Ρόμαν Πολάνσκι: Ο σκηνοθέτης της ανθρώπινης φύσης

Η ζωή και το έργο του Ρόμαν Πολάνσκι

Έστρεψε το φακό του στη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης, περιγράφοντας  με χιτσκοκική ειρωνεία, την πάλη των ηρώων του σε έναν επικίνδυνο κόσμο, χωρίς ηθικές νόρμες. Τόλμησε να δοκιμαστεί σχεδόν σε όλα τα κινηματογραφικά είδη, αιφνιδιάζοντας σε κάθε νέα του δουλειά το κοινό του.

Ο Γαλλο-Πολωνός, εβραϊκής καταγωγής, Ρόμαν Πολάνσκι γεννήθηκε στις 18 Αυγούστου του 1933. Πολλοί θεωρούν ότι το απαράμιλλο στυλ του, οφείλεται στα τραύματα της παιδικής του ηλικίας. Ο Πολάνσκι «μυήθηκε» στον τρόμο πολύ νωρίς, αφού βίωσε στα πρώτα χρόνια της ζωής του τη φρίκη  του Ολοκαυτώματος.

Γεννήθηκε στο Παρίσι από Πολωνο-εβραίο πατέρα, ενώ η μητέρα του ήταν  ρωσίδα μετανάστρια. Οι γονείς του επέστρεψαν στην πατρίδα τους λίγο πριν το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και εγκαταστάθηκαν στην Κρακοβία. Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην πόλη το 1940 η οικογένεια του Πολάνσκι βρέθηκε στο στόχαστρο και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Ο μικρός Πολάνσκι κατόρθωσε να δραπετεύσει χάρη στη βοήθεια του πατέρα του και άρχισε μια μακρά και εφιαλτική του περιπλάνηση στην κατεχόμενη πόλη. Πολλές καθολικές οικογένειες τον βοήθησαν να επιβιώσει, όμως δεν πάντα εύκολο να καλύπτει  τα ίχνη του και βρέθηκε αντιμέτωπος με την πείνα και το  θάνατο. Μια από τις τρομαχτικές εμπειρίες εκείνης της περιόδου, ήταν όταν οι Γερμανοί τον χρησιμοποίησαν σε ένα σαδιστικό παιχνίδι ως στόχο για εξάσκηση.

Η μητέρα του Πολάνσκι πέθανε στο Άουσβιτς και ο πατέρας του, μετά το τέλος του πολέμου, επέστρεψε μαζί του στην Κρακοβία. Ο απόηχος αυτών των εμπειριών έχει αποτυπωθεί στην βραβευμένη με τρία Όσκαρ ταινία του Πολάνσκι «Ο πιανίστας» αλλά και στην σκοτεινή ατμόσφαιρα πολλών ταινιών του.

Στα 14 του χρόνια, ο Πολάνσκι ξεκίνησε καριέρα ηθοποιού στο θέατρο, σε ραδιοφωνικές παραγωγές και αργότερα σε ταινίες. Παράλληλα, σπούδαζε ζωγραφική και γραφιστική σε σχολή Καλών Τεχνών στην Κρακοβία. Το 1955 ξεκίνησε τις σπουδές  στην Κινηματογραφική Σχολή στο Λοτζ, την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Πολωνίας. Μια από τις πρώτες εμφανίσεις του ως ηθοποιός στη μεγάλη οθόνη ήταν στην ταινία του Andrzei Wajda «Α generation» (1954).

Η πρώτη  ταινία μικρού μήκους με τίτλο «The Bicycle», ήταν βασισμένη στην εμπειρία που είχε όταν έπεσε θύμα ληστείας από έναν καταζητούμενο για τρεις φόνους. Ακολούθησε το μονόλεπτο φιλμάκι «A Murder» αλλά και το «Toothy Smile», προπομποί των θεματικών «εμμονών» του σκηνοθέτη τις δεκαετίες του 60 και του 70.

