Σίγουρα αξίζει να ασχοληθείτε με τα φιλοσοφικά ερωτήματα που προκύπτουν μέσα από τα παρακάτω πειράματα σκέψης!
Ο Helen De Cruz, καθηγητής φιλοσοφίας με ακαδημαικό υπόβαθρο και στις καλές τέχνες δημιούργησε αυτά τα σύντομα “πειράματα σκέψης”, μικρές ιστορίες δηλαδή που φέρνουν στην επιφάνεια σημαντικά φιλοσοφικά ερωτήματα, και αξίζει πραγματικά να διαβάσετε.
1. Η απόχρωση που λείπει
Το πείραμα: Ένας άνδρας έχει δει στην ζωή του όλα τα χρώματα, εκτός από μια συγκεκριμένη απόχρωση του μπλε. Αλλά έχει δει όλες τις άλλες παραλλαγές του χρώματος και αν τις έβαζε σε μια σειρά πάνω σε ένα χαρτί θα ήταν ξεκάθαρο ότι λείπει μία. Θα μπορούσε να συμπληρώσει το χρώμα με την φαντασία του;
Η φιλοσοφική του σημασία: Ο David Hume δημιούργησε αυτό το πείραμα σκέψης ως αντεπιχείρημα στην ιδέα του ότι μαθαίνουμε τον εξωτερικό κόσμο μέσα από την εμπειρία μας. Αν ήταν έτσι δεν θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε την απόχρωση που λείπει με την φαντασία μας, φαίνεται όμως ότι μπορούμε. Το περίεργο είναι βέβαια, ότι πολλοί θεωρούν βλέποντας την εικόνα ότι η απόχρωση που λείπει είναι ουσιαστικά το χρώμα του πουλόβερ του εικονιζόμενου. Αυτό δεν ισχύει. Ίσως τελικά, λοιπόν, δεν είναι τόσο εύκολο να συμπληρώσουμε το κενό…
Πηγή: D.Hume(1748) “Philosophical essays concerning human understanding”
2. Η μηχανή που σου δίνει εμπειρίες
To πείραμα: Μια ειδική συσκευή τεχνολογίας του μέλλοντος υπόσχεται να σου προσφέρει όποια εμπειρία αναζητάς. Θες να γίνεις συγγραφέας, μάγειρας, να ζεις σε κοινόβιο; Αυτή η μηχανή θα σε έκανε να πιστέψεις ότι αυτό που θες συμβαίνει πραγματικά, ενώ εσύ βρίσκεσαι ξαπλωμένος και με ηλεκτρόδια στο κεφάλι σου. Θα διάλεγες την κανονική σου ζωή ή αυτήν την σίγουρη ευτυχία αφού όσο είσαι συνδεδεμένος θα πίστευες ότι όλα αυτά είναι αληθινά;
Η φιλοσοφική του σημασία: Τι είναι τελικά η ευτυχία; Πολλοί μεγάλοι φιλόσοφοι προσπάθησαν να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, αναρωτούμενοι αν η ευτυχία είναι κάτι περισσότερο από την ευχαρίστηση και την ηδονή; Διαισθητικά φαίνεται η ευχαρίστηση να είναι αρκετή για την ευτυχία και η θέση αυτή ονομάστηκε “Ηδονισμός”. Aλλά το παραπάνω πείραμα αμφισβητεί αυτή την ιδέα. Αν ήταν αρκετή η ηδονή θα απαντούσες σίγουρα ναι στο παραπάνω ερώτημα. Αλλά οι περισσότεροι από εμάς διστάζουμε. Αυτό, σύμφωνα με τον Nozick, γιατί θέλουμε περισσότερα από την ζωή μας. Έχουμε στόχους, όνειρα, φιλοδοξίες και το να είσαι συνδεδεμένος με ένα μηχάνημα, χωρίς να προσπαθείς για αυτά δεν φέρνει κανένα αίσθημα ικανοποίησης. Και από ότι φαίνεται η ευτυχία μπορεί να προκύψει μόνο μέσα από την προσπάθεια τελικά για κάτι, παρά από μια απλή στιγμιαία ηδονή.
