Στη Συνάντηση του, ο Μίλαν Κούντερα γράφει για τα 100 χρόνια μοναξιάς του Μάρκες πως “το κέντρο της προσοχής δεν είναι πλέον το άτομο, άλλα μια πομπή ατόμων, είναι όλα τους πρωτότυπα, μοναδικά, και παραταύτα το καθένα τους είναι απλώς η φευγαλέα λάμψη μιας αχτίδας του ήλιου στο κυμάτισμα του ποταμού, το καθένα κουβαλάει μαζί του την μελλοντική του λήθη και το καθένα έχει επίγνωση αυτού του γεγονότος. ” Αντίστοιχες σκέψεις μας προκαλεί και το πρώτο βιβλίο της χιλιανής συγγραφέως Ιζαμπέλ Αλιέντε, το σαφώς επηρεασμένο από τη γραφή του Μάρκες, Σπίτι των Πνευμάτων.
Βέβαια, το Σπίτι των Πνευμάτων δεν είναι και δεν θα μπορούσε να είναι τα 100 χρόνια μοναξιάς, και η Αλιέντε δεν είναι μια συγγραφέας του ίδιου βεληνεκούς με τον Μάρκες. Όμως, αυτή η κοινή νοτιοαμερικάνικη, ισπανόφωνη ταυτότητα, αυτή η γοητεία του υπερφυσικού, αυτή η ακόμη μεγαλύτερη γοητεία του αέναου κύκλου των γενεών που περνάνε, αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες μεταξύ τους, με τον μοναδικό τρόπο που τον αποτυπώνει η συγγραφέας, καθιστούν το σπίτι των πνευμάτων ένα σπουδαίο συνεχιστή της παρακαταθήκης του Μάρκες.
Εν μέρει αυτοβιογραφικό, το σπίτι των πνευμάτων ξετυλίγει την ιστορία μιας οικογένειας από τις αρχές μέχρι τα τελειώματα του 20ου αιώνα, και μαζί την ιστορία μιας ταραγμένης πολιτικά χώρας, που ταυτίζεται χωρίς να καθορίζεται μέσα στο έργο, με τη γενέτειρα της συγγραφέως, τη Χιλή. Οι γυναίκες της οικογένειας, η Κλάρα, η Μπλάνκα και η Άλμπα, γιαγιά, μάνα και εγγονή αντίστοιχα, σκιαγραφούνται με μοναδική μαεστρία, είναι γυναίκες εσωστρεφείς, ερωτευμένες, προδομένες, άυλες, όπως αναφέρει και η ίδια η συγγραφέας, εξαιρετικά εξαιρετικές Η αφήγηση ξεκινά με τον θάνατο της ωραίας Ρόζας, μεγάλης αδελφής της Κλάρας και αρραβωνιαστικιάς του νεαρού Εστεμπάν Τρουέμπα, μιας υπερφυσικής φιγούρας που εισάγει τον αναγνώστη εξ αρχής στο στοιχείο του μεταφυσικού και της μαγείας. Ο νεαρός Εστεμπάν, φτωχός μα αποφασισμένος να πετύχει στη ζωή του, σημαδεύεται από το θάνατο της Ρόζας, δουλεύει σκληρά στο κτήμα του εκμεταλλευόμενος τους εργάτες του, και επιστρέφει δέκα χρόνια αργότερα να ζητήσει το χέρι της Κλάρας, ενός κοριτσιού που επικοινωνεί με πνεύματα, μετακινεί αντικείμενα και μένει βουτηγμένο στη σιωπή της εσωτερικότητας του. Η Κλάρα αποδέχεται το γάμο, γεννάει τρία παιδιά, ποτέ όμως δεν δίνει στον άντρα της την αίσθηση πως είναι ολοκληρωτικά δοσμένη σε εκείνον, είναι ένα πλάσμα αδιάφορο για τα γήινα, μια γυναίκα με φοβερή διαίσθηση και διαφορετικό κώδικα επικοινωνίας. Υπό την επιρροή αυτής της γυναίκας μεγαλώνει η κόρη, η Μπλάνκα, που ακροβατώντας μεταξύ του μεγαλοαστικού περιβάλλοντος της, του αυστηρού σχολείου της και της αλληλεπίδρασης της με τα παιδιά των εργατών στο κτήμα του πατέρα της, διαμορφώνει μια ιδιότυπη προσωπικότητα και ξεκινά, πράξη ύστατης ανταρσίας, μια σχέση βαθέως ερωτισμού με τον Πέδρο, γιο εργάτη του κτήματος με φλογερές επαναστατικές ιδέες για την ταξική πάλη και την αναδιανομή του πλούτου. Τα δυο ερωτευμένα παιδιά κρατούν τον έρωτα τους κρυφό μέχρι που η αποκάλυψη της εγκυμοσύνης της Μπλάνκα οδηγεί στον χωρισμό τους. Ο αυταρχικός πατέρας