Μια σύντομη αναδρομή στην πραγματική και καθόλου ειδυλλιακή ιστορία των Ελλήνων μεταναστών του περασμένου αιώνα.
Η λέξη ”μετανάστες” είναι συνυφασμένη με τη νεότερη ελληνική ιστορία κατά τρόπο που βρίσκει αντιστοιχία σε ελάχιστα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Αυτό είναι γεγονός γνωστό σε όλους. Εξάλλου οι εξακριβωμένοι αριθμοί είναι τέτοιοι που το μέγεθος του μεταναστευτικού κύματος δεν επιδέχεται αμφισβήτηση.
Ανάμεσα στις χώρες με τους περισσότερους Έλληνες μετανάστες ήταν και είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες. Παρόλη τη δυσκολία του ταξιδιού διαμέσου του Ατλαντικού ωκεανού, οι συνεχείς συρράξεις από τους Βαλκανικούς Πολέμους ως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν ως αποτέλεσμα σχεδόν μισό εκατομμύριο Έλληνες να καταφύγουν στην Αμερική από το 1890 ως το 1917.
Αργότερα, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο εμφύλιος δημιούργησαν νέο κύμα μετανάστευσης. Το 2000, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της αμερικανικής κυβέρνησης, ο αριθμός των ελληνικής καταγωγής Αμερικανών πολιτών ανήλθε σε 1.153.295 άτομα.
Πολλοί είναι εκείνοι που σε οποιονδήποτε παραλληλισμό επιχειρείται στις μέρες μας – ανάμεσα στους Έλληνες μετανάστες του περασμένου αιώνα και τους μετανάστες από τις χώρες της Ανατολής που κατακλύζουν την Ευρώπη – θα αντιτείνουν τις διαφορές μεταξύ τους. Η ιστορική πραγματικότητα της αντιμετώπισης των Ελλήνων στις ΗΠΑ όμως δε στηρίζει την ειδυλλιακή εικόνα που έχουν κατά νου..
Οι ελληνικής καταγωγής μετανάστες έπεσαν, όπως και άλλοι “δεύτερης κλάσης” Ευρωπαίοι, θύματα στυγνού ρατσισμού, το μέγεθος του οποίου συναγωνίζεται επάξια τον ρατσισμό που επιδεικνύουν οι σύγχρονοι ομοεθνείς τους.
“Τη φρικιώδη κατάστασιν των Ελλήνων αναγιγνώσκομεν εν τη Δέμβερ του Κολοράδου… Η αστυνομία εύρε περί τους 25 Έλληνας κοιμώμενους και διαιτωμένους εις εν στενότατον δωμάτιον… Αμέσως η αστυνομία εξεδίωξε τούτους εκείθεν και απολύμανε καταλλήλως το δωμάτιον τούτο, εξ ού ηπειλείτο η υγεία του περίοικου πληθυσμού…”
(Απόσπασμα από εφημερίδα του Σικάγου που εμπεριέχεται στο βιβλίο του Μιχάλη Γ. Τσάκαλου, Η σύγχρονη ελληνική μετανάστευση μεταξύ θεωρίας και εμπειρίας)
Οι Έλληνες μετανάστες δεν ήταν αρκετά λευκοί
Φαίνεται πως η έννοια του λευκού Ευρωπαίου σε κατεξοχήν χώρες υποδοχης μεταναστών, όπως παραδοσιακά είναι οι ΗΠΑ, καταλάμβανε μόνο τους αγγλοσαξωνικής ή βοριοευρωπαϊκής εν γένει καταγωγής μετανάστες.
Οι εξαθλιωμένοι και ενίοτε αναλφάβητοι ανειδίκευτοι εργάτες που κατεύθαναν από τη νότια και ανατολική Ευρώπη δεν ικανοποιούσαν τις απαιτήσεις ομοιογένειας.
Δεν είναι τυχαίο – ούτε και πολύ γνωστό – πως το μεγάλο κύμα Ελλήνων μεταναστών στις ΗΠΑ συνέπεσε με την επάνοδο της Κου-Κλουξ-Κλαν στις πολιτείες του Νότου.
Η διαβόητη ρατσιστική οργάνωση πλέον επέκτεινε την αντζέντα της σε Εβραίους και μετανάστες. Οι συγκρούσεις ήταν έντονες και οδήγησαν στη δημιουργία των πρώτων οργανώσεων από Έλληνες μετανάστες με σκοπό την ισχύν εν τη ενώσει.
Μετανάστες υπόκεινται σε ιατρικές εξετάσεις κατά την άφιξή τους στις ΗΠΑ.
Οι μετανάστες ως απειλητικό εργατικό δυναμικό
Η απέχθεια και ο ρατσισμός που αντιμετώπισαν οι Έλληνες και οι οικονομικά ασθενείς μετανάστες στην Αμερική δεν είχαν μόνο “φυλετικά” κίνητρα. Πολλές φορές ακόμα και τα τελευταία κάλυπταν απλά ως πρόσχημα τις εντάσεις που δημιούργησε η έλευση ενός μεγάλου μεγέθους, νέου και ανειδίκευτου εργατικού εφαλαίου.
Αυτό είναι τόσο γνώριμο από το σήμερα που σχεδόν δε χρειάζεται επεξήγηση. Πέρα από την φαινομενική κατάληψη θέσεων εργασίας, οι μετανάστες κατηγορήθηκαν από τους Αμερικανούς εργάτες ως απεργοσπάστες.
Οι περισσότεροι ήταν νεαροί άνδρες που αποσκοπούσαν στο να στείλουν εμβάσματα στις οικογένειές τους και έτσι οι απαιτήσεις τους σε επίπεδο κατώτατων μισθών, εργασιακών δικαιωμάτων και συνθηκών εργασίας ήταν χαμηλές εως ανύπαρκτες.
Παρόλο, λοιπόν, που οι Έλληνες, όπως και όλοι οι άλλοι μετανάστες, συνεισέφεραν στην αμερικανική οικονομία στελεχώνοντας την παραγωγή και τα μεγάλα έργα, η θέση που τους επιφυλάχθηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα ήταν ο στιγματισμός και η περιθωριοποίηση, από κοινού με τη στυγνή εκμετάλλευση.
Μετά από λίγα χρόνια παραμονής πολλοί Έλληνες άνοιξαν δικές τους επιχειρήσεις εστίασης, κυρίως για τους ομοεθνείς τους. Οι επιχειρήσεις αυτές θεωρούνταν συχνά αντιπαραγωγικές και ανεπιθύμητες.
Το σύστημα των περιορισμών (Quotas) στους “μη-δυτικούς” μετανάστες
Η γενικότερη κοινωνική στάση απέναντι στους μη επιθυμητούς μετανάστες, όπως οι Έλληνες, οι Ιταλοί και οι Ανατολικοευρωπαίοι, βρήκε και την πολιτική της έκφραση στο νόμο Immigration Act του 1924. Ο σκοπούμενος περιορισμός της εισόδου των μεταναστών από τις χώρες αυτές έγινε με το σύστημα των quotas.
Συγκεκριμένα, θεσπίστηκε ανώτατο όριο εκατό Ελλήνων ετησίως. Φυσικά πολλοί περισσότεροι συνέχισαν να καταφθάνουν παράνομα ως λαθρομετανάστες, με συνέπεια την εντονότερη εκμετάλλευσή τους υπό το συνεχή φόβο ότι θα εκδιωχθούν.
Αυτό κράτησε για σαράντα χρόνια, ώσπου το 1965 ο νόμος αντικαταστήθηκε από τον Immigration and Nationality Act. Τα quotas αντικαταστάθηκαν από την παραχώρηση αδειών παραμονής με κριτήριο τους οικογενειακούς δεσμούς και τις εργασιακές ικανότητες.
Ως τη δεκαετία του εξήντα, οι περισσότεροι μετανάστες στις ΗΠΑ ηταν άνδρες που έστελναν εμβάσματα στις οικογένειες τους. Μετά το Act του 1965 επετράπη σε πολλές οικογένειες να εγκατασταθούν μόνιμα σε αμερικανικό έδαφος.
Άλλη θάλασσα, ίδια ιστορία
Θα ήταν πράγματι ανούσιο να επισημανθούν οι ομοιότητες μεταξύ της μακρόχρονης περιπέτειας των Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική και της κατάστασης που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, με αποκορύφωμα την προσφυγική κρίση. Και αυτό διότι ανευρίσκοναι σε κάθε σχεδόν σημείο της ιστορίας και είναι ανατριχιαστικές.
Αντί, λοιπόν, να χρησιμοποιούμε το ζοφερό μας παρελθόν ως άλλοθι για να κρίνουμε ανθρώπους που βρίσκονται στην ίδια – ή μάλλον χειρότερη κατάσταση – σχεδόν έναν αιώνα μετά, θα μπορούσαμε να το αξιοποίησουμε ως μοχλό κατανόησης και ανθρωπιάς. Η ιστορία άλλωστε διδάσκει πολλά και προπάντων ταπεινότητα.