Τελικά τι σημασία έχουν για τον άνθρωπο;
Ένα από τα θέματα που έχει απασχολήσει φιλοσόφους, επιστήμονες, ψυχολόγους αλλά και καλλιτέχνες είναι τα όνειρα. Ήδη από την αρχαιότητα υπήρχαν αυτοί που ασχολήθηκαν ανθρωποκεντρικά με στόχο την κατανόηση του μηχανισμού των ονείρων και άλλοι που στόχο είχαν την εκμετάλλευση και το κέρδος πατώντας στην αδυναμία και το φόβο του αβέβαιου κάποιων ανθρώπων.
Αν έπρεπε να χωρίσουμε τους ανθρώπους που ασχολήθηκαν με τα όνειρα σε “στρατόπεδα”, θα είχαμε δύο: Τη Φιλοσοφία/Μετα-φυσική και την Ψυχολογία. Ας ξεκινήσουμε με την πρώτη (μιας και μας πάει πιο πίσω στο χρόνο).
Φιλοσοφια/Μετα-φυσικη
Τα όνειρα για τον άνθρωπο του αρχαίου κόσμου είχαν μια ιδιαίτερη σημασία καθώς ήταν κάτι ανεξήγητο, κάτι το υπερ-φυσικό για αυτόν. Πολλές φορές τα θεωρούσαν σαν μια προειδοποίηση για το μέλλον, άλλοτε σαν επαφή/επικοινωνία με νεκρούς και άλλοτε με τον Θεό.
Όλοι οι βασιλιάδες είχαν έναν μάγο-συμβουλάτορα (Ξέρξης, Μέγας Αλέξανδρος, κτλ) που τους συμβούλευε και τα ερμήνευε. Από εκεί καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικά ήταν τα όνειρα στον αρχαίο κόσμο.
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι και οι Ασσύριοι έφτιαξαν έναν από τους πρώτους ονειροκρίτες κάπου στα 2000-1500 π.Χ. Τα όνειρα είχαν ιδιαίτερη σημασία για τον αρχαίο κόσμο καθώς ήταν κάτι που δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν, αποδίδοντας στα όνειρα μετα-φυσική χροιά. Ακόμα και οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν τέτοιου είδους ονειροκρίτες.
Παρατηρούμε επίσης στην Χριστιανική θρησκεία (τόσο Παλαιά όσο και Καινή Διαθήκη) χρήση ονείρων, καθώς επίσης και σε άλλες θρησκείες. Έτσι στις Ινδίες και τη Μουσουλμανική θρησκεία τα θεωρούν μέσο επικοινωνίας με τον Θεό, ενώ οι Κινέζοι λόγιοι σαν επικοινωνία με το Θεό ή τους νεκρούς. Κατά τους Βουδιστές τα όνειρα είναι σημάδια που διατρέχουν τα μονοπάτια της σκέψης.
Τα γραπτά κείμενα που υπάρχουν από τον αρχαίο κόσμο δεν είναι πολλά, με σημαντικότερα του Αντιφώντα, του Αριστοτέλη (κάποια κεφάλαια), και κυρίως του Αρτεμίδωρου του Δαλδιανού. Αξίζει να σημειωθεί πως ο τελευταίος διαχωρίζει τα όνειρα σε αυτά που αφορούν σωματικές εμπειρίες και αυτά που αφορούν την ψυχή και εκφράζουν φόβους και ανησυχίες. Τέλος, ο Απουληίος έγραψε επίσης ένα βιβλίο σχετικό με τα όνειρα αναφερόμενος στον τρόπο που τα έβλεπαν οι σύγχρονοί του.
Τα ονειρα στην Ψυχολογια
Από τον 20ο ήδη αιώνα και μετά δεν έχασαν την αξία τους για τον άνθρωπο, απλώς άλλαξε ο τρόπος αντίληψής τους. Έτσι πλέον τη θέση της Μετα-φυσικής πήρε η Ψυχολογία. Πλέον τα όνειρα έχουν σημασία όχι για την πρόβλεψη του μέλλοντος ή την επικοινωνία με κάτι ανώτερο αλλά για την επαφή με τον ίδιο μας τον εαυτό και κυρίως με το υποσυνείδητό μας. Είναι ένας τρόπος επομένως να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας (πάθη, απωθημένα, φόβοι, ανησυχίες, κτλ).
Μια πρώτη νύξη με αυτή την οπτική γίνεται ήδη από τον Αριστοτέλη, ο οποίος όριζε το όνειρο σαν δραστηριότητα του πνεύματος, χωρίς όμως να προσφέρει περισσότερες πληροφορίες. Αργότερα ο Young και ο Freud θα δώσουν μεγάλη αξία στο όνειρο στα πλαίσια της ψυχολογίας. Κατά τον Young στα όνειρα πολλές φορές υιοθετούμε αντίθετη στάση από αυτήν που υιοθετούμε στην ζωή μας. Θεωρούσε πως τα όνειρα δεν είναι προφητείες αλλά προβολή των σκέψεων των ανθρώπων για το μέλλον.
Ο Freud από την άλλη, θεωρούσε πως ο άνθρωπος έχει έναν “λογοκριτή”, ο οποίος ελέγχει την ηθική των σκέψεων. Έτσι, κατά τον ύπνο, μαζί με το σώμα χαλαρώνει και το πνεύμα επομένως και ο “λογοκριτής” μας παίρνει συμβολική λειτουργία στα όνειρά μας. Καταλήγοντας στην θεώρηση ότι τα όνειρα είναι η απωθημένες επιθυμίες μας.
Τελικά όμως τι γνωρίζουμε πραγματικά για τα όνειρα;
Σε αυτό μας έχει βοηθήσει η νευροβιολογία! Σήμερα γνωρίζουμε ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου περνάμε από 4 στάδια. Το πρώτο είναι η χαλάρωση των μυών και η επιβράδυνση του ρυθμού της καρδιάς. Το επόμενο είναι η σηματοδότηση ερχομού βαθύτερου ύπνου. Στο τρίτο στάδιο έχουμε έντονους ηλεκτρικούς κραδασμούς στον εγκέφαλο και ακόμα πιο μεγάλη επιβράδυνση στο ρυθμό χτύπου της καρδιάς. Το τελευταίο στάδιο είναι το βαθύτερο επίπεδο ύπνου.
Μετά και από αυτό το στάδιο εμφανίζεται η ονειρική λειτουργία, όπου ο ανθρώπινος εγκέφαλος στην προσπάθειά του να “ξεσκαρτάρει” την άχρηστη πληροφορία, βλέπει όνειρα. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι ονειρευόμαστε για να διατηρήσουμε την πνευματική και ψυχική μας υγεία και για να ξεχνάμε (όσα δεν χρειάζονται).
Συνοψίζοντας, είναι εκπληκτικό το πόσο πολλές διαφορετικές ερμηνείες δίνονταν στα όνειρα ανά τους αιώνες. Από την επικοινωνία με πνεύματα, με το Θεό, το μέλλον και αργότερα με το υποσυνείδητο.
Υπάρχει, όμως όλα αυτά τα χρόνια κάτι κοινό στην στάση των ανθρώπων. Αυτό είναι η ανάγκη για κατανόηση της ονειρικής λειτουργίας, αφού πάντα θεωρούσαν τα όνειρα σαν επικοινωνία του ανθρώπου με κάτι “άγνωστο” κάτι μη αντιληπτό.
Τελικά πήρε πολλά χρόνια για να αντιληφθούμε τι περίπου συμβαίνει και πάλι όμως η ιατρική θεωρεί πως ίσως ποτέ δεν θα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε με απόλυτη ακρίβεια.