον κόσμο. Σαφώς τα τελευταία χρόνια με τις οικονομικές εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο ο κίνδυνος αύξησής τους είναι εμφανής και ανησυχητικός καθώς αφορμή για τις περισσότερες αυτοκτονίες όπως αναφέρουν οι πρόσφατες έρευνες είναι το οικονομικό αδιέξοδο και η απόγνωση που οδηγούν τους ανθρώπους σε ένα είδους ψυχικού αδιεξόδου. Ως προς το φύλο, οι έρευνες έχουν δείξει ότι αν και οι γυναίκες κάνουν συχνότερα απόπειρες αυτοκτονίας, τα ποσοστά αυτοκτονιών είναι μεγαλύτερα στο ανδρικό φύλο και αυτό γιατί οι άνδρες συνδέονται συχνότερα με πιο βίαιες αυτοκτονικές απόπειρες οι οποίες είναι και πιο αποτελεσματικές, ενώ οι γυναίκες χρησιμοποιούν συχνότερα μεθόδους χαμηλής αποτελεσματικότητας. Σύμφωνα με έρευνες οι περισσότερες επιτυχημένες αυτοκτονίες αφορούν άντρες με ιστορικό ψυχοπαθολογίας που αφορά διαταραχές διάθεσης όπως η κατάθλιψη. Ωστόσο, μόνο τα μισά σχεδόν από τα άτομα που κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας έχουν ένα διαγνωσμένο πρόβλημα ψυχικής υγείας. Τα άτομα με βαριά κατάθλιψη δεν αυτοκτονούν εύκολα, καθώς έχουν δυσκολία στο να πάρουν την απόφαση και δεν έχουν τη βούληση να πραγματοποιήσουν αυτό που σκέφτονται. Είναι πιο πιθανό να αυτοκτονήσει ένα άτομο με κατάθλιψη όταν φαινομενικά αρχίζει να γίνεται καλύτερα, γιατί έχει πλέον αυξημένα επίπεδα κινητοποίησης και παρορμητικότητας χωρίς όμως να έχει σταματήσει να νιώθει απελπισία. Η απελπισία είναι ο βασικός λόγος που κάποιος οδηγείται στην αυτοκτονία. Το άτομο δεν μπορεί να δει καμία διέξοδο μπροστά του και θεωρεί ότι η μόνη λύση είναι ο θάνατος. Βλέπει τον θάνατο ως λύτρωση, παραιτείται από τη ζωή και σταματά κάθε προσπάθεια να προχωρήσει ή να ξεπεράσει το πρόβλημα.
Συνήθεις τρόποι αυτοκτονίας
- Ατομική αυτοκτονία χωρίς εμπλοκή άλλων προσώπων: Αφορά όλες τις περιπτώσεις όπου ένα άτομο αποφασίζει μόνο του να θέσει τέλος στη ζωή του και το πραγματοποιεί.
- Ευθανασία και επιβοηθούμενη αυτοκτονία: Η περίπτωση όπου κάποιο γνωστό πρόσωπο πείθεται να βοηθήσει ή κάποιος γιατρός αναλαμβάνει την ευθανασία.
- Δολοφονία – αυτοκτονία: Η περίπτωση όπου κάποιος λίγο πριν ή ταυτόχρονα με την αυτοκτονία του δολοφονεί κάποιον ή κάποιους άλλους.
- Επίθεση αυτοκτονίας: Η περίπτωση όπου κάποιος γίνεται κινητή βόμβα προκειμένου να δολοφονήσει κάποιον/ους έχοντας πολιτικό ή στρατιωτικό λόγο για να τελέσει την πράξη.
- Μαζική αυτοκτονία: Η αυτοκτονία που τελείται με την προτροπή και συμμετοχή και άλλων ατόμων-μελών μιάς ομάδας (συχνά παραθρησκευτικής π.χ : “ο ναός των ανθρώπων”, ή στρατιωτικής).
- Διπλή αυτοκτονία: Η περίπτωση αυτή αφορά κυρίως ζευγάρια που αποφασίζουν να πεθάνουν μαζί.
