Εχτές σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία περίπου 140.000 Έλληνες πολίτες κατέβηκαν στην Αθήνα προκειμένου να διαδηλώσουν για το Μακεδονικό Ζήτημα. Δρακόντεια ήταν τα μέτρα ασφαλείας ενώ ταυτόχρονα στα Προπύλαια γινόταν αντιφασιστική διαμαρτυρία.
Όμως πόσο καλά γνωρίζουμε την έννοια της εθνικής ταυτότητας και κατά πόσο όσοι κατέβηκαν στο συλλαλητήριο είναι γνώστες της συγκεκριμένης ιστορίας;
Ας τα πάρουμε , λοιπόν , τα πράγματα από την αρχή.
Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση ξεκίνησε σε όλη την Ευρώπη μια σειρά εθνικών αφυπνίσεων, των οποίων διαδέχθηκε ένα κύμα εθνικιστικών εξεγέρσεων και επαναστάσεων. Στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι Μακεδόνες έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο. Ωστόσο αυτή οδήγησε στην καταστροφή πολλών εστιών του Ελληνισμού στη Μακεδονία. Οι Μακεδόνες συνέχισαν τους αγώνες ελευθερίας και ένωσης με το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος. Έτσι ακολούθησαν οι Μακεδονικές Επαναστάσεις του 1854, 1866, του 1878 , του 1880 και των Πυχεωνικών του 1880.
Περί το τέλος του 19ου αιώνα, όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε να δείχνει σημεία παρακμής. Τότε, είχαν ήδη ξυπνήσει ο μαυροβούνιος, ο σέρβικος, ο ελληνικός, ο βουλγάρικος και ο ρουμάνικος εθνικισμός. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να δημιουργηθούν καινούρια εθνικά κράτη στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα οποία διεκδικούσαν όλο και περισσότερα εδάφη από την Αυτοκρατορία.
Κύριο μέσο επέκτασης των νεοσύστατων βαλκανικών κρατών ήταν η αλυτρωτική πολιτική , δηλαδή η διεκδίκηση πληθυσμιακών ομάδων που διαβιούσαν στον εναπομείναντα Ευρωπαϊκό Οθωμανικό χώρο και η πολιτική ενσωμάτωσης των περιοχών όπου διαβιούσαν αυτές οι ομάδες προς τον κορμό των κρατών τους.
Σημαντικός σταθμός στην ιστορία της περιοχής ήταν η δημιουργία το 1893 στη Ρέσνα της περιοχής της Πελαγονίας της μυστικής οργάνωσης ΒΜΡΟ (στα ελληνικά ΕΜΕΟ), δηλαδή Εσωτερική Μακεδονική Οργάνωση.
Σκοπός της οργάνωσης ήταν η απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Τούρκους με το παραπλανητικό σύνθημα «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες» και η παροχή στήριξης στη διατήρηση της Βουλγαρικής εθνικής ταυτότητας στις ευρωπαϊκές Οθωμανικές κτήσεις .
Στον όρκο που έδιναν τα μέλη της γίνονταν σαφής διάκριση μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων και τονίζονταν ότι οι χριστιανικές εθνότητες θα συνεργάζονταν για την αποκήρυξη του Οθωμανικού ζυγού.
Αποτέλεσμα της δράσης της ΕΜΕΟ ήταν οι εθνικοί ανταγωνισμοί να μετατραπούν σε ένοπλες συγκρούσεις, κάτι που οδήγησε σε νέα Μακεδονική Επανάσταση το 1896. Σύμφωνα με απογραφή που έγινε από το Χιλμή Πασά το 1904 στη Θεσσαλονίκη, του Μοναστηρίου και του Κοσσυφοπεδίου η σύσταση του πληθυσμού ήταν: Μωαμεθανοί, Έλληνες, Βουλγαρίζοντες, Σέρβοι Εβραίοι και Ρουμανίζοντες Βλάχοι.
Το 1908 εκδηλώθηκε ο Τουρκικός εθνικισμός με το κίνημα των Νεότουρκων. Η εξέλιξη αυτή ήταν αρνητική για όλα τα χριστιανικά έθνη που κατοικούσαν στην Μακεδονία, γιατί δυσκόλευε την επέκταση και την ίδρυση εθνικών κρατών. Ακολούθησαν οι δύο Βαλκανικοί Πόλεμοι κατά τους οποίους η Μακεδονία διαμελίστηκε στα τρία και προσαρτήθηκε από την Σερβία, την Ελλάδα και την Βουλγαρία.
Το Μακεδονικό απασχόλησε και την Β’ Διεθνή, η οποία υποστήριξε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου Μακεδονικού κράτους, κάτι το οποίο δεν έγινε μετά τους πολέμους και την ανταλλαγή πληθυσμού του 1923. Με την ανταλλαγή πληθυσμών το ελληνικό στοιχείο ενδυναμώθηκε σημαντικά στην Μακεδονία με την άφιξη Μικρασιατών προσφύγων και την απομάκρυνση των μουσουλμάνων.