Έχοντας ήδη αποσπάσει το ενδιαφέρον ως πολλά υποσχόμενος νεαρός σκηνοθέτης με ταινίες μικρού μήκους όπως το «Two men and a wardrobe» (με το οποίο απέσπασε πέντε διεθνή βραβεία), ο Πολάνσκι γύρισε την πρώτη  μεγάλου μήκους ταινία του στην Πολωνία, με τίτλο «Γυμνός πειρασμός» (το 1962).

Όπως έκανε και σε άλλες παραγωγές του δεν περιορίστηκε στη σκηνοθεσία αλλά συνεργάστηκε μαζί με τους Γέρζι Σκολιμόφσκι και Τζέικομπ Γκόλντμπεργκ στο σενάριο. Η ταινία κέρδισε μια υποψηφιότητα για Όσκαρ, αλλά ο Πολάνσκι είχε ένα πολύ δυνατό αντίπαλο: τον Φεντερίκο Φελίνι με το «Οκτώμισι» που τελικά κέρδισε εκείνη τη χρονιά το Όσκαρ.

Το πρώτο του αγγλόφωνο φιλμ  με τίτλο «Η αποστροφή» (1965)  ήταν ένα ψυχολογικό θρίλερ, με πρωταγωνίστρια την Κατρίν Ντενέβ. Γυρίστηκε στη Βρετανία και έχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά του δημιουργού του, αφού το θεωρεί ένα από τα καλύτερα έργα του.

Με αυτή την ιστορία η οποία μας παρουσιάζει μια αγοραφοβική ηρωίδα, κυριευμένη από τις νοσηρές φαντασιώσεις της, ο Πολάνσκι άνοιξε τον κύκλο της σκοτεινής «Τριλογίας του δωματίου» που συνεχίστηκε με τις ταινίες τρόμου «Το μωρό της Ρόζμαρι» (1968) και «Ο ένοικος» (1976).  Ακολούθησε η «Νύχτα Δολοφόνων», το οποίο κέρδισε το 1966 τη Χρυσή Άρκτο στο Βερολίνο.

Το «Μωρό της Ρόζμαρι» (1968)  εδραίωσε τη φήμη του στις ΗΠΑ και του χάρισε μια υποψηφιότητα για το Όσκαρ προσαρμοσμένου σεναρίου αλλά και το Όσκαρ Δεύτερου Γυναικείου ρόλου για την εξαίρετη ερμηνεία της Ρουθ Γκόρντον.  Η  πρωταγωνίστρια  Μία Φάροου στο ρόλο μιας εγκύου, αφελούς νεαρής η οποία ανακαλύπτει ότι ο σύζυγός της (Τζον Κασαβέτης) και οι πάντα εξυπηρετικοί γείτονές της (εξαίρετη η Ρουθ Γκόρντον  έχουν ξεπουληθεί στο Σατανά. Η τελευταία, ανατριχιαστική σκηνή της ταινίας έχει γραφτεί με χρυσά γράμματα στην ιστορία του σινεμά.

Ο Ρόμαν Πολάνσκι μαζί με την αδικοχαμένη σύζυγό του, Σάρον Τέιτ,  στην ταινία «Νύχτα βρικολάκων».

 

Η δολοφονία της Σάρον Τέιτ

Το 1969 η ζωή του Πολάνσκι σφραγίζεται από μια τραγωδία: η όμορφη σύζυγός του και σύμβολο του σεξ των sixties, η Σάρον Τέιτ, σφαγιάζεται από τον Τσαρλς Μάνσον και τα μέλη του κοινοβίου του. Η κοπέλα ήταν έγκυος οκτώμισι μηνών και η άγρια δολοφονία της προκάλεσε φρενίτιδα στον Τύπο της εποχής. Ο Πολάνσκι είχε ερωτευτεί την Σάρον Τέιτ όταν πρωταγωνιστούσε στο-με κωμικές πινελιές- θρίλερ του «Νύχτα βρυκολάκων» το 1967 («The fearless vampire»).

