Ο κινηματογράφος προσομοιώνει αρκετά ρεαλιστικά την εμπειρία των ονείρων. Ποια είναι όμως αυτά τα χαρκτηριστικά μιας ταινίας που την κάνουν να μοιάζει με όνειρο;
Ο κινηματογράφος είναι η μόνη από όλες τις κλασικές τέχνες που έχει καθορισμένη ημερομηνία έναρξης. Είναι το 1895 στο Παρίσι. Από τότε η έβδομη τέχνη κατέκτησε τους πάντες και διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο.
Σχεδόν ταυτόχρονα η λέξη «ψυχανάλυση» εμφανίζεται για πρώτη φορά στα γραπτά του Σίγκμουντ Φρόυντ το 1896. Αυτοί οι δυο μαγευτικοί κόσμοι – του κινηματογράφου και της ψυχανάλυσης- αναδύονται την ίδια χρονικη περίοδο και συναντιούνται.
Γρήγορα θεωρήθηκε ότι ο κινηματογράφος πετυχαίνει να μιμηθεί τη λειτουργία του ψυχισμού, τον οποίο η ψυχαναλυτική μέθοδος είχε πρόσφατα “ανακαλύψει”.
Παράλληλα, παρατηρούμε ότι τα χαρακτηριστικά του ονείρου όπως αυτά περιγράφονται στην κλασική ψυχαναλυτική θεωρία από τον Φρόυντ παρουσιάζουν εκπληκτικές ομοιότητες με τα χαρακτηριστικά μιας κινηματογραφικής ταινίας και εύκολα θα έλεγα βλέπουμε την επιρροή που άσκησε η ψυχανάλυση στην έβδομη τέχνη.
Ας δούμε λοιπόν της ομοιότητες μιας ταινίας με ένα όνειρο!
1.Δεν υπάρχουν όρια στο χώρο και το χρόνο
Μέσα από την τεχνική του χρωματισμού, χρωματίζοντας μία σκηνή ασπρόμαυρη και μία έγχρωμη, ο θεατής αμέσως αντιλαμβάνεται ότι το ασπρόμαυρο πλάνο αναφέρεται σε μια παρελθοντική στιγμή και όχι στο χρόνο στον οποίο βρίσκεται αυτή τη στιγμή η πλοκή.
Όπως και στο όνειρο μπορούμε να ξεχωρίσουμε διαφορετικές “σκηνές” σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Ενώ και μια ταινία επιστημονικής φαντασίας μπορεί να εξιστορεί μια μελλοντική, ανύπαρκτη πραγματικότητα στο διάστημα πολύ πειστικά, όπως ακριβώς μπορούμε να ονειρευτούμε τα πιο τρελά πράγματα και να τα βιώνουμε ως απόλυτα φυσιολογικά.
2. Ασαφή γεγονότα
Ένα άλλο κοινό στοιχείο με τα όνειρα είναι τα θολά πλάνα που θέλουν να δείξουν ότι ο ήρωας δεν θυμάται ακριβώς τι έγινε, όπως άλλωστε και στα όνειρα όταν δεν μπορούμε να το φέρουμε στη μνήμη μας εντελώς αυτούσιο, το θυμόμαστε ως θολό.
3.Ίδια δομή
Η υπόθεση ξετυλίγεται καρέ καρέ και αυτό φτιάχνει ένα νόημα, ακόμα και αν στην αρχή φαίνεται περίεργο.
Στο όνειρο όπως ακριβώς και στο σινεμά με τη βοήθεια του μοντάζ, δένουμε εικόνες τη μία μετά την άλλη και το νόημα βγαίνει και από την εικόνα που προηγείται αλλά και από την εικόνα που ακολουθεί.
4. Λογοκρισία
Στο όνειρο σύμφωνα με το Φρόυντ υπάρχει έντονη λογοκρισία, η οποία και μπορεί να αντιμετωπίζεται μέσω μετάθεσης (αντικατάστασης ενός στοιχείου με κάποιο άλλο) για να προστατευτεί ο ψυχισμός του ατόμου από την έντονη και απότομη ενδοψυχική σύγκρουση.
Φαίνεται ότι αυτός ο μηχανισμός έχει υιοθετηθεί και στο σινεμά αφού σε “απαγορευμένες” σκηνές όπως σεξουαλικά πλάνα ή φόνοι, χρησιμοποιούνται σκηνοθετικά τρικς ώστε να μην φαίνεται απευθείας στο πλάνο αλλά να μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα εν τέλει από τον θεατή.
5. Σύμβολα
Τέλος, ένας πολύ σημαντικός μηχανισμός που οφείλει την ύπαρξη του στην ψυχαναλυτική ερμηνεία των ονείρων είναι η εκτεταμένη χρήση συμβόλων στο σινεμά.
Στα όνειρα μας πολλές φορές βλέπουμε αντικείμενα, αριθμούς, χρώματα που σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία συμβολίζουν πρόσωπα ή καταστάσεις, τα οποία μπορούν να γίνουν αντιληπτά μόνο μέσω της ανάλυσης και της τεχνικής του ελεύθερου συνειρμού.
Ο Φρόυντ πίστευε ότι το ασυνείδητο εμφανίζεται μέσω μιας συμβολικής γλώσσας επειδή το περιεχόμενο του μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβές και επώδυνο. Άρα αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να περάσουμε από το έκδηλο περιεχόμενο του ονείρου (αυτό που ονειρευόμαστε) σε αυτό που κρύβεται μέσα του (λανθάνον περιεχόμενο).
Ακριβώς όπως στο σινεμά προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε την παρουσία κάποιων περίεργων καταστάσεων ή αντικειμένων που σε πρώτη φάση δεν φαίνεται να συνδέονται με κάποιο σαφή τρόπο με την υπόθεση της ταινίας.
Τα σύμβολα αυτά μπορεί να είναι χρώματα όπως για παράδειγμα το λευκό συμβολίζει την αγνότητα ή συμβολικοί αριθμοί στους οποίους αποδίδεται ένα συγκεκριμένο νόημα.
Δες εδώ: Σινεμά και ψυχανάλυση: 15 ταινίες εμπνευσμένες από τις θεωρίες του Freud