Η ανάδειξη της φιλοσοφίας του Μαρξ μέσω του κινηματογράφου
Ο Καρλ Μαρξ ήταν ένας από τους σημαντικότερους φιλόσοφους όλων των εποχών και, κατά συνέπεια, το έργο του έχει επηρεάσει την τέχνη σε πολλαπλά επίπεδα. Συγκεκριμένα στον κινηματογράφο, ο θεατής αντιμετωπίζει μαρξιστικά προβλήματα όπως: οι συνθήκες προλεταριάτου, η αστική κυριαρχία, η εξελισσόμενη τεχνολογία και η σύνδεσή της με την κοινωνία και την επανάσταση. Κάθε πρόβλημα είναι μια προοικονομία της έλευσης της κομμουνιστικής εποχής, η οποία συνιστά την τελική δικαιοσύνη πάνω στη γη. Αυτός είναι ο πυρήνας ενός ολόκληρου κινήματος που επηρέασε βαθιά τον κόσμο.
Ιδού λοιπόν, 10 ταινίες που βασίζονται στη μαρξιστική φιλοσοφία.
1. Battleship Potemkin (Sergei Eisenstein, 1925)
Η ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν, υπήρξε παραγγελία της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης προς τον σκηνοθέτη, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα εικοσάχρονα της αποτυχημένης εξέγερσης του 1905 στην τσαρική Ρωσία, που αποτέλεσε προάγγελο της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917. Ο Αϊζενστάιν επικεντρώθηκε σε ένα πραγματικό γεγονός, την εξέγερση στο θωρηκτό Ποτέμκιν (Ποτιόμκιν ακριβέστερα), οι ναύτες του οποίου στασίασαν κατά των αξιωματικών τους και το οδήγησαν στην Οδησσό.
Θεωρείται η πληρέστερη ταινία του βωβού κινηματογράφου και ένα από τα αριστουργήματα της έβδομης τέχνης.
Η ταινία δεν εξηγεί τη μαρξιστική αντίληψη της οικονομίας, αλλά αναδεικνύει τι θα μπορούσε να προκαλέσει μια επανάσταση για μια κοινωνική αιτία. Εκτός των πολιτικών πεποιθήσεων, αυτή η ταινία αντιπροσωπεύει μια ενθάρρυνση για την καταπολέμηση της αδικίας σε οποιαδήποτε μορφή. Στην απλότητά του, μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα άσμα για όλους τους πιστούς στην επανάσταση.
2. Teorema (Pier Paolo Pasolini, 1968)
Αυτή η ταινία βγήκε κατά τη διάρκεια ενός χρόνου που όλοι οι μαθητές στην Ευρώπη διαμαρτύρονταν κατά των θεσμικών οργάνων. Ο Παζολίνι απεικονίζει μια τυπική ιταλική οικογένεια της αστικής τάξης και το πώς αντιδρά προς έναν άγνωστο άνδρα.
Η ταινία θέλει να δείξει την αντίστροφη αποξένωση της κυρίαρχης τάξης, αλλά επικεντρώνεται επίσης στην ανικανότητα της σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Όταν η οικογένεια συναντά έναν μυστηριώδη άνδρα παρασύρεται από την παρουσία του. Όλα τα πραγματικά συναισθήματα προέρχονται από την οικογένεια μόνο αφού ο άνθρωπος φεύγει. Αυτά κυμαίνονται από τη θρησκευτική πίστη, στην αγάπη, την τέχνη και τελικά την “πολιτική” λύτρωση του πατέρα.
Ο Παζολίνι θέλει να δείξει το πώς θα μπορούσε να χαθεί η πραγματικότητα των ανθρώπινων σχέσεων, αν η εστίαση είναι μόνο για τον εαυτό του καθενός και τα επιφανειακά και εμπορευματοποιημένα πράγματα. Αυτή η ταινία είναι απόλυτα σύγχρονη, γιατί οι άνθρωποι εξακολουθούν να ζουν σε αυτή την ίδια κατάσταση και αρνούνται να σκεφτούν το τι έχει σημασία πραγματικά. Ο Μαρξισμός σε αυτήν την ταινία φτάνει στο κρίσιμο σημείο, σχετικά με την κυρίαρχη τάξη που υπάρχει σε ένα μεταφυσικό επίπεδο.
3. Man With a Movie Camera (Dziga Vertov, 1929)
Η ταινία του Βερτόφ παρουσιάζει τη ζωή στην πόλη της Οδησσού και άλλες πόλεις της Σοβιετικής Ένωσης. Από το χάραµα ως το σούρουπο, βλέπουµε τους πολίτες στη δουλειά και στη διασκέδαση. Η κάµερα εστιάζεται τόσο σε άψυχα πράγµατα, όπως οι µηχανές και οι λειτουργίες τους, όσο και σε έµψυχα, όπως ζώα και άνθρωποι µε τις δραστηριότητές τους. Στον βαθµό που µπορεί να γίνει λόγος για χαρακτήρες, αυτοί είναι ο καµεραµάν του τίτλου και η σύγχρονη Σοβιετική Ένωση που ανακαλύπτει και παρουσιάζει.