Πηγή: R. Nozick (1974) “Anarchy, utopia and the state”
3. To παιδί στο πηγάδι
Tο πείραμα: Δες την παραπάνω φωτογραφία. Εκτός αν είσαι ψυχοπαθής, είναι σίγουρο ότι θα νιώθεις κάποιο άγχος με το που το δεις ή θα είσαι σε εγρήγορση. Και δεν θα το νιώσεις επειδή θες να κερδίσεις την εύνοια κάποιου ή τα καλά του σχόλια για το πόσο καλός άνθρωπος είσαι, ούτε επειδή δεν αντέχεις τα κλάματα και τα δράματα.
Η φιλοσοφική του σημασία: Από αυτό σου το συναίσθημα που προκαλείται βλέποντας την φωτογραφία ο Mengzi, φιλόσοφος που έζησε στην Κίνα τον 4ο αιώνα πΧ και διδάχτηκε από τον Κομφούκιο, εξήγαγε το συμπέρασμα ότι η ενσυναίσθηση και η συμπόνια είναι κάτι που όλοι οι άνθρωποι έχουν μέσα τους. Είναι ένα έμφυτο συναίσθημα, σχεδόν ενστικτώδες.
Πηγή: Mengzi: With selections from tranditional commentaries.
4. Ο Otto και η Inga επισκέπτονται το μουσείο
Tο πείραμα: Ο Otto και η Inga θέλουν και οι δύο να επισκεφθούν το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Ο Otto έχει όμως Αλτσχάιμερ. Συμβουλεύεται έτσι πάντα το σημειωματάριο που πάντα κουβαλάει μαζί του. Παίζει δηλαδή το ρόλο της βιολογικής του μνήμης, αφού έχει σημειώσει την διεύθυνση του Μουσείου και ότι θέλει να πάει εκεί. H Inga έχει τα ίδια απευθείας στην μνήμη της και έτσι σχηματίζει απευθείας την πεποίθησή της. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η γνώση υπάρχει σιωπηρά μέσα της πριν την ανακαλέσει από την μνήμη της. Μπορούμε, όμως, να πούμε και για τον Otto ότι αυτό είναι μια πεποίθησή του, παρόλο που δεν γράφτηκε ποτέ στον εγκέφαλό του;
Η φιλοσοφική του σημασία: Είναι οι σκέψεις μας τελικά πράγματα που συμβαίνουν μόνο στον εγκέφαλό μας ή και στον εξωτερικό κόσμο; Μοιάζει στην περίπτωση αυτή το σημειωματάριο του Otto να λειτουργεί για το συγκεκριμένο μόνο ζήτημα όπως το μυαλό της Inga. Aφού, λοιπόν, δημιουργούν και τα δύο την ίδια πεποίθηση γιατί να κάνουμε διαχωρισμό από που προέρχονται; Μπορεί βέβαια να πει κανείς ότι οποιαδήποτε στιγμή ο Otto θα μπορούσε να χάσει το σημειωματάριο του και να μείνει αβοήθητος. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με το μυαλό της Igna;
Πηγή: Clark A & Chalmers D (1998) – The Extended Mind Analysis
5. Ο Ρώσος ευγενής
Το πείραμα: Ένας νέος, ιδεαλιστής Ρώσος ευγενής σκοπεύει να δώσει την περιουσία του στον αγροτικό πληθυσμό όταν πεθάνει. Αντιλαμβάνεται όμως ότι μεγαλώνοντας μπορεί τα ιδανικά του και οι αξίες του να έχουν αλλάξει και έτσι συντάσσει ένα νομικό έγγραφό που μπορεί να ανακληθεί μόνο από την σύζυγό του και ζητάει από εκείνη να του υποσχεθεί πως δεν θα συνεναίσει αν αλλάξει γνώμη μετά. Της λέει μάλιστα ότι είναι πάρα πολύ σημαντικά αυτά τα ιδανικά για εκείνον και αν τα αλλάξει είναι σα να παύει να υπάρχει. Τελικά μετά από χρόνια πράγματι της ζητάς να ανακαλέσει την διαθήκη. Τι πρέπει να κάνει εκείνη;
Η φιλοσοφική του σημασία: Αυτό είναι ένα πείραμα για την προσωπική μας ταυτότητα. Είναι ο ίδιος άνθρωπος τόσα χρόνια μετά; Πρέπει να ανακαλέσει την παλιότερη θέλησή του η σύζυγος ή να παραμείνει πιστή σε αυτά που της είχε δηλώσει τότε;
Πηγή: Parfit D(1984). Reasons and Persons
Πηγή: BoredPanda