Την δεκαετία του ’60 ο Martin Luther King είχε ένα όνειρο για μια αμερικανική κοινωνία, όπου δεν θα υπάρχουν πολίτες πρώτης και δεύτερης κατηγορίας, αλλά αντιθέτως όλοι θα είναι ίσοι απέναντι στο νόμο ανεξαρτήτως χρώματος και καταγωγής.
Είναι η πρώτη φορά που προβάλλεται με τόσο ωμό τρόπο στην μεγάλη οθόνη η υποκρισία των ΗΠΑ. Από τη μια μεριά τις βλέπουμε να ευαγγελίζονται τις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας των ανθρώπων σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου, καταδικάζοντας οποιαδήποτε καταπάτηση τους, και απο την άλλη να αποφασίζουν στο όνομα της τελειότητας που αντιπροσωπεύουν να κλείνουν τα μάτια σε φαινόμενα μισαλλοδοξίας, που λαμβάνουν χώρα στην καρδιά της αμερικανικής κοινωνίας.
Ο Kaye κινηματογραφεί μια από τις πολλές γνώστες – άγνωστες ιστορίες αμερικανικού μίσους που εκτυλίσσεται το 1998 στο Βένις του Λος Άντζελες. Ένας εκ των πρωταγωνιστών της εν λόγω ιστορίας, μας αποκαλύπτει την πραγματικότητα της σύγχρονης αμερικανικής κοινωνίας, μέσα από την αφήγηση της βίαιης ζωής του αδερφού του, Derek.
Ο Derek [Edward Norton], όντας συναισθηματικά ευάλωτος μετά τη δολοφονία του πατέρα του από έναν μετανάστη, επηρεάζεται από τα κηρύγματα περί άριας φυλής ενός master του ρατσισμού, εντάσσεται στην ακροδεξιά του οργάνωση, υιοθετεί πλήρως την νεοναζιστική ιδεολογία και εν συνεχεία επιδίδεται σε επιθέσεις μίσους μαζί με άλλα μέλη της οργάνωσης εναντίον κάθε τι που δεν πληρεί τα αμερικανικά πρότυπα.
Οι επιθέσεις αυτές επιφέρουν αντίποινα, που οδηγούν τον Derek στην εν ψυχρώ δολοφονία δυο Aφροαμερικανών. Τρία χρόνια αργότερα, μετανοημένος πλέον για τον πρότερο βίο του, ο πρωταγωνιστής μας αποφυλακίζεται και επιστρέφει στην διαλυμένη οικογένειά του με πρωταρχικό του μέλημα να σώσει τον μικρότερο του αδερφό Danny [Edward Furlong] από τις ναζιστικές προπαγανδιστικές βλακείες.
Η ταινία έχει προσφέρει ίσως τις πιο συγκλονιστικές κινηματογραφικές σκηνές στο σύγχρονο αμερικανικό σινεμά από άποψη βίας και έκρηξης συναισθημάτων, που ενώ αποφεύγουν την υπερβολή, καταφέρνουν να αποτυπώσουν με εύγλωττο τρόπο τις ακραίες συνήθειες και σκέψεις των νεοναζί.
Η προβολή σκληρών εικόνων βίας [λεκτικών και σωματικών] αποσκοπούν στην καταδίκη της ίδιας της βίας και του ρατσισμού, καταδεικνύοντας το πόσο ανώφελο είναι να σπαταλάς όλη σου τη ζωή μισώντας την διαφορετικότητα. ″Η ζωή είναι πολύ μικρή για να την περάσεις οργισμένος″.
Η αρχή των πάντων: Το έργο ξεκινά με το πιο δυναμικό και συνάμα σοκαριστικό τρόπο. Οι τίτλοι αρχής πέφτουν με την άγρια εκτέλεση δυο Aφροαμερικανών από τον Derek μπροστά στα έντρομα μάτια του αδελφού του.