Η κομμουνιστική κοινωνία εμφανίζεται στις καλύτερες στιγμές της, ενώ ο θεατής αναγκάζεται να σκεφτεί με ένα μεταμοντέρνο κινηματογραφικό τρόπο. Οι μαρξιστικές ιδέες είναι παρούσες εδώ στην πιο αγνή μορφή τους. Η επανάσταση που επέφεραν η σοβιετικοί πολίτες για την κοινωνία τους, επιτρέπει την έλευση της πραγματικής τεχνολογίας. Ο Βερτόφ εδώ συνδέει το μαρξισμό με τις τεχνικές και τη φιλοσοφία της ταινίας.
4. October (Sergei Eisenstein, 1928)
Όποιος ενδιαφέρεται για τον τρόπο με τον οποίον ο Λένιν κατέληξε σε θέση να αναλάβει τον έλεγχο της ρωσικής πολιτικής κατάστασης κατά τη διάρκεια του μοιραίου μήνα του Οκτώβρη του 1917, θα πρέπει να δει αυτήν την ταινία. Ο Σεργκέι Αϊζενστάιν, ο επικεφαλής της ρωσικής σχολής μοντάζ δημιουργεί ένα από τα καλύτερα έργα του σε συνεργασία με τον Grigori Aleksandrov.
Ξεκινώντας από τον Απρίλιο του 1917, όταν η προσωρινή κυβέρνηση ανέλαβε την εξουσία και ο Λένιν έχει επιστρέψει από την εξορία, δεν υπάρχει σαφής πρωταγωνιστής σε αυτή την ταινία, δεδομένου ότι οι μάζες είναι στα αλήθεια ο πρωταγωνιστής. Ο Λένιν είναι ο μόνος ηγέτης που μπορεί να οδηγήσει την ταραγμένη χώρα. Ο Κορνίλοφ ήταν ο στρατηγός που προσπάθησε να διατηρήσει την πολιτική ηρεμία, αλλά η δραματική κατάσταση του προλεταριάτου ήταν πάρα πολύ κακή και η επανάσταση ήταν κοντά στο χέρι. Η πολυπλοκότητα που εκπροσωπείται από αυτή την ταινία βασίζεται στις αντιλήψεις του Μαρξ.
5. Film Socialisme (Jean-Luc Godard, 2010)
Αυτή δεν είναι η μόνη σοσιαλιστική ταινία που γύρισε ο διάσημος Γάλλος σκηνοθέτης, και κατά πάσα πιθανότητα δεν δίνει τον καλύτερο εαυτό του σε σύγκριση με τις “Week End» ή «La Chinoise”. Η ταινία αντιπροσωπεύει απόλυτα το στυλ και την πολιτική του Jean-Luc Godard στην πολυπλοκότητά του. Ο ίδιος είναι βαθιά επηρεασμένος τις ιδέες του Μαρξ και αυτή η ταινία είναι ένα εξαιρετικό δείγμα αυτών.
6. Three Songs about Lenin (Dziga Vertov, 1934)
Αυτή η ταινία δεν είναι προϊόν μυθοπλασίας, αλλά ένα ντοκιμαντέρ που προβάλλει την επιρροή του Λένιν στο ρωσικό πολιτισμό και την ιστορία. Ταυτόχρονα, ο θεατής μπορεί να παρατηρήσει την βαθιά πολιτική ανάταση της μορφής δικτατορίας του τσαρικού καθεστώτος. Είναι ένα αφιέρωμα του σκηνοθέτη στον “ήρωα των ανθρώπων”.
Αν κάποιος δει αυτό το ντοκιμαντέρ, χωρίς καμία πολιτική προκατάληψη, θα μπορούσε να κατανοήσει την πολιτική κατάσταση της Ρωσίας το 1934. Η αίσθηση της υπερβολής είναι πάντα παρούσα, αλλά αντιλαμβανόμενοι αυτό, μπορούμε να κατανοήσουμε το τι γινόταν υπό του Στάλιν. Συνοπτικά, ότι ο Λένιν θα πρέπει να θεωρείται σωτήρας χωρίς δεύτερη κουβέντα.
7. Earth (Alexander Dovzhenko, 1930)
Αυτή η ταινία θίγει γενικά άλλα θέματα, αλλά δείχνει ότι ο μαρξισμός θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια κινητήρια μηχανή. Μετά το τέλος της Νέας Οικονομικής Πολιτικής το 1929, η Ρωσική οργάνωση των αγροτικών δραστηριοτήτων άλλαξε για πάντα το 1930. Η άφιξη του Kolchoz αποτέλεσε ένα κομβικό σημείο στην κομμουνιστική κοινωνία.
