Σμύρνη μου αγαπημένη – Πατρίδα μας είναι ο πολιτισμός μας

Φέτος, εκατό χρόνια μετά τον Αύγουστο του 1922, βγαίνει στους κινηματογράφους η ταινία «Σμύρνη μου αγαπημένη».

Η Μικρασιατική Καταστροφή σήμανε το τέλος του ελληνισμού που άκμαζε από την αρχαιότητα στα παράλια της Μικράς Ασίας. Φέτος, εκατό χρόνια μετά τον Αύγουστο του 1922, βγαίνει στους κινηματογράφους η ταινία «Σμύρνη μου αγαπημένη», η μεγαλύτερη ελληνική παραγωγή με θέμα τη Καταστροφή της Σμύρνης.

Τα γεγονότα εκείνης της περιόδου μας είναι γνωστά από τα βιβλία ιστορίας. Η Σμύρνη υπήρξε το σκηνικό που διαδραματίστηκαν οι πιο ζοφερές στιγμές μετά τη κατάρρευση της μικρασιατικής εκστρατείας.

Μια από τις πιο πλούσιες και ανεπτυγμένες πόλεις της Μικράς Ασίας λεηλατήθηκε και κάηκε. Οι Έλληνες και οι Αρμένιοι έτρεξαν στο λιμάνι για να βρουν σωτηρία στη θάλασσα όμως κανένα πλοίο των παλιών μας συμμάχων δεν δέχτηκε να τους βοηθήσει. Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι έχοντας υπογράψει συμφωνία ουδετερότητας με τους Τούρκους απωθούσαν όσους προσπάθησαν να ανέβουν στα πλοία τους πετώντας τους στο νερό. Ελάχιστα πλοία πήραν κόσμο όπως μερικά αμερικάνικα. Έτσι το πλήθος παραδόθηκε στη μανία των οπαδών του Κεμάλ.

Τις σφαγές και τις λεηλασίες ακολούθησε η πυρπόληση της αρμενικής και της ελληνικής συνοικίας. Οι φλόγες κατέκαψαν τα σπίτια αναγκάζοντας όσους Χριστιανούς προσπάθησαν να κρυφτούν σε αυτά, να βγουν έξω στους δρόμους, με αποτέλεσμα να πέσουν στα χέρια των φανατισμένων Κεμαλιστών Τούρκων και να υποστούν βασανισμούς και άγριο θάνατό.

Η ταινία «Σμύρνη μου αγαπημένη» βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό της Μιμής Ντενίση ζωντανεύει μνήμες, εικόνες και καημούς αποτυπώνοντας με σεβασμό και αγάπη μια πληγή της ελληνικής ιστορίας. Ο αληθινός πρωταγωνιστής της ταινίας είναι η Σµύρνη και το πολυπολιτισµικό σύµπαν της. Μια πόλη «φωνακλού» και «ναζιάρα», όπως λέει και η ηρωίδα, Φιλιώ Μπαλτατζή, η Σμύρνη ήταν το Παρίσι της Ανατολής όπου ζούσαν μαζί όχι µόνο Έλληνες και Τούρκοι, αλλά και Εβραίοι, Αρμένιοι, Γάλλοι, Αμερικανοί, Άγγλοι και άλλες εθνότητες.

Ο σκηνοθέτης της ταινίας, Γρηγόρης Καραντινάκης, γέννημα θρέμμα της Καισαριανής με παππού από το Αϊβαλί, αναφέρει σε συνέντευξη του ότι συνδέθηκε αμέσως με το σενάριο μέσα από τις ιστορίες που κι ο ίδιος είχε ακούσει ως παιδί στην οικογένεια του.

Η ταινία «Σμύρνη μου αγαπημένη» διατρέχει με ευαισθησία και ειλικρίνεια τα τελευταία χρόνια της οικογένειας Μπαλτατζή στη Σμύρνη μέχρι τη καταστροφή του 1922.

Ο θεατής διακρίνει δύο κόσμους στη ταινία. Στις πρώτες σκηνές αναδεικνύεται η κουλτούρα των Ελλήνων της πόλης, εύπορων ή και λαϊκών, η γενναιόδωρη φιλοξενία τους, οι σχέσεις και η καθημερινότητα τους. Γλέντια, μουσική, κοσμικές επισκέψεις, θέατρα, τραπέζια με λαχταριστά πιάτα, μυρωδιές, γλύκα του κουταλιού ή σιροπιαστά με γαρίφαλο και κανέλα. Ενώ στις τελευταίες σκηνές αποτυπώνεται ο βάναυσος διωγμός, η άτακτη φυγή και το ασύλληπτο μένος των Κεμαλιστών προς το αβοήθητο πλήθος που επί μερόνυχτα σφαγιαζόταν στη προκυμαία του λιμανιού.  

Στο πυκνογραμμένο σενάριο οι χαρακτήρες που έπλασε η Μιμή Ντενίση προβάλλουν με τον πιο ανάγλυφο τρόπο το πολιτισμό που φέραν οι άνθρωποι από τη Μικρά Ασία. Οι Μικρασιάτες ακόμα κι αν αποκόπηκαν από το τόπο τους, έχασαν το βιός τους και βρέθηκαν κατατρεγμένοι πρόσφυγές, ανεπιθύμητοι από Τούρκους και από Έλληνες, εντούτοις δεν έχασαν ποτέ την ταυτότητα τους, με την οποία μπόλιασαν τους τόπους που κατέφυγαν. Πρόσφεραν απλόχερα τα καλύτερα χαρακτηριστικά της κουλτούρας τους στην σύγχρονη Ελλάδα. Γιατί πατρίδα τους ήταν ο ίδιος ο πολιτισμός τους. Κι η μνήμες τους ζουν μέσα στην κοινωνία μας και διαμορφώνουν το παρόν και το μέλλον μας. 

Οι τραγωδίες που βίωσαν οι χριστιανοί της Σμύρνης, του Πόντου και της Μικράς Ασίας παραμένουν μέχρι σήμερα προκλητικά αγνοημένες από το διεθνές δίκαιο. Έλληνες και Αρμένιοι υπέστησαν άγριες γενοκτονίες με πολλά ιστορικά στοιχεία να είναι ακόμα αδιευκρίνιστα. Αυτή η ταινία είναι ένας σύγχρονος τρόπος να επικοινωνήσουμε και να γνωστοποιήσουμε στο ευρύ κοινό αυτές τις σκοτεινές σελίδες της ιστορίας κάνοντας μια νέα αρχή για την ανάδειξη της σημασίας τους.