Αίτια
Τα αίτια μιας αυτοκτονίας ποικίλλουν καθώς κάθε άνθρωπος αποτελεί ξεχωριστή οντότητα και λειτουργεί καθοδηγούμενος από τις δικές του προσωπικές σκέψεις. Ωστόσο θα μπορούσαμε να ταξινομήσουμε τα αίτια αυτά σε δύο βασικές κατηγορίες τα κοινωνιολογικά και τα ψυχολογικά.
Κοινωνιολογικά
Βασικό παράγοντα επικινδυνότητας ως προς την αυτοχειρία αποτελεί η ανάγκη του ανθρώπου να «ανήκει» σε μια ομάδα, να αισθάνεται συμμετοχή και ασφάλεια σε αυτή, αλλά και να λαμβάνει αναγνώριση και ικανοποίηση γι αυτό το λόγο άλλωστε παρουσιάζουν υψηλό βαθμό επικινδυνότητας οι ηλικιωμένοι που ζούν μόνοι τους ή ομάδες ανθρώπων που θυσιάζονται στο όνομα αυτής της ομάδας (π.χ. ισλαμικές επιθέσεις αυτοκτονίας). Παράλληλα, σημαντικούς επιβαρυντικούς παράγοντες αποτελούν οι οικονομικές δυσκολίες, η ανεργία ή προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου οδηγώντας το στον κοινωνικό αποκλεισμό και τη μοναξιά. Επιπλέον λόγοι οι οποίοι μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο στην αυτοκτονία ενδέχεται να είναι η αποτυχία στο χώρο εργασίας ή ακόμα και του σχολείου, η απώλεια συντρόφου, σε ακραίες περιπτώσεις μέχρι και η αδυναμία προσαρμογής στο στρατιωτικό περιβάλλον.
Ψυχολογικά
Πρωτοστάτης της ψυχολογικής ερμηνείας της αυτοκτονίας και των αυτοκτονικών ιδεασμών υπήρξε ο Freud παρουσιάζοντας τη θεωρία του σχετικά με το ένστικτο του θανάτου (Thanatos), σκοπός του οποίου είναι να ξεπεράσει τις αναστολές του ανθρώπου, να καταστρέψει, και να τον επαναφέρει στην κατάσταση της άψυχης, ανόργανης κατάστασης από την οποία προήλθε. Ο Freud υποστήριζε ότι η αυτοκτονία αποτελεί ουσιαστικά μια επιθυμία θανάτου στραμμένη προς τους άλλους. Αυτή η επιθυμία στη συνέχεια στρέφεται προς τον ίδιο τον εαυτό, που έχει ουσιαστικά ταυτιστεί με το πρόσωπο εκείνο που το έχει βλάψει στη ζωή του. Γι’ αυτόν το λόγο η αυτοκτονία αναφέρεται συχνά και ως ένας έμμεσος τρόπος τιμωρίας του προσώπου που έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή του αυτόχειρα και τον έχει τραυματίσει συναισθηματικά με διάφορους τρόπους. Σε πολλές περιπτώσεις αυτοκτονιών παρουσιάζεται η διάγνωση της Κατάθλιψης, ιδιαίτερα του τύπου της Μελαγχολίας. Σε αυτή την περίπτωση ο ασθενής παρουσιάζει ιδιαίτερα χαμηλή αυτοεκτίμηση, έντονα συναισθήματα ενοχής και αυτοκατηγορίας. Παρ’ όλα αυτά, ο κίνδυνος αυτός δεν είναι ιδιαίτερα σοβαρός όταν η εκδήλωση της κατάθλιψης βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο, γιατί τότε ο πάσχων νιώθει ιδιαίτερα ακινητοποιημένος και εγκλωβισμένος ακόμη και για την πρωτοβουλία μιας πράξης όπως η αυτοκτονία σε αντίθεση με το στάδιο επανόδου από την ασθένεια. Επιπροσθέτως, η σχιζοφρένεια αποτελεί μια ψυχιατρική διαταραχή με υψηλό ποσοστό αυτοχειρίας. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος στα αρχικά στάδια της διαταραχής, κατά τα οποία η αίσθηση προσωπικής ταυτότητας είναι ιδιαίτερα συγκεχυμένη, ο ασθενής μπορεί να νιώθει ότι εξωτερικές δυνάμεις τον απειλούν και μια επικείμενη καταστροφή έρχεται. Σε αυτό το στάδιο ο πάσχων μπορεί να ακούει και εσωτερικές φωνές που τον διατάζουν να αυτοκτονήσει ή να καταβάλλεται από ιδέες δίωξης κατά τις οποίες καλείται να δράσει προκειμένου να αποφύγει τους διώκτες του,επιχειρώντας να αυτοκτονήσει με ιδιαίτερα βίαιους τρόπους. Λιγότερο συχνές αιτίες αυτοκτονίας αποτελούν ψυχικές διαταραχές όπως οι διαταραχές προσωπικότητας .