Ο Πολάνσκι μετά από αυτό το ισχυρό χτύπημα επέστρεψε στην Ευρώπη και πέρασε ένα διάστημα σε βαθιά κατάθλιψη. Το 1971 δίνει τη δική του εκδοχή στο σαιξπηρικό έργο «Μάκβεθ», με τον Τζον Φιντς στον ομώνυμο ρόλο και τη Φραντζέσκα Άννις ως λαίδη Μάκβεθ. Επειδή τα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ είχαν αρνηθεί να τον χρηματοδοτήσουν, ο Πολάνσκι, με τη βοήθεια ενός φίλου του που γνώριζε τον Χιου Χέφνερ, γύρισε την ταινία με την οικονομική ενίσχυση του ισχυρού άνδρα του «Playboy».

Στην Ιταλία γύρισε την κωμωδία «Τι;» (1972 με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι. Στο Χόλιγουντ θριάμβευσε και πάλι με την «Τσαϊνατάουν» (1974) , με πρωταγωνιστές τους Τζακ Νίκολσον και Φέι Νταναγουέι, που απέσπασε έντεκα υποψηφιότητες για Όσκαρ (κερδίζοντας τελικά το Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου για τον Ρόμπερτ Τόουν).

 

Το σκάνδαλο που τον εξόρισε από το Χόλιγουντ

Το 1977 ο Πολάνσκι βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα, με ένα σκάνδαλο που αμαύρωσε την εικόνα του. Κατηγορήθηκε ότι κατά  κατά τη διάρκεια μιας φωτογράφισης μοντέλων στο σπίτι του φίλου του Τζακ Νίκολσον, αποπλάνησε και βίασε την  δεκατριάχρονη Σαμάνθα Γκέιμερ. Παραδέχτηκε την ενοχή του για παράνομη σεξουαλική επαφή με ανήλικη και για να αποφύγει μια πολυετή καταδίκη διέφυγε στη Γαλλία.

Εξόριστος από το Χόλιγουντ ο Πολάνσκι γύρισε στη Γαλλία την τρίωρη ταινία του «Tες, γλυκιά μου ξαδέλφη» (1979) μεταφέροντας το κλασικό μυθιστόρημα του Τόμας Χάρντι με πρωταγωνίστρια την  17χρονη τότε Ναστάζια Κίνσκι. (Νέα υποψηφιότητα για Όσκαρ και Σεζάρ Σκηνοθεσίας). Στις λιγότερο πετυχημένες ταινίες του ανήκει το θρίλερ «Frantic» (1988) με τον Χάρισον Φορντ.

Με αφετηρία το εξαιρετικό, ερωτικό μυθιστόρημα του Πασκάλ Μπρυκνέρ, ο Πολάνσκι γύρισε το 1992 μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του «Τα μαύρα φεγγάρια του έρωτα», με πρωταγωνιστικό τρίγωνο τους Πίτερ Κογιότ, Εμανουέλ Σενιέ (την επόμενη σύζυγο του Πολάνσκι) και Χιου Γκραντ. Ο κεντρικός ήρωας αφηγείται σε έναν αφελή συνεπιβάτη του σε κρουαζιερόπλοιο (τον Χιου Γκραντ) τη σαδομαζοχιστική ερωτική σχέση με τη γυναίκα του που τον οδήγησε στη καταστροφή.

Στην «Ένατη πύλη» μας παρουσιάζει μια ακόμη «διαβολικά όμορφη» Εμανουέλ Σενιέ να αποπλανεί τον Τζόνι Ντεπ, σε ένα καλοφτιαγμένο , ατμοσφαιρικό θρίλερ.  Ο «Πιανίστας» το 2002, ένα φιλμ εν μέρει αυτοβιογραφικό, «στοιχειωμένο» από  τις τρομαχτικές αναμνήσεις των παιδικών του χρόνων ανήκει αναμφίβολα στις καλύτερες στιγμές του. Ο Άντριεν Μπρόντι στο ρόλο ενός πιανίστα που κρύβεται από τους ναζί στα ερείπια της Βαρσοβίας, απέσπασε το Όσκαρ πρώτου ανδρικού ρόλου.