Ένας νέος δολοφονεί δίχως ενδοιασμούς έναν άλλον άνθρωπο, όχι επειδή τίθεται θέμα επιβίωσης ή νιώθει να απειλείται η ζωή του ίδιου και της οικογένειάς του, αλλά τουναντίον επιλέγει συνειδητά την τέλεση ενός απεχθούς εγκλήματος με το μίσος να αποτελεί την κινητήρια δυναμή του.
Δεν είναι μονάχα η αφαίρεση μιας ζωής, ούτε ο τρόπος με τον οποίο αυτή αφαιρέθηκε, που κάνουν τη δολοφονία ακόμα πιο σκληρή, αλλά είναι η ιδεολογία που κρύβεται πίσω από την πράξη. Μια ιδεολογία που αποβάλλει από το DNA κάθε ένδειξη ανθρωπιάς και που εν τέλει οδηγεί στην εν ψυχρώ δολοφονία ενός ατόμου, χωρίς να προκαλέσει στον θύτη τον παραμικρό δισταγμό την στιγμή της δολοφονίας, ούτε όμως και τύψεις την αμέσως επόμενη στιγμή. Και τούτο, επειδή το θύμα θεωρείται ως μίασμα για τον κοινωνικό ιστό, ένα απόβλητο που δεν αξίζει να υπάρχει, διότι δεν έχει να προσφέρει τίποτα απολύτως και απλώς επιβαρύνει το περιβάλλον του, που απλά τον ανέχεται.
″Ήρωας″ λοιπόν αυτός που θα δώσει ένα τέλος σε όσους έχουν λάβει κάτι που δεν τους αξίζει! ″Σωτήρας″ ο Derek. που εξασφαλίζει την καθαρότητα της άριας φυλής!
Ένα δείπνο μίσους: Και εκεί που νομίζεις πως τα έχεις δει όλα, έρχεται η σκηνή του δείπνου και γίνεσαι μάρτυρας για ακόμα μια φορά ενός ρεσιτάλ μίσους, με τον Derek και την κοπέλα του να μοιράζουν απλόχερα τις νεοναζιστικές ιδέες τους.
Το καλύτερο σημείο; Δίχως αμφιβολία η στιγμή που η μητέρα του Derek αηδιασμένη από τον ίδιο της τον γιο και από τις ιδέες που πρεσβεύει, τον αποκαλεί τέρας.
Η κορυφαία σκηνή, κατ’ εμέ από πλευράς συναισθημάτων, επιδιώκει χωρίς εξάρσεις υπερβολής, αφενός να προβάλει τις σχέσεις εντός της υπό διάλυσης οικογένειας, η οποία στην προκειμένη περίπτωση συμβολίζει και την παρηκμασμένη κοινωνία, και αφετέρου να καταδείξει την τραγικότητα της όλης κατάστασης, τοποθετώντας την μητέρα στο ρόλο του δικαστή, που καταδικάζει το παιδί της για την κτηνωδία του.
Το τέλος: Ο Derek αντικρίζει τα σφάλματα του παρελθόντος του, αλλάζει ιδέες και απομακρύνει τον αδελφό του από τον δρόμο, που ο ίδιος είχε πρώτος χαράξει. Θα μπορούσαμε να πούμε πως τώρα, μετά από τόση βία και μισαλλοδοξία, είμαστε έτοιμοι να δούμε την ολοκλήρωση της κάθαρσης, την αποκατάσταση της ηθικής τάξης και τη λύτρωση των πρωταγωνιστών μέσα από ένα καινούργιο ξεκίνημα.
Όμως το happy end δεν έρχεται ποτέ, γιατί το μίσος καταστρέφει τα πάντα στο πέρασμα του και δημιουργεί εκ νέου μίσος.
Το American History X παραδίδει μαθήματα σε όσους έχουν το μυαλό τους ανοιχτό και την διάθεση να ακούσουν και να δουν που οδηγεί ο ρατσισμός!
*Η ερμηνεία του Norton απέσπασε πέραν των πολύ καλών κριτικών και υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερης Ερμηνείας – Ά Ανδρικού Ρόλου.
*Το 2008 το περιοδικό Empire συμπεριέλαβε την ταινία στην 311η θέση των καλύτερων ταινιών όλων των εποχών.