Προαυτοκτονική Συμπεριφορά
Πριν από την αυτοκτονία υπάρχουν αρκετά στοιχεία-σημάδια στη συμπεριφορά του ατόμου, τα οποία μας “προειδοποιούν” για την κατάσταση και τις διαθέσεις του συμβάλλοντας έτσι στην εκτίμηση της σοβαρότητας ενός αυτοκτονικού ιδεασμού αν και πρέπει πάντα να λαμβάνεται ως κίνδυνος για την ασφάλεια του ατόμου και η αντίδραση πρέπει να είναι άμμεση σε κάθε περίπτωση. Ορισμένα από τα στοιχεία αυτά ενδεικτικά είναι:
- Συναισθηματική μεταστροφή (κατάθλιψη, άγχος, κινητοποίηση, αίσθημα μοναξιάς, ενοχές, αίσθημα απόρριψης, κακή αυτοεικόνα, προβλήματα ύπνου). Σε ότι αφορά την κινητοποίηση ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η περίοδος της αρχής της κατάθλιψης ή της ανάρρωσης μετά από αγωγή.
- Διαταραχές στις διατροφικές του συνήθειες και τον ύπνο.
- Αλλαγές στη συμπεριφορά και στο λόγο που υποδεικνύουν ότι το άτομο είναι κοντά στην αυτοκτονική απόπειρα π.χ. μιλά για αυτοκτονία ή απομονώνεται από κοινωνικές συναναστροφές.
- Χρήση έμμεσου λόγου π.χ : “Η οικογένειά μου θα είναι καλύτερα χωρίς εμένα” ή χρήση λόγου αποχαιρετισμού.
- Ενέργειες όπως αγορά εξαρτημάτων αυτοκτονίας όπως σχοινί, καλώδιο, όπλο (δεν ισχύει πάντα). Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ, απομάκρυνση από κοινωνικές επαφές, εργασία, ένταση ή θυμός κλπ.
- Επιθετικότητα. Η πράξη της αυτοκτονίας εκλαμβάνεται συνήθως ως μια πράξη όπου η επιθετικότητα είναι στραμμένη προς το ίδιο το άτομο όμως στην πραγματικότητα η επιθετικότητα είναι στραμμένη και προς ένα άλλο πρόσωπο τον λεγόμενο “σημαντικό άλλο” από το οποίο έχει βιώσει ματαίωση στο παρελθόν.
Καθένα από αυτά τα στοιχεία, λοιπόν, αποτελεί ουσιαστικά μια έκκληση για βοήθεια, η οποία συνήθως απευθύνεται στο πρόσωπο που δέχεται και την επιθετικότητα, ζητώντας περισσότερο ενδιαφέρον, αγάπη, χρόνο και αφοσίωση. Είναι σημαντικό, άτομα του άμεσου περιβάλλοντος να μπορέσουν να «ακούσουν» αυτά τα μηνύματα και να ανταποκριθούν άμεσα. Αν όχι πάντα, σχεδόν πάντα η αυτοκτονία έρχεται μετά από έλλειψη αντιμετώπισης μιας δύσκολης συναισθηματικής κατάστασης κάποιου η οποία δεν αντιμετωπίστηκε με το δέοντα τρόπο ή δεν ακολουθήθηκαν στη συνέχεια τα δέοντα για την ασφαλή του ανάρρωση. Γι’αυτό το λόγο θα πρέπει με την πρώτη κιόλας εμφάνιση ορισμένων από τα παραπάνω στοιχεία τα άτομα του άμεσου περιβάλλοντος του ατόμου να απευθυνθούν σε κάποιο ειδικό ψυχικής υγείας και να μην τα υποτιμήσουν.