8. Porcile (Pier Paolo Pasolini, 1969)
Το Porcile χωρίζεται σε δύο τμήματα: το ένα είναι μια ιστορία για έναν κληρονόμο ο οποίος είναι έτοιμος να παντρευτεί, αλλά αγαπάει και τα ζώα περισσότερο από τους ανθρώπους. Το δεύτερο μέρος περιστρέφεται γύρω από έναν κανίβαλο που ψάχνει για θύματα.
Το πρώτο μέρος αντιπροσωπεύει την ηθική αλλοτρίωση μιας ανώτερης τάξης ανθρώπων που δεν μπορεί να αισθανθεί την αγάπη πια, ενώ ο πατέρας του σκέφτεται μόνο για τα χρήματα. Το δεύτερο, είναι μια συμβολική μετάφραση, ένας που αυτο-τρώει την ανθρωπότητα, η οποία δεν μπορεί να αντισταθεί καταστρέφοντας ένα μέρος της ίδιας της υπέρ ενός άλλου μέρους.
Ο Μαρξ έρχεται μέσα από αυτήν την ταινία ως φιλόσοφος που δείχνει την ηθική υποβάθμιση παρά την τελική ιδέα της τελειότητας. Ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει εκεί, αλλά δεν θέλει.
9. Modern Times (Charlie Chaplin, 1936)
Θα μπορούσε η κλασική ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν να είναι μια μαρξιστική ταινία; Ο Τσάπλιν ήταν πάντα ευαίσθητος σε κοινωνικά προβλήματα. Η Αγγλία ήταν πάντα η γη της σοσιαλιστικής μάχης, με το νεκροταφείο Highgate να αποτελεί επαρκή απόδειξη του πόσο βαθιά σχετίζεται με την Αγγλία η ζωή του Μαρξ.
Αυτή η ταινία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια κοινωνική κατηγορία προς την εκβιομηχάνιση. Η ταινία βασίζεται σε μια απλή ιδέα που εξηγεί και μέσω των στερεοτυπικών και ειρωνικών χαρακτήρων.
Μια κοινωνία που λειτουργεί σε ένα τρελό πλαίσιο δεν μπορεί να χωρέσει τον άνθρωπο, που ψάχνει συνεχώς να είναι ελεύθερος. Αν και είναι μια επικριτική ταινία περισσότερο από εποικοδομητική, αντανακλά μια συγκεκριμένη πτυχή των προβλημάτων βιομηχανικού προλεταριάτου, ένα πολύ παλιό πρόβλημα που είναι μια σοσιαλιστική δικαίωση, αλλά την ίδια στιγμή, είναι η βάση της φιλοσοφίας του Μαρξ.
10. Novecento (Bernardo Bertolucci, 1976)
Αυτή η ταινία δείχνει το πόσο χρήσιμη ήταν η έννοια του κομμουνισμού για την καταπολέμηση του φασισμού στην ιταλική κοινωνία κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου. Το Novecento είναι η ιστορία δύο ανδρών, που γεννήθηκαν την ίδια μέρα στο ίδιο χωριό. Ο ένας είναι ο γιος ενός εργάτη (Gerard Depardieu) και ο άλλος είναι ο γιος του γαιοκτήμονα (Robert DeNiro). Έχουν διαφορετικό κοινωνικό υπόβαθρο, αλλά μεγαλώνουν μαζί αναπτύσσοντας μια δυνατή φιλία.
Πρόκειται για μια ταινία 5 ωρών η οποία προβάλλει τα διάφορα προβλήματα που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή, την αγάπη και τις σχέσεις, αλλά η πολιτική πτυχή παραμένει ένα υπόγειο ρεύμα που κινεί την ταινία. Οι φτωχοί άνθρωποι είναι πολύ αδύναμοι και μες στην άγνοια ώστε να μπορέσουν να καταπολεμήσουν την αυξανόμενη φασιστική εξουσία και μόνο όταν ο πόλεμος έρχεται στην Ιταλία μπορούν να αρχίσουν να σχηματίζουν αντάρτικο σώμα.
Ο μαρξισμός είναι η μυστική ρίζα που «τροφοδοτεί» τους αγώνες αυτής της ταινίας, γιατί τα πάντα είναι, τελικά, κατακάθι της κοινωνικής αδικίας. Στο τέλος, τα λαϊκίστικα στοιχεία αντιπαρατίθενται με τον γαιοκτήμονα, επιλύοντας όλα τα προβλήματα, αλλά μόνο στιγμιαία.