Ο Σαραμάγκου, με την αμετανόητα πεσιμιστική οπτική του για τον κόσμο και την τάξη των πραγμάτων (Ο ίδιος βέβαια είχε δηλώσει ότι “Δεν είμαι εγώ απαισιόδοξος, είναι ο κόσμος απαίσιος.”), μας επαναφέρει στην πραγματικότητα. Καθαρή ανθρώπινη λογική. Αυτό είναι ο Σαραμάγκου. Δεν πρόκειται για απόρριψη των θρησκευτικών νορμών και αξιών, ούτε για ένα θεολογικό έργο αλλά για ένα μυθιστόρημα. Ένα αντιδογματικό, χειμαρρώδες μυθιστόρημα, το οποίο βρίθει ανατρεπτικών, ριζοσπαστικών και αντικομφορμιστικών στοιχείων. Γεμάτο ευρήματα και ανατροπές, είναι θα λέγαμε, το βιβλίο αυτό τυπικό της γραφής του Πορτογάλου συγγραφέα. Όπως και στα περισσότερα έργα του Σαραμάγκου, έτσι και εδώ, το κριτήριο είναι καθαρά κοινωνικό και συλλογικό. Εκφράζει την αλληλεγγύη του στον πόνο και τη δίψα του για δικαιοσύνη. Οι διάλογοι μεταξύ των προσώπων παρεμβάλλονται μέσα στο κείμενο με συνεχή χρήση του κόμματος.
Κάθε φορά η ίδια σκέψη: φαντάσου το βιβλίο αυτό να εντασσόταν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στην ελληνική εκπαίδευση. Στο μάθημα της γλώσσας, της λογοτεχνίας, ακόμη και των θρησκευτικών! Αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό να συμβεί. Ο Σαραμάγκου δεν είναι αυτός ο Πορτογάλος που θέτει τις κοινωνικές δομές υπό αμφισβήτηση; Είναι αυτός που απορρίφθηκε από την Καθολική Εκκλησία και την τότε συντηρητική κυβέρνηση της Πορτογαλίας λόγω των ιδεών του, σωστά;
Στο βιβλίο ο Ιησούς φαίνεται να κουβαλάει την αμαρτία του πατέρα του, Ιωσήφ, ο οποίος παρόλο που άκουσε τη διαταγή του Ηρώδη, ο οποίος επρόκειτο να σκοτώσει όλα τα νήπια, έτρεξε αλλόφρων να σώσει το δικό του γιο και δεν ειδοποίησε τις υπόλοιπες οικογένειες, ώστε να σωθούν και τα υπόλοιπα παιδιά. Πήρε το γιό του και τη γυναίκα του, Μαρία, και έφυγε για να σωθεί. Ο Σαραμάγκου παρουσιάζει τη ζωή του Ιωσήφ και της Μαρίας πριν ακόμη από τη γέννηση του γιού τους καθώς και τη ζωή του Ιησού από τη γέννηση μέχρι και τη σταύρωσή του. Διηγείται την περίοδο της σφαγής των νηπίων από τον Ηρώδη, τα φρικτά όνειρα του Ιωσήφ και την κληροδότηση αυτών στο γιό του, το θάνατο προσώπων, τη ζωή του Ιησού ως βοσκού και την πορεία του μέχρι να φτάσει στο θάνατο.
Ο Σαραμάγκου παρουσιάζει τον ήρωά του να σέρνεται στην πλάνη. Είναι η δική του αιρετική άποψη για τα γεγονότα της Καινής διαθήκης. Όλα τα “Αντί” συμπυκνώνονται σε 500 περίπου σελίδες. Αντί να γίνει το Α, γίνεται το Β και αντί για την Ανάσταση έρχεται ο θάνατος. Είναι αυτό το “δεν” που συνηθίζει να βάζει ο Πορτογάλος συγγραφέας μπροστά από κάθε ιστορία, δίνοντας μια άλλη εκδοχή. Ο Ιησούς συναντάει το Θεό, αλλά συναντά και το διάβολο. Καθώς προχωράς στις σελίδες του στέκεσαι, προσπαθώντας να κατανοήσεις τα διαδραματιζόμενα, ενώ ο μοναδικός Ζοζέ σε προσγειώνει όλο και πιο απότομα. Ο Ιησούς δεν γνωρίζει ότι είναι ο υιός του Θεού και μέχρι τέλους δεν είναι σίγουρο εάν θα εκπληρώσει ή όχι τη Θεϊκή αποστολή.
Προσωπικά, συγκράτησα ένα χωρίο του βιβλίου, το διάβασα ξανά και το παραθέτω αυτούσιο, ελπίζοντας κάτι τέτοιο να μη ληφθεί ως αφορισμός. Κατά τη διάρκεια ενός διαλόγου ανάμεσα στον Ιησού και τον ποιμένα που τον επιβλέπει, ειπώθηκαν τα εξής:
(Ο Ιησούς προηγουμένως σε αναζήτηση ενός προβάτου στην έρημο συνάντησε το Θεό)
-Το θυσίασα.
-Γιατί;
-Ήταν ο Θεός εκεί, έτσι έπρεπε να γίνει.
Με την άκρη της γκλίτσας, ο Ποιμένας σκάλισε μια γραμμή στο έδαφος, βαθιά σαν αυλακιά από άροτρο, απροσπέλαστη σαν χαράκωμα φωτιάς, κι ύστερα είπε: “Τίποτα δεν έμαθες, φύγε.”
Περισσότερα για το Ζοζέ Σαραμάγκου μπορείτε να διαβάσετε στο άρθρο της Φένιας Τσιαλούκη.