παντρεύει την κόρη με έναν Γάλλο ευγενή, που αποδεικνύεται ομοφυλόφιλος, και σε μια στιγμή έκρηξης μίσους, κόβει τα δάχτυλα από τον κομμουνιστή πια και καταδιωκόμενο Πέδρο, κάτι που δεν θα τον εμποδίσει να καταξιωθεί ως μουσικός χρόνιας αργότερα. Το κορίτσι που θα γεννηθεί, η Άλμπα, άλτερ έγκο της συγγραφέως, μεγαλώνει χωρίς πατέρα, σε ένα σπίτι που πρωτοστατεί η γιαγιά Κλάρα, οι εκκεντρικοί θείοι της, η διαρκώς αφηρημένη Μπλάνκα και ο αυταρχικός παππούς, νυν γερουσιαστής με το κόμμα των συντηρητικών. Με τις πολιτικές εξελίξεις να τρέχουν και την ιδεολογική ζύμωση να γίνεται εμφανής σε κάθε συζήτηση της οικογένειας, η Άλμπα, φοιτήτρια φιλοσοφίας πια, ερωτεύεται τον Μιγκέλ, αναρχικό φοιτητή που πρωτοστατεί στις κοινωνικές διεκδικήσεις. Με την ανατροπή της σοσιαλιστικής κυβέρνησης και το πραξικόπημα του 1973, η Μπλάνκα εγκαταλείπει τη χώρα με τον επιτυχημένο πλέον μουσικό της επανάστασης Πέδρο, τον νεανικό της έρωτα που δεν έπαψε ποτέ να αγαπάει, ο Μιγκέλ, καταζητούμενος, φεύγει αντάρτης στα βουνά, και η Άλμπα μένει μόνη με τον παππού της στο σπίτι των πνευμάτων, περιμένοντας τη σύλληψη της που δεν αργεί να έρθει. Καθώς το όνομα του παππού της δεν είναι αρκετό για να τη προστατέψει, η νεαρή γυναίκα υποβάλλεται σε ταπεινωτικά βασανιστήρια, βιάζεται επανειλημμένα, για να αφεθεί αργότερα ελεύθερη, έγκυος, στην αγκαλιά του Μιγκέλ.
Μια γραφή διεισδυτική, μια πλοκή περίτεχνη, με χίλιους διαφορετικούς χαρακτήρες που εξελίσσονται παράλληλα με την ιστορία του τόπου, μεταπλάθονται, μετανιώνουν και αλλάζουν. Πέρα από το υπερφυσικό στοιχείο που διέπει όλη την αφήγηση, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η σχέση των χαρακτήρων με την πολιτική και την εξέλιξη των ιδεών στον 20ο αιώνα. Από τον αυταρχικό παππού γαιοκτήμονα Εστεμπάν Τρουέμπα που εκπροσωπεί το παλαιό καθεστώς, μια εποχή όπου ο αφέντης- κύριος έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στους εργάτες του, βιάζοντας και σκοτώνοντας χωρίς τιμωρία, έρχεται μια νέα γενιά ανθρώπων, όπως ο Πέδρο και ο γιος Χάιμε, που εμφορούμενοι από σοσιαλιστικές ιδέες, διεκδικούν για πρώτη φορά , αφυπνίζουν τους εργάτες και τους αγρότες με πύρινες διακηρύξεις, και διώκονται άγρια για αυτό. Τα παιδιά αυτών, η Άλμπα και ο Μιγκέλ, έχουν ως δεδομένες τις διεκδικήσεις της προηγούμενης, αντιμετωπίζουν όμως για πρώτη φορά τη φρίκη ενός ολοκληρωτικού πραξικοπήματος, τις άκριτες εκτελέσεις, την ανελευθερία του λόγου, τα βασανιστήρια, από τα οποία καλούνται να βγουν αλώβητοι για χάρη της επόμενης, αγέννητης, ακόμη γενιάς.
Το σπίτι των πνευμάτων αποτελεί χάρη στο έντονο στοιχείο του υπερφυσικού, στη συγκινητική προσπάθεια της συγγραφέως να διασώσει της αναμνήσεις, και ουσιαστικά την ύπαρξη, όλων των γυναικών και όλων των ερώτων που οδήγησαν στη δική της γέννηση της, αλλά και στο προσωπικό βίωμα των ταραγμένων εποχών της Χιλής, ένα σπουδαίο κεφάλαιο της ισπανόφωνης λογοτεχνίας που αξίζει να ανακαλύψετε αυτό το καλοκαίρι.
• Το σπίτι των πνευμάτων κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Ωκεανίδα και μετάφραση της Κλαίτης Σωτηριάδου
Βιβλιοπροτάσεις: Το σπίτι των πνευμάτων, της Ιζαμπέλ Αλιέντε
