Η Φωτογραφία Πολέμου γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου, με τους πρώτους φωτογράφους να βρίσκονται στα πεδία μάχης, θέτοντας την ζωή τους σε κίνδυνο, και καταγράφοντας τα πρώτα στιγμιότυπα του πολέμου. Σε πρώιμο στάδιο, η πολεμική φωτογραφία, δεν ήταν τίποτα περισσότερο από φωτογραφίες νεκρών στρατιωτών. Κυρίως, φωτογραφισμένοι από απόσταση, με καλυμμένα τα πρόσωπα και τα τραύματα τους, και άλλοτε ερειπωμένα τοπία και απομεινάρια μαχών. Σταδιακά, άρχισε να εξελίσσεται και σε φωτογραφίες στρατιωτών, οι οποίες λειτουργούσαν, ως ένα είδος “αναμνηστικού” για τις οικογένειες – που έμεναν πίσω.
Παρά την, αρχικά, συγκρατημένη της φύση, η φωτογραφία πολέμου ήταν καταδικασμένη να σοκάρει, απ’την πρώτη στιγμή της εμφάνισης της, στον Δυτικό Κόσμο.
Ή μήπως και όχι;
Οι καιροί άλλαξαν και προχώρησαν, όμως η επιθετική και ιμπεριαλιστική φύση του ανθρώπου, μάλλον όχι! Βρισκόμαστε, πλέον, στον 21ο αιώνα, που κάθε άλλο παρά ειρηνικός μπορεί να χαρακτηριστεί. Μέσα σ’ ένα γενικότερο πλαίσιο αλλαγών και εξελίξεων, που έχουν δεχτεί τόσο οι σκοποί, όσο και το μέσο της φωτογραφίας εν γένει· το σύγχρονο πολεμικό φώτορεπορτάζ, δεν θα μπορούσε να μείνει ανέπαφο.
Παίρνοντας ως παράδειγμα, την περίπτωση του Συριακού Εμφυλίου, που μετρά σχεδόν πέντε χρόνια ζωής (σχήμα οξύμωρο!), μπορεί κανείς να διακρίνει με ευκολία τις ανωτέρω αλλαγές. Οι λήψεις, σε πολλές περιπτώσεις, είναι κοντινές και αυθόρμητες. Η τραγωδία και η φρίκη δεν περιορίζεται σε ερείπια και καλυμμένα νεκρά πτώματα. Αντιθέτως, οι φωτορεπόρτερ, τολμούν, πλησιάζουν τα υποκείμενα τους και τα απεικόνιζουν με τρόπο ωμό και ειλικρινή. Μία φωτογραφική ειλικρίνεια που σε πρώτη φάση τρομοκρατούσε και σόκαρε, αλλά εν τέλει, μήπως κατάφερε να εξοικειώσει το κοινό με τη φρίκη και τη διαστροφή του πολέμου;!
“H πιο φρικτή συναισθηματική κατάσταση για κάθε φωτογράφο – είναι, όταν έρχεται σε οπτική επαφή με εκείνους που φωτογραφίζει, και συνειδητοποιεί, ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να τον βοηθήσει”. -Javier Manzano
©Javier Manzano
©Javier Manzano
Πολύ αμφιβάλλω.Κανένας δεν εξοικειώνεται με τον θάνατο, όχι μ’ εκείνον που βρίσκεται δίπλα του τουλάχιστον. Ζούμε σε μία εποχή, όπου μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων, ενθουσιάζεται και ιντριγκάρεται από τον πόνο. Άλλοι πάλι, μένουν συνειδητά απαθείς σε οτιδήποτε δεν επηρεάζει τον μικρόκοσμο τους ή δεν τους απειλεί άμεσα, βλ. τα τρομοκρατικά χτυπήματα της Γαλλίας, αλλά και κάθε τρομοκρατικό χτύπημα εντός της Δύσης. Για όλα τα ανωτέρω, όμως, υπεύθυνη δεν είναι η φωτογραφία.
Δεν είναι λίγες οι φορές, που έχουν τεθεί πολλές προβληματικές, ως προς την ηθική πίσω από την φωτογραφία πολέμου αλλά και την σκληρότητα που έγκειται σ’ αυτή. Και αναρωτιέμαι, αγαπητέ αναγνώστη: Τι είναι πιο σοκαριστικό και ανήθικο; Η αδιαφορία, και άλλοτε ο ηδονισμός γύρω από τέτοια τραγικά γεγονότα, ή η απλή καταγραφή τους; Γιατί η φωτογραφία είναι απλώς ένα μέσο, το πως θα χρησιμοποιήθει ή θα ερμηνευθεί, βρίσκεται πολύ πέρα από τα δικά της όρια.
Ας μην έχουμε, λοιπόν, αυταπάτες…
Αύγουστος 2012:“Αυτός ο επαναστάτης είχε ρίξει βολές στον Συριακό στρατό, όταν δέχθηκε πύρα, έσπευσε πίσω σε ασφαλή τοποθεσία, όταν η φωτογραφία τραβήχτηκε. Ήμουν δίπλα του, στο έδαφος, και “πυροβολούσα” με έναν φακό 20mm. Η κίτρινη βούλα στο κεφάλι του είναι αντανάκλαση από τον φακό της κάμερας”. © REUTERS/Goran Tomasevic/Files
Αύγουστος 2012: Στρατιώτης του Απελευθερωτικού Στρατού της Συρίας αλλάζει θέση βολής από τρύπα σε τοίχο σπιτιού. Κάποιες φορές, οι οικογένειες διέρχονταν από τέτοιες τρύπες για να πάρουν είδη πρώτης ανάγκης. Στην πλειοψηφία τους όμως, τα σπίτια ήταν ερειπωμένα. © REUTERS/Goran Tomasevic/Files
“Θέλω η δουλειά μου να γίνει μέρος της οπτικής μας ιστορίας, για να γίνει μέρος της συλλογικής μνήμης και της συλλογικής μας συνείδησης.Ελπίζω ότι θα χρησιμεύσει για να μας υπενθυμίσει, ότι οι βαθύτερες τραγωδίες της ιστορίας, δεν αφορούν τους μεγάλους πρωταγωνιστές που θέτουν τα γεγονότα σε κίνηση, αλλά τους αμέτρητους απλούς ανθρώπους που έχουν παγιδευτεί σε αυτά τα γεγονότα και σπαράσσονται από την ανελέητη μανία τους.Υπήρξα μάρτυρας, και αυτές οι εικόνες είναι η μαρτυρία μου. Τα γεγονότα που έχω καταγράψει, δεν πρέπει να ξεχαστούν και δεν πρέπει να επαναληφθούν”.– James Nachtwey