Η πολιτική ενσωμάτωσης συνεχίστηκε από το Ελληνικό κράτος, με σκοπό τον πλήρη γλωσσικό εξελληνισμό του σλαβόφωνου στοιχείου, με καταστολή χρήσης των σλαβικών γλωσσών και διαλέκτων στην Ελληνική επικράτεια κάτι που σε γενικές γραμμές επιτεύχθηκε, αλλά όχι απόλυτα. Παρόλα αυτό το πρόβλημα συνέχισε να απασχολεί τη Β’ Διεθνή και αργότερα και την Γ’ Διεθνή, με σκοπό την δημιουργία ανεξάρτητου κράτους, θέση η οποία το 1924 υιοθετήθηκε επίσημα και από το ΚΚΕ.
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα, ορισμένοι σλαβόφωνοι πληθυσμοί στην Ελληνική Μακεδονία προσχώρησαν ομαδικά στα αντάρτικα ένοπλα τμήματα του ΕΑΜ. Το ΕΑΜ μετά από πιέσεις των Γιουγκοσλάβων παρτιζάνων, δημιούργησε την οργάνωση ΝΟΦ (Εθνικό απελευθερωτικό Μέτωπο-Ναρόντνο Οσλομπουντίλνο Φρόντ), η οποία ήταν παρακλάδι του, με σκοπό μελλοντικά να γίνει αντικείμενο εθνικιστικών στόχων της Γιουγκοσλαβίας.
Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στην Ελλάδα πολλές χιλιάδες Μακεδόνων (γηγενών και προσφύγων) προχώρησαν προς την Γιουγκοσλαβία πολλοί από τους οποίους βαρύνονταν με καταδίκες για συνεργασία με τους κατακτητές. Κατά την γενική αμνήστευση που εξέδωσε το ελληνικό κράτος στις αρχές του ΄80 προς τους πρώην πολίτες του Ελληνικού κράτους που εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους μετά τον εμφύλιο πόλεμο, αρκετοί δεν μπόρεσαν ούτε τότε να επιστρέψουν στην πατρογονική τους εστία καθώς μια οδηγία της απόφασης της ελληνικής κυβέρνησης επισήμανε πως δικαίωμα επαναπατρισμού έχουν μόνο οι Έλληνες πρώην πολίτες του Ελληνικού κράτους και όχι οι μη Έλληνες στο γένος, πρώην πολίτες του Ελληνικού κράτους.
Τι συνέβη στην Τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία;
Αποτελεί κοινό τόπο στην Ελλάδα πως οι λεγόμενοι «Σκοπιανοί» είναι ένα «τεχνητό» έθνος, δημιούργημα του Τίτο. Πράγματι, η εθνική και κρατική συγκρότηση των Σλαβο-Μακεδόνων συντελέστηκε το 1944. Ωστόσο δεν προέκυψε εκ του μηδενός.
Μετά την τρομοκρατία και την πλήρη έλλειψη δικαιωμάτων για τους Σλαβομακεδόνες του Σερβικού Βασιλείου, ο Γιοσιπ Μπροζ Τίτο , Πρόεδρος της πρώην Γιουγκοσλαβίας της οποίας τμήμα αποτελούσε η “Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας”, αναγνώρισε πλήρως το “Μακεδονικό έθνος”, και ως εκ τούτου στην Ομοσπονδιακή Λαϊκή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, συμπεριέλαβε ως ισότιμο ομόσπονδο κράτος μέλος, την “Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας”, με πρωτεύουσα τα Σκόπια.
Πιο συγκεκριμένα, 7 μήνες προτού η Γιουγκοσλαβία ανακηρυχθεί “Ομοσπονδιακή Λαϊκή Δημοκρατία” (31.1.1946), άρχισε να καλλιεργεί τη θεωρία ότι υπάρχει ξεχωριστή “μακεδονική εθνότητα” που ένα τμήμα της στενάζει τάχα υπό τον Ελληνικό ζυγό. Η θεωρία διατυπώθηκε πρώτη φορά, ολοκληρωμένη στις 21.6.1945 με ένα άρθρο της “Μπόρμπα” (επισήμου οργάνου του Κ.Κ. Γιουγκοσλαβίας) με τίτλο “Η Μακεδονία του Αιγαίου”.
Η πρώτη Ελληνική αντίδραση πραγματοποιήθηκε μέσω δημοσίευσης στην εφημερίδα “Ελευθερία” στις 4.7.1945 με τίτλο “Μακεδονία του Αιγαίου” από τον Θεοφύλακτο Φ. Παπακωνσταντίνου, δημοσιογράφο και μετέπειτα αρχισυντάκτη της εφημερίδας. Έκτοτε έγραψε συνολικά άλλα 35 άρθρα κατά τις προσεχείς 10ετίες σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά χωρίς όμως να βρει ανταπόκριση από τις Ελληνικές Κυβερνήσεις.
Μετά την διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας όλα τα πρώην ομόσπονδα κράτη που την αποτελούσαν άρχισαν ένα ένα να κηρύσσουν την ανεξαρτησία τους. Έτσι στις 6 Σεπτεμβρίου του 1991, κήρυξε την ανεξαρτησία της και το κράτος της ΠΓΔΜ ως “Δημοκρατία της Μακεδονίας” (ΠΓΔΜ). Αυτό δημιούργησε ένταση μεταξύ των κρατών της Ελλάδας και της ΠΓΔΜ, γνωστό ως Μακεδονικό ζήτημα.
Πόσες είναι οι Μακεδονίες τελικά και πώς ορίζουμε εμείς γεωγραφικά την Μακεδονία;
Για την Ελλάδα η περιοχή ορίζεται με βάση την αρχαία Μακεδονία , θεωρώντας πως αυτή συμπίπτει με τη σύγχρονη ελληνική Μακεδονία. Ούτε αυτό μπορεί να θεωρηθεί ακριβές όμως γιατί τα όρια της περιοχής συρρικνώνονταν ή διευρύνονταν αναλόγως τις ιστορικές συγκυρίες και τις κατακτήσεις είτε προς την ανατολή είτε προς τη δύση ,τόσο στην αρχαία εποχή όσο και στην βυζαντινή.
Σύμφωνα με το συνέδριο του Βερολίνου το 1878 η Μακεδονία νοείται ευρεία γεωγραφική περιφέρεια. Έτσι χωρίστηκαν τα εδάφη της Μακεδονίας μεταξύ Ελλάδας (51%) , Σερβίας (39%), Βουλγαρίας (9%) και Αλβανίας (1%) με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913.
Τη διαίρεση αυτή αποδέχτηκε η ελληνική τότε κυβέρνηση ενώ ταυτόχρονα το σύνθημα του 1992 «Η Μακεδονία είναι μία και είναι ελληνική» αντέφασκε στην ίδια τη συνθήκη που είχε υπογράψει η χώρα κατά την οποία η νότια Μακεδονία είχε γίνει ελληνική.
Έτσι , λοιπόν, μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1990 το όνομα δεν αποτελούσε κάποιο επίμαχο πρόβλημα. Μάλιστα μετά την σύγκρουση Τίτο-Στάλιν το 1948 και καθ’ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οι σχέσεις με την Γιουγκοσλαβία ήταν άριστες.
Εθνική ταυτότητα
Είναι κοινή διατύπωση πως οι Έλληνες δέχονται υπομνήσεις του εξαιρετικού χαρακτήρα του έθνους τους και της μοναδικότητας της εθνική τους ταυτότητας. Όμως, τι εννοούμε με τον όρο «Εθνική Ταυτότητα» ; Σαν γενικό όρο θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για ένα σύνολο στοιχείων τα οποία προσδιορίζουν μία συγκεκριμένη εθνική υπόσταση σε ένα ή περισσότερα άτομα ή ομάδες ατόμων.
Οι εθνικές όμως ταυτότητες δεν μπορούν να αποτελούν σταθερά στοιχεία. Μεταβάλλονται συνεχώς. Σύμφωνα με τον Billig , τα έθνη αναπαράγονται καθημερινά ως τέτοια , και οι πολίτες ως μέλη του «εθνικού σώματος».
Η καθημερινή αυτή επιβεβαίωση της σημασίας τους έθνους προϋποθέτει την αέναη αναπαραγωγή ενός πλέγματος από αντιλήψεις , αποδοχές , πεποιθήσεις , συνήθειες, αναπαραστάσεις και πρακτικές , οι οποίες μάλιστα αναπαράγονται από γενιά σε γενιά.
Έτσι, λοιπόν, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε το γεγονός ότι η ίδια η ελληνική ταυτότητα και η εθνική αφήγηση των χιλιάδων αυτών χρόνων ευθύνεται για την ελληνική στάση απέναντι στο θέμα. Λόγω, λοιπόν, όλων αυτών των χρόνων ένδοξης ελληνικής ιστορίας οι Έλληνες βλέπουν αφ’ υψηλού τα νεώτερα βαλκάνια και θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερους ιστορικά , κοινωνικά και οικονομικά από τους Σλαβομακεδόνες .
Από αυτό μπορεί κανείς να αντιληφθεί και τους λόγους για τους οποίους οι ίδιοι οι Έλληνες αποκαλούν με υποτιμητικούς όρους το συγκεκριμένο κράτος (υβρίδιο, κατασκεύασμα, κίβδηλο έθνος κλπ). Παράλληλα , θα λέγαμε ότι οι Έλληνες κυριαρχούνται από την αντίληψη ότι οι ξένοι μας «φθονούν» ή θέλουν «το κακό μας».
Εμείς απειλούμαστε στα αλήθεια;
Σύμφωνα με τοπικούς δημοσιογράφους λόγω της μη επιτυχής ένταξής τους στο ΝΑΤΟ , οι Σκοπιανοί επιθυμούν άμεση επίλυση του προβλήματος. Τα τοπικά ΜΜΕ μεταδίδουν την είδηση του συλλαλητηρίου με σκεπτικισμό , σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Ναζίμ Ρασίντι. «Αυτές οι αντιδράσεις δημιουργούν ερωτήματα για το κατά πόσο η ελληνική πλευρά είναι διατεθειμένη να δώσει λύση στο ζήτημα».
Παράλληλα, κάτοικος των Σκοπίων δηλώνει: «εάν οι Έλληνες που αντιδρούν επισκέπτονταν την ΠΓΔΜ , θα έβλεπαν ότι έχουμε περισσότερα κοινά από ότι πιστεύουν , παρά τις προσπάθειες 100 και πλέον χρόνων να χωριστούν οι χώρες.
Η χρήση του ονόματος , δεν πρέπει να ληφθεί ως μια πράξη εχθρότητας εναντίον της Ελλάδας , όπως και το όνομα «Βρετανία» δεν είναι εχθρική κίνηση εναντίον της Γαλλίας (και της επαρχίας της Βρετάνης) ή η χρήση του ονόματος «Βαυαρία δεν είναι εχθρική πράξη μεταξύ της Ολλανδίας και της Γερμανίας». Μάλιστα η Σβετλάνα Γιοβάνοφσκα δημοσιογράφος δηλώνει : « Έχουμε βαρεθεί με το ζήτημα της ονομασία. Άλλωστε η πλειοψηφία των πολιτών πιστεύει πως η ΕΕ έχει αποτύχει».
Και φτάνουμε στο Συλλαλητήριο της Κυριακής στην Αθήνα.
Μια ολόκληρη εβδομάδα τα ΜΜΕ και τα social media μιλούσαν γι’ αυτό και διαμόρφωναν το κλίμα. Προσπαθώντας να διαφύγω από όλο αυτό το πλήθος παρατηρούσα τα πάντα όσο περισσότερο μπορούσα. Άκουγα σχολιασμούς , φωνές , θυμό , συγκρούσεις , συνθήματα « Η Μακεδονία είναι ελληνική» και άλλα. Ταυτόχρονα παντού υπήρχε στρατός, παππάδες , δημόσια πρόσωπα για να επικυρώσουν το γεγονός και εθνικιστές. Τους διέκρινες με τον τρόπο που ανέμιζαν την σημαία. Από τα ρούχα τους. Από τα συνθήματά τους. Ήταν παντού.
Ο κόσμος από την άλλη πλευρά σαν κάτι να περίμενε. Μάλλον κάποιον σωτήρα να τον βγάλει μέσα από όλη αυτήν την κατάσταση. Κάποιον να του πει ότι δεν είμαστε διχασμένοι, ότι δεν κοιτάει ο καθένας την ατομικότητά του. Ήταν σαν για λίγο όλος αυτός ο κόσμος ενώθηκε για να πει «κάτι».
Μάλλον ο «ανθελληνισμός» είναι πιο σημαντικός από την καθημερινή επιβίωση. Μάλλον ο κόσμος δε μπορούσε να αντιληφθεί ότι η δόμηση αυτού του συλλαλητηρίου ήταν καθαρά εθνικιστική. Άκουγε προσεκτικά και με ησυχία τα λόγια του Μίκη , ανέμιζε τις ελληνικές σημαίες ενώ την ίδια στιγμή η κυβέρνηση ψήφισε κι άλλο πολυνομοσχέδιο. Ήταν σαν να ξεχάσαμε τι μας βασανίζει για λίγο και ξεχυθήκαμε στους δρόμους το μεσημέρι της Κυριακής για υπερασπιστούμε τι;
Τα πατριωτικά μας εδάφη; Αντί να βγούμε να φωνάξουμε και διαμαρτυρηθούμε συσπειρωμένα για τις πολιτικές που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι κυβερνήσεις μας; Και μετά σαν καλοί πολίτες αφού δώσαμε και αυτήν την παράσταση , αφού δείξαμε στους «αντιπάλους» ποιοι είμαστε γυρίσαμε σπίτια μας και μαζευτήκαμε να δούμε το ντέρμπι.
Σαν καλοί , πιστοί και υπάκουοι πολίτες και οι ζωές μας συνεχίστηκαν από κει που άρχισε το συλλαλητήριο.