Ο Πολάνσκι και ο Ρόναλντ Χάργουντ τιμήθηκαν αντίστοιχα με τα Όσκαρ Σκηνοθεσίας και Πρωτότυπου Σεναρίου ενώ η ταινία κατέκτησε και τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες. Με τον «Όλιβερ Τουίστ» ο αιρετικός δημιουργός έδωσε τη δική του ματιά στο κλασικό  μυθιστόρημα του Ντίκενς (2005).

Νέα σύλληψη του Πολάνσκι

Το 2009 ο Πολάνσκι ενώ βρισκόταν στην Ελβετία για να παρακολουθήσει την ρετροσπεκτίβα στο έργο του από το Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Ζυρίχης, συνελήφθη από την ελβετική αστυνομία μετά από αίτημα των αμερικανικών αρχών που απαιτούσαν την έκδοσή του για εκείνη την πολύκροτη υπόθεση. Έχοντας περάσει δύο μήνες σε ελβετική φυλακή και αρκετούς μήνες σε κατ’ οίκον περιορισμό στο σαλέ του στο Γκστάαντ, ο σκηνοθέτης αφέθηκε ελεύθερος.

Η σύλληψη είχε διακόψει τα γυρίσματα του πολιτικού θρίλερ «Συγγραφέας-Φάντασμα», με πρωταγωνιστή τον Γιούαν Μακ Γκρέγκορ. Όταν ολοκληρώθηκε το φιλμ, μετά από μια περιπετειώδη παραγωγή, οι ομοιότητες του Βρετανού πρωθυπουργού της ταινίας με τον Τόνι Μπλερ (στο ρόλο ο Πιρς Μπρόσναν) και τα πολεμικά του σχέδια, προκάλεσαν αίσθηση.

Στη συνέχεια ο Πολάνσκι μετέφερε στη μεγάλη οθόνη το πολυβραβευμένο θεατρικό έργο της Γιασμίνα Ρεζά «Ο θεός της σφαγής», με πρωταγωνιστές τους Τζόντι Φόστερ, Tζον Ρέιλι, Κέιτ Γουίνσλετ και Κρίστοφ Βαλτς. Δύο ζευγάρια με αφορμή έναν καυγά των παιδιών τους, ξεκαθαρίζουν τους λογαριασμούς τους σε μια αριστοτεχνικά δομημένη λεκτική μάχη. Η  πρόσφατη ταινία του Πολάνσκι «Η Αφροδίτη με τη γούνα» έχει κι αυτή θεατρικές ρίζες, αφού είναι βασισμένη στο θεατρικό έργο του Ντέιβιντς Άιβς που είναι με τη σειρά του εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα του Λεοπόλδου φον Ζάχερ Μαζόχ.

Ενδεικτική φιλμογραφία: «Αποστροφή» (1965), «Νύχτα δολοφόνων» (1966), «Η νύχτα των βρικολάκων» (1967, «Το μωρό της Ρόζμαρι» (1968), «Μάκβεθ» (1971), «Τι;» (1972), «Τσαϊνατάουν» (1974), «Ο ένοικος» (1976) , «Τες, γλυκιά μου ξαδέλφη» (1979), «Οι πειρατές» (1986), «Frantic» (1988), «Τα μαύρα φεγγάρια του έρωτα» (1992), «Ο θάνατος και η κόρη» (1994), «Η ένατη πύλη» (1999), «Ο πιανίστας» (2002), «Όλιβερ Τουίστ» (2005), «Αόρατος συγγραφέας» (2010), «Ο θεός της σφαγής» (2011), «Η Αφροδίτη με τη γούνα